آذوح: روابط ایران با کشورهای عرب منطقه در وضعیتی کاملا بحرانی قرار گرفته است. ادبیات خصمانه ای که طرفین علیه یکدیگر طی هفته های اخیر به کار برده اند از سطح منازعات دیپلماتیک فراتر رفته و حالا تهدیدهای نظامی هم چاشنی آن شده است.

موضوع اختلاف تازه نیست. کشورهای عربی اتهام دخالت در امور داخلی شان را به ایران وارد می کنند و ایران علیرغم رد این ادعا دست به اقدام هایی زده که در نهایت، گسترش بحران را به دنبال داشته است. بحران تازه متاثر از موج خیزش های مردمی در کشورهای اقتدارگرای عرب است. ایران به دلیل ضدیت منافع با غالب این حکومت ها از گروه های مخالف آنها به طور صریحی حمایت کرده است. حمایت های ایران از جانب حاکمان منطقه به شدیدترین وجه محکوم شده و آنها از عباراتی مانند " دخالت بی شرمانه " و " تحرک مفتضحانه " برای توصیف سیاست های تهران استفاده کرده اند. کاربرد این واژگان خصمانه عمق تنش در روابط ایران و اعراب را نشان می دهد و این در حالی است که انتظار می رود تداوم التهاب های داخلی در کشورهای عربی به طور مستقیم بر ابعاد تنش با ایران بیافزاید.

تحریک به اعتراض

مقام های جمهوری اسلامی سعی کرده اند سونامی اعتراض های عمومی در برخی کشورهای عرب منطقه را به نفع خود مصادره کنند. تهران مدعی است که تحولات اخیر خاورمیانه از مدل انقلاب سال 1357 تاثیر گرفته و نشانه روح بیداری اسلامی است. این موضع رسانه ای و تبلیغی ایران محسوب می شود اما از دید حاکمان عرب، هدف جمهوری اسلامی در حمایت از جنبش های اعتراضی خاورمیانه حرکت در مسیر جاه طلبی های منطقه ای است. آنها ایران را به نقض استقلال و حاکمیت کشورهایشان متهم می کنند و از آمادگی برای برخورد قاطع با آن خبر می دهند.

حساسیت برانگیزترین مورد تنش در روابط طرفین طی هفته های اخیر مربوط به بحران در بحرین بوده است. ایران نسبت به سرکوب اعتراض های شیعیان در این کشور واکنش شدیدی نشان داده و همکاری نظامی عربستان و امارات در سرکوب تظاهرکنندگان بحرینی را محکوم کرده است. نزدیک یک ماه پیش 257 عضو مجلس شورای اسلامی ایران با انتشار بیانیه ای معترضان بحرینی را به برداشتن " گام نهایی برای سرنگونی حاکمان جانی" تحریک کرده و با ا اشاره به اعزام نیرو از سوی عربستان سعودی به بحرین برای کمک به سرکوب اعتراضات مردمی از حکومت ریاض به عنوان یک حکومت نامشروع نام بردند که دخالت هایش در بحرین عواقب خطرناکی به دنبال خواهد داشت. کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در بیانیه دیگری که یازدهم فرودین ماه منتشر شد با هشداری مجدد نسبت به دخالت نظامی عربستان در بحرین از آن به عنوان اشغال نظامی یاد کرده و خواهان خروج هر چه سریع تر این نیروها شده بود. بیانیه های مجلس تنها گوشه ای از واکنش ها نسبت به تحولات بحرین است. ایران از طریق شبکه خبری العالم که برای مخاطبان عرب زبان پخش می شود مخالفان حکومت بحرین را به تلاش برای سرنگونی حکومت ترغیب  و هفته هاست که تمرکز اخبار خود را روی مسایل این کشور قرار داده است. در لایه ای غیر رسمی تر، گروهی از بسیجیان تظاهراتی را روبروی سفارت عربستان سعودی در تهران و کنسولگری این کشور در مشهد ترتیب دادند که با پرتاب کوکتول مولوتوف به این ساختمان ها همراه بود. در این تظاهرات سازماندهی شده شعارهای تندی علیه سران کشورهای عرب سرداده شد که البته بی پاسخ نماند

اقدام های عملی اعراب

حکومت های عرب منطقه واکنشی تند و بی سابقه نسبت به اقدام های جمهوری اسلامی ابزار کرده اند. شورای همکاری خلیج فارس در بیانیه ای که حدود یک هفته پیش منتشر شد از آنچه ادامه دخالت های ایران در امور داخلی بحرین خوانده، عمیقا اظهار نگرانی کرده است. این شورا که اعضای آن را کشورهای عربستان سعودی، کویت، قطر، بحرین، عمان و امارات متحده عربی تشکیل می دهد در بیانیه خود همچنین از موضع مجلس ایران پیرامون عربستان سعودی به عنوان موضعی غیر مسوولانه یاد کرده و آن را اقدامی خصمانه و دخالتی تحریک آمیز خوانده اند. در این حال مقام های حکومت کویت با ادعای کشف یک شبکه جاسوسی ایران در این کشور ابعاد تنش را بالا برده اند. کویت می گوید دو ایرانی و یک کویتی را که همگی در ارتش این کشور خدمت کرده اند در دادگاهی غیرعلنی متهم به انتقال اطلاعات نظامی و محرمانه و تصاویر تاسیسات ارتش کویت به ایران کرده است. این کشور حدود دو هفته پیش نیز اعلام کرد که سه دیپلمات ایرانی را به اتهام جاسوسی، "عنصر نامطلوب" شناخته و از این کشور اخراج می کند. در همین حال بحرین طی اقدامی مشابه از دستگیری دو ایرانی و یک بحرینی به اتهام جاسوسی برای سپاه پاسداران ایران خبر داده است. به گزارش مقام های رسمی بحرین این سه نفر متهم هستند که در خلال سالهای ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۰ "به قصد آسیب زدن به منافع ملی کشور"، اطلاعات اقتصادی و نظامی را برای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران جمع آوری می کردند. دو کشور سفرای خود را نیز از تهران و منامه فراخوانده و هر کدام اقدام به اخراج متقابل یک دیپلمات کرده اند. بحرین همچنین پرواز هواپیماهای شرکت هواپیمایی دولتی خود را به مقصد ایران و بالعکس متوقف کرده است.

اظهارات هشدار دهنده

اقدام های عملی کشورهای عرب منطقه علیه جمهوری اسلامی نشان دهنده گستره تنش در روابط طرفین است. ناظران بر اساس نشانه های موجود معتقدند که این تنش باز هم بیشتر خواهد شد. به تازگی سخنانی از سوی سفیر عربستان سعودی در مصر منتشر شده که می توان آن را تهدید تلویحی ایران به حمله نظامی تلقی کرد. بر مبنای گزارشها، " احمد القتان" در مصاحبه با شبکه الحیات گفته " امیدوارم ایرانی ها قدرت ما را امتحان نکنند. انها نباید قدرت ما را تست کنند...اگر انها بخواهند کشورهای حاشبه خلیح فارس را بی ثبات کنند، ما توانایی مقابله با ایران را داریم." در این حال "سعد حریری" کفیل نخست وزیری لبنان نیز به تازگی ایران را متهم کرده که در کشورهای لبنان و سایر کشورهای عرب دخالت می کند و این جوامع را به 'گروگان' می گیرد. حریری در کنفرانسی در بیروت گفته که : "لبنان و تعدادی از کشورهای عرب ... از مشکلات سیاسی و اقتصادی در رنج هستند و از نظر امنیتی نیز دچار دخالت مفتضحانه ایران در دنیای عرب هستند." او حدود چهار ماه پیش سفری سه روزه به تهران داشت و با مقام های عالی رتبه ایران از جمله آقای خامنه ای رهبر جمهوری اسلامی دیدار کرد. مقام های تهران مدعی بودند که دعوت از حریری با هدف کمک به حل بحران سیاسی در لبنان انجام شده است با این حال، حریری مدتی پیش در واکنش به آنچه دخالت های تهران در امور داخلی کشورش خواند اظهار داشت : به کسی که 20 سال در قدرت است اجازه نمی دهیم با زور سلاح به ما درس تبادل قدرت بدهد." علاوه بر سعد حریری که سخنان اخیرش نشان دهنده شکست تلاش های جمهوری اسلامی برای نقش آفرینی بیشتر در امور داخلی لبنان است وزیر امور خارجه اردن هم مواضعی علیه تهران اتخاذ کرده که شکست سیاست نزدیکی به منامه را نشان می دهد. ایران از پادشاه اردن برای حضور در مراسم جشن نوروز دعوت کرده بود و مدتی پیش نیز اسفندیار رحیم مشایی به عنوان نماینده ویژه احمدی نژاد پیامی محرمانه را به ملک حسن پادشاه اردن ابلاغ کرد. با این حال 'ناصر جوده' وزیر امور خارجه اردن به تازگی در سخنانی با طرح این اتهام که ایران عامل تهدید کشورهای منطقه خلیج[فارس] است، گفته که " اردن، تهدیدات ایران علیه کشورهای حوزه خلیج[فارس] را تهدیداتی مردود می داند و از ایران می خواهد در تعامل با کشورهای این حوزه و نیز کشورهای عربی، سیاست حسن همجواری را در پیش بگیرد."

آینده پیش بینی ناپذیر

سیاستهای ایران در مواجهه با موج اعتراض های عمومی کشورهای اقتدارگرای عرب سیاست یکسانی نبوده است. ایران از اعتراض در کشورهایی حمایت کرده که به طور معمول با حکومت های آنها مشکل داشته است. اختلاف ایران با این حکومت ها نه بر سرشیوه اقتدارگرایانه حکومت بلکه به دلیل مسایلی چون گرایش آنها به غرب یا حمایتشان از روند صلح خاورمیانه بوده است. برای نمونه ایران نه تنها از اعتراض ها در کشور سوریه حمایت نکرده بلکه برعکس به حمایت از حکومت اقتدارگرای "بشار اسد" در مقابل مخالفانش پرداخته است. ایران در عین این که اعتراض مردم کشورهایی چون تونس و مصر و اردن و یمن و بحرین را ناشی از ذات استبدادی حاکمانشان دانسته است در مورد سوریه استثنا قائل شده است. تهران مدعی است که قدرت های غربی تظاهر کنندگان را تحریک کرده اند و این در حالی است که سرکوب های حکومتی در سوریه تاکنون بیش از 200 کشته برجای گذاشته است.

سیاست های دوگانه ایران در قبال تحولات کشورهای عربی با واکنش قدرت های غربی نیز روبرو بوده است. آنها می گویند اگر ایران واقعا خواهان شنیده شدن صدای شهروندان در این کشورهاست در درجه اول باید این حق را برای شهروندان خود قائل باشد. از دید این قدرت ها حمایت جمهوری اسلامی از معترضان کشورهای عربی کاملا متظاهرانه و با هدف بهره برداری سیاسی و امنیتی انجام می شود. با این حال ناظران در کامیابی تهران برای بهره برداری از تحولات اخیر خاورمیانه تردیدهای اساسی دارند. از دید آنها در کشورهایی چون تونس و مصر که معترضان موفق به تغییر حکومت شدند شانسی برای قدرت یابی جمهوری اسلامی وجود ندارد و هیچ گروه سیاسی موثری نیست که مایل به پیگیری اهداف تهران باشد.

در کشورهایی هم که کماکان درگیر بحران هستند نشانه ای از دخالت موثر ایران در جهت دهی به تحولات دیده نمی شود. تنها مورد امیدوارکننده برای ایران در حال حاضر بحرین است که بالا گرفتن تنش ها بر سر آن تاکنون تبعات فراوانی به دنبال داشته است. قدرت های عرب در مقابله با آنچه خطر جمهوری اسلامی می خوانند با یکدیگر متحد شده اند و حالا حتی از گرفتن آرایش جنگی در مقابل ایران نیز ابایی ندارند. بر مبنای یکی از اسناد ویکی لیکس که اخبرا منتشر شد برخی از این کشورها در سال 2009از آمریکا خواسته بودند که به تاسیسات اتمی ایران حمله کند. ایران پس از انتشار این سند در واکنشی دیپلماتیک آن را شیطنتی از سوی غرب برای برهم زدن روابط کشورهای منطقه خواند. اکنون به نظر می رسد که افزایش بی سابقه تنش ها، فضا را برای این پرده پوشی های دیپلماتیک از همیشه تنگ تر کرده است.طرفین حالا نه فقط یکدیگر را با ادبیاتی خصمانه مورد خطاب قرار می دهند بلکه خط و نشان های جنگی برای هم می کشند. این مساله ای است که می تواند در آینده روابط ایران و اعراب تاثیر تعیین کننده ای بگذارد.

جرس