English            Latin   

برای دریافت مطالب جدید به این آدرس www.azoh.net  مراجعه فرمایید

Yeni Adresimiz www.azoh.net

New Address www.azoh.net 

گفتنی است این سایت آرشیو مطالب منتشر شده از اسفند 89 تا دی 92 و همچنین از مهر 94 تا شهریور 95 را شامل می شود
 

ايرانليليق پاراديقماسي نين چؤکوش پروسئسي و گونئي آذربايجان ميللي حرکاتي نين يوکسه ليشي ــ عاریف کسکین

ايرانليليق کيمليگي ضعيفله ديکجه آذربايجانليليق کيمليگي گوج قازانميش و آذربايجانليليق کيمليگي گوج قازانديقجا گونئی آذربايجان ميللي حرکاتي گوجلنميشدير.

ايران، تورکييه دن سونرا تورکلرين سايیجا ان چوخ مسکون اولدوغو اؤلکه دير.

تخمينن 70 ميليون اهالييه صاحيب اولان ايرانين 35 ميليون تورک توپلومونو احاطه ائتديگي تخمين اولونماقدادير. ايران تورکلريني -آذربايجان تورکلري، تورکمنلر، خالاچلار، قاشقايلار و قازاخلار وب. تشکيل ائتمکده دير. ايران تورکلري ايچريسينده آذربايجان تورکلري 30 ميليونلا ان گئنيش تورک توپلولوغودور. ايران سرحدلري ايچريسينده اولان آذربايجان سياسي ادبياتدا گونئي آذربايجان اولاراق آدلانديريلماقدادير.

گونئي آذربايجان اراضيسي قوزئي آذربايجان جومهوريتي و تورکييه سرحدديندن باشلاياراق 350،000 کم.- ليک بير يوزؤلچومو ايله ايرانين مرکزينه قدر اوزانماقدادير. ايرانداکي آذربايجانليلار (گونئي آذربايجان) صاحيب اولدوقلاري سياسي، (حاکيميتين سورکلي تورکلرين الينده اولماسي) سوسيال-مدني، ايقتيصادي، اهالي و گئوپوليتيک مسله اعتيباري ايله ايرانداکي دييشيملرده جيدي رول اويناميشلار. چاغداش تاريخده گونئي آذربايجان ايران مودئرنلشمه سي نين تمل داشييني تشکيل ائتميشدير. گونئي آذربايجان عوثمانليدان آلديغي آناياسا، مشروطه و مجليس قاوراملاري نين ايرانا داشيييجيسي اولموشدور. بوندان علاوه ، قافقاز ايله هم سرحد اولدوغو اوچون روسييادا جريان ائدن سول و سوسيال-دئموکرات تمايولون ايران ايچريسينه گيرمه سينه سبب اولموشدور. بو سببدن ايراندا ايلک نشريات، قزئت، مودئرن مکتب، مودئرن اوردو و يئني سياسي-سوسيال تشکيلاتلار گونئي آذربايجاندا اورتايا چيخميشدير.

گونئي آذربايجان مفهومو ياخين زامان ايچريسينده تاريخي-سياسي بير مفهوم اولاراق تورکييه ده ايستيفاده ائديلمه يه باشلانميشدير. بو ايفادنين تورکييه ده سياسي ادبياتا گيرمه سي ايله بيرليکده ايرانا يؤنه ليک باخيش مسئله سيده دييشمه يه باشلاميشدير. " گونئي آذر-بايجان " مفهومو تورکييه ده فارس مرکزلي ايران پلاتفورماسيني ييخميش و ايرانين سادجه فارسلاردان عيبارت اولماديغي دوشونجه سيني دوغورموشدور. بحس اولونون دوروم ايرانين ائتنيک، سياسي و مدني حاياتي حاقيندا يئني يوزوملارين آپاريلماسيني ضروري ائتميشدير.

ايران-آبش آراسيندا يارانان گارگينليک گونئي آزاربايجان پروبلئميني يئنيدان گونداما گتيرميشدير. بازي ايجماعلچيلار ماقسادلي شاکيلدا گونئي آزاربايجان مئساله سيني آبش تارافيندان اورتايا آتيلان بير پروبلئم اولاراق گؤستارمايا چاليشميشدير. گونئي آزاربايجاندا جرايان ائدان سياسي وا ايجتيماعي حاراکاتي آبش-آ باغلاماق گئرچاکلاري اؤرت-باسدير ائتماکدان باشقا بير شئي دئييلدير. بو سببدن يازيميزين مقصدي ايرانين داخيلي اؤلچولاري باخيميندان گونئي آزاربايجان ميللي حرکاتينين يوکساليشيني تحليل ائتمه يه چاليشماقدير. يازيميزدا ايلک اؤنجا گونئي آزاربايجان ميللي حراکاتينين قيسا تاريخيني آنلاتديقدان سونرا فارس مرکزلي ايرانليليق پاراديقماسي، فارس مرکزلي پاراديقمانين چؤکوش سببلري وا گونئي آزاربايجان ميللي هاراکاتي نين يوکساليشي تاهليل ائديلاجاکدير.

گونئي آذربايجان ميللي حرکاتي نين قيسا تاريخي

ايراندا ياشايان آزربايجان تورکلري ييرمي يوزيلين اوواللريندان اعتيباران اؤز تورک ميللي کيمليکلريني قوروماق يولوندا چئشيدلي تاريخي اولايلارين گئرچاکلاشماسينا سبب اولموشدور. بو تاريخي اولايلارين ايلکي ايرانداکي مشروطه هاراکاتيدير. 1905-جي ايلدان اعتيباران تئهراندا باشلايان ماشروطه هاراکاتي 5 آوقوست 1906-جي ايلدا مظفرالدين شاهين ماشروتا فرمانيني ايمضالاماسييلا نتيجه لنميشدير. بو زامانا قادار حاديسالاره قاريشمايان آزاربايجاندا تهراندا ميللي ماجليسين آچيلديغي 7 اوکتيابر 1906-جي ايل تاريخييلا عئيني گونده" آزربايجان ميللي ماجليسي " آچيلميشدير. ميللي مجليس آديندان آنديشايا قاپيلان تهران تارافيندان ائديلن تازييق نتيجه سيندا بو آد " آزاربايجان عيالاتي انجوماني " شکليندا دييشسده، خالق ايچيندا " قوتسال انجومن " اولاراق ايشلا-ديلمايا داوام ائتميشدير. انجومان بو تاريخدان اعتيباران آزاربايجاني ايدارا ائتميش وا دئسپوتيزما قارشي آچيلان ساواشدا آزاربايجان خالقينا اؤندارليک ائتميشدير. 23 اييون 1908-جي ايلدا محمد علی شاهين هاربي بيرليکلاري تهراندا " ميللي مجليسي " بومباردمان ائداراک ماشروتايا آغير زاربا وورموشدور. بوتون ايراندا ايقتيداري الينه کئچيران مرکزي حؤکومات، آزربايجانا اوردو گؤندارميش، آنجاق ساتار خان و باغير خان اؤندارليگيندا آياقلانان خالق اوردونو تبريزدن چيخارماغا نايل اولموشدور. بونون آردينجا تبريز 11 آي بويونجا موقاويمات گؤستارميش، چوخلو سايدا تبريزلي آجليق وا خسته ليک ناتيجاسيندا اؤلموشدور. آنجاق بوتون بونلارا راغمان، شاها تاسليم اولماميشدير. بو دؤوردا تبريزدا " آزاربايجان مشروطه جومهوريتي " فيکري دا اؤنا سورولموشتور. چونکي ستار خان او دؤورده مرکزي هؤکومتي بئله تهديد ائتميشدير: " بيزيم ايستگيميز بو ظولم و ديکتاتورا قورولوشونا سون قويولماسيدير. بيز حوقوق، هورريت و آناياسا طلب ائديريک. بيز شاها بير پيسليک گلمه سيني ايستميريک. آنجاق او (شاه) بيزيم ايسته ديگيميزي بيزه وئرمه ليدير. يوخسا جومهوريت ائلان ائده جگيک». مشروطه حرکاتي 16 اييول 1909-جو ايلده مشروطه چيلرين تئهراني فتحي ايله سونا چاتميشدير.

بيرينجي دونيا موحاريبه سيندن سونرا ايران، اؤلکه ميقياسيندا چئشيدلي مرکزدن قوپما حاديثه لرينه صحنه اولموشدور. بونلاردان ان اؤنمليلري خوراسان، گيلان و آذربايجاندا باش وئرن عوصيانلار ايدي. گنچ ياشدا اولماسينا باخماياراق مشروطه حرکاتي نين اؤندرلريندن ساييلان شئيخ محمد خيياباني 1918-جي ايلين مارتيندا آذربايجان دئموکرات فيرقه سيني و 7 آپرئل 1920-جي ايلده ايسه « آزاديستان دؤولتي»ني قورموش و آذربايجانين موستقيلليگيني ائلان ائتميشدير. « ميللي حؤکومت» ايش باشينا گه لر-گلمز ايصلاحاتلار حياتا کئچيره رک آذربايجانين دئموکراتيکلشمه و مودئرنلشمه سيني قارشيسينا مقصد قويموشدو. تأسوف کي، مرکزي هؤکومت بو مقصدلرين حياتا کئچيريل-مسينه ايمکان وئرمه ميشدي. 1920-جي ايلين سئنتيابر آييندا ايران هؤکومتي نين گؤندرديگي سيلاهلي بيرليکلرله توققوشان « ميللي حؤکومت» مغلوبيته اوغراميش، ليدئرلري خيياباني ايسه بو توققوشما نتيجه سينده شهيد اولموشدور. بو اولايين آرديندان کليبر بؤلگه سينده کييامي نين اؤندرليگينده بير موقاويمت حرکاتي باشلاميش، آنجاق بو عوصيان دا دؤولت گوجلري طرفيندن ياتيريلميشدير. 1 فئورال 1922-جي ايلده لاهوتي نين ليدئرليگينده تبريزده باشقا بير عوصيان گئرچکلشميش، آنجاق بو عوصيان دا حؤکومتين گؤندرديگي ريضا خانين دسته لري طرفيندن قانلي بير شکيلده مغلوب ائديلميشدير.

1925-جي ايلده قاتي بير فارس ميللييتچيسي اولان ريضا خان، قاجار حاکيميتينه سون وئره رک پهلوي سلطنتيني قورموشدور. ايفراط مرکزيتچي بير سيياست يئريدن ريضا شاه " ايران ميلتي " ياراتماق مقصديله باشدا تورکلر اولماقلا بوتون فارس اولمايانلارا قارشي سيستئماتيک بير آسسيميلياسييا سيياستي يئريتمه يه باشلاميشدير. 1930-جو ايلده فارسچا، ايرانين تک رسمي ديلي اولاراق ائلان ائديلميشدير. 1935-جي ايلده فارسچا اولمايان (تورکچه، عربجه و س.) جوغرافي و تاريخي آدلار دييشديريلمه يه باشلانميشدير. 1937-جي ايلده آذربايجان ايالتيندن گئرييه قالان قيسم ايکي بؤلومه آيريلميشدير. بو دؤنمده آذربايجان ايقتيصادي، سياسي و مدني باخيمدان جيدي بير گئريله مه يه معروض قالميشدير. 1945-جي ايلده مير جفر پيشوري باشقانليغيندا، داها اؤنجه خيياباني نين قوردوغو " آذربايجان دئموکرات فيرقه سي " تکرار فعاليته باشلادي. دئکابرين 21-ده  م.آ.شبوستري باشقانليغيندا تبريزده قورولان " ميللي مجليس " ، پيشوريني آذربايجان ميللي حؤکومتي باشقانليغينا سئچدي. ميللي هؤکومت فدايلردن عيبارت ميللي اوردو واسيطه سييله آذربايجانين بوتون بؤلگه لرينده هئگئمونلوغو اله کئچيره رک، بنزري گؤرونمه ميش بير بيچيمده کؤکلو ايصلاحاتلار حياتا کئچيرمه يه نايل اولموشدور.

1946-جي ايلده ايران مرکزي هؤکومتي آذربايجان ميللي هؤکومتي ايله ايمضالاديغي آنلاشمالارلا بو موختار دؤولتي رسمن تانيميش اولسا دا، عئيني ايل ايچريسينده پهلوي-فارس دؤولتي اوردوسو ائتنيک آذربايجانا هوجوم ائتميش و آذربايجان ميللي هؤکومتينه سون وئر-ميشدير. آذربايجانين ايشگالي نين آرديندان مينلرجه آذربايجان تورکو يا قتل ائديلميش، يا دا سورگونه گؤندريلميشدير.

1979-جو ايل ايسلام اينقيلابيندان سونرا آذربايجاندا يئنيدن ايستيقلال حرکاتي باشلاميشدير. اينقيلابين اساس ليدئرلريندن اولان آذربايجانلي آيتوللاه شرعيتمداري، آذربايجانين موختاريتي طلبيله چيخيش ائده رک بئله دئميشدير: " منيم يئريم 17،5 ميليون آذربايجان تورکلوگونون ايستيناد نؤقته سي اولان تبريز اولاجاقدير " . آذربايجان تورک-لري نين آزادليق ايراده سيني اورتايا قويماق ايسته ين شرعيتمداري نين بو مؤوقئعيي خالق طرفيندن دستکلنميش، اونون ليدئرليگينده موسلمان خالق پارتيياسي (حيزبي خالق موسلمان) قورولموشدور. 7 دئکابردا مرکزي هؤکومت قوم شهرينده ياشايان شرعيتمداري نين ائوينه باسقين تشکيل ائتميش، او، چتينليکله اؤزونو قورتارا بيلميشدير. بونون آردينجا تبريزده خالقين عوسياني بوغولموش و شهرين ايداره سي اله کئچيريلميشدير. بو چاتيشمالاردان بير نتيجه الده ائده بيلمه ين هؤکومت چاره ني شرعياتمداريني ايکنا ائتمکده بولموشدور. ايسلامي دويگولارين آغير گلديگي بير دؤنمده آذربايجان ميللي حرکاتي نين قان تؤکمکدن باشقا بير نتيجه سي اولماياجاغيني آنلايان آيتوللاه شرعيتمداري، آياقلانمانين دوردورولماسيني ايسته ميشدير. شرعيتمداري حرکاتينين باسديريلماسي ايله گونئي آذربايجاندا ميللي موقاويمت بيتمه ميشدير. 1979-جو ايلده ايسلام اينقيلابي نين گئرچکلشمه سيندن گونوموزه قدر گونئي آذربايجان ميللي حرکاتي گوجلنه رک داوام ائتميشدير. گونئي آذربايجان ميللي هارکاتي حاضيردا ايران سياسي حاياتيندا اؤنملي بير فاکتور اولاراق اورتايا چيخميشدير.

فارس مرکزلي ايرانليليق پاراديقماسي ايران چئشيدلي ائتنيک قروپلارين ياشاديغي بير جوغرافي-سياسي بؤلگه اولماسينا رغمن، فارس کيمليگي ايله برابر توتولان آنلام ايفاده ائتميشدير. فارس ديلي تاريخ بويو کولتورولوژي سيياستين حياتا کئچيريلديگي ديل اولموشدور. بحس اولونان دوروم ايران کولتورو قاورامي ايله فارس کولتورو قاوراميني برابر آنلاملي توتموشدور. فارس ديلي مدنيت ديلي اولدوغو اوچون ايراندا بوروکراتييا، سيياست و مذهب ديلي ده اولموشدور. ايراندا شيه مذهبي بير چوخ مذهبله باغلي گؤردويو ايشلري فارس ديلينده ايجرا ائتديگي اوچون فارس مذهبي اولاراق دا قبول ائديلميشدير. ايران سيياستينده فارس ديلي نين تاريخي هئگئمونلوغو فارس کيمليگيني ده هئگئمون ائتميشدير. ايران، کيمليک مسلسينده فارس مرکزلي بير کيملييه صاحيب اولموشدور.

1924-جو ايلدن گونوموزه قدر ايراندا " رئژيم ماهيتي نه اولورسا اولسون " فارس مرکزلي ايرانليليق سيستئميندن واز کئچمه ميشدير. چونکي 1924-جو ايلدن سونرا ايراندا اولوس-دؤولت پرويئکتي فارس مرکزلي بير ايرانليليق سيستئمي چرچيوه سينده موعينلشديريلميشدير. فارس مرکزلي ايرانليليق دوشونجه سي هم پهلوي (1924-1979) هم ايسلام جومهوريتي (1979-) دؤنمينده داوام ائتميشدير. پهلوي خانداني نين (1924-1979) فارس مرکزلي ايرانليليق کيمليک آنلاييشي شيه ليگي ديشلايان و اسکي ايراني حدف آلان بير اولوس-دؤولت پرويئکتييدي. ايسلامي ديشلايان، فارس ميلليي-يتچيليگيني اساس آلان پهلويلرين چؤکمه سي ايله اسکي ايراني حدف آلان، ايسلامي ديشلايان و قربچي فارس ميلليتچيليگي ده ايفلاس ائتميشدير.

1979-جو ايل اينقيلابي نين سونوجو ايسلام جومهوريتي نين قورولماسي اولموشدور. ايسلام جومهوريتي اسکي ايراني حدف آلان، ايسلامي ديشلايان و قربچي فارس ميلليتچيليگينه قارشي چئشيدلي ساحه لرده موجا-ديله ائتميشدير. ايسلام جومهوريتي بو آنلاييشا صاحيب فارس مرکزلي ايرانليليق کيمليگيني رئدد ائتميش و ايسلام تاريخيني حدف آلان قربي ديشلايان و شيه ليگي اساس آلان يئني بير فارس مرکزلي ايرانليليق کيمليگي سيستئميني اورتايا قويموشدور. ايسلام جومهوريتي شيه ليگي اساس آلان يئني فارس مرکزلي ايرانليليق کيمليگيني اورتايا آتميشدير.

ايرانليليق پاراديقماسي نين چؤکوش سببلري

1991-جي ايلده سويوق ساواشين بيتمه سي ايله دونيا سياسي سيستئمي نين ماهيتينده دييشيم گئرچکلشميشدير. ايکي قوتبلو دونيانين سونا چاتماسي ايله کوممونيزم ايفلاس ائتميش و آبش هئگئمونلوغونا گئدن يولو آچان بو قلوبال دييشيکليک ايله دونيادا نئو-ليبئراليزم گوج قازان-ميشدير. قلوبال سيستئمده نئو-ليبئراليزمين گوج قازانماسي قلوباللاشما پروسئسيني چوخ چئشيدلي سياسي، ايجتيماعي وا مدني ناتيجالاري اولان بير سياسي سيستئم حالينا گتيرميشدير. قلوباللاشما پروسئسي ايراندا کيمليک ماسالاسيندا فارس مارکازلي ايرانليليق سيستئميني سورغولامايا باشلاميشدير.

1979-جو ايلدان سونرا ايسلام-شيا مارکازلي بير توتاليتار سيستئمين ايفلاسي کيمليک ماسالاسيندا فارس مرکزلي ايرانليليق سيستئمينا جيدي زاربا وورموشدور. ايران ايسلام جومهورياتي نين اؤز سياسي داورانيشلاريني شيا-ايسلام ايدئلوگيياسينا دايانديرمالاري ايلا ايراندا سياسي ايسلام سيياساتي نين دا جيدي ناتيجالاري اولموشدور. ايران ايسلام جومهورياتي نين بير سياسي رئژيم اولاراق ماشرويات بؤهراني شيا-ايسلام بؤهرانيني دا دوغورموشدور. ايراندا شيا-ايسلامين سياسي موستاويدا بؤهراني ايرانليليق کيمليگيني دا تنززولا اوغراتميشدير. چونکي شيا-ايسلام سيستئمي ايرانليليق کيمليگي نين تمل نؤقتاسي اولموشدور. ايرانليليق کيمليگي نين تمل نؤقتاسي اولان شيا-ايسلام سيستئمي نين بؤهرانا گيرماسي ايلا ايرانليليق کيمليگي نين تاناززولو باشلاميشدير. ايسلام جومهورياتي نين ماشرويات بؤهراني ايلا بارابار شيعه ايلا اؤرتولان فارس مرکزلي ايرانليليق کيمليگي دا بؤهرانا گيرميش، ايدئ-اولوژي وا سياسي پلاتفورمادا ايفلاسا اوغراميشدير. بو دؤنام کيمليگين ميللي بويوتونون ديني بويوتونا قالابا چالديغي دؤنامدير. دي نين شيالليک باغي زايفلاياراک تورک کيمليگي ايران تورکلوگوندا اينانجين اؤنونا کئچاجاکدير. تورکييا تورکچولاري ايلا دايانيشمالاريندا آرايا ايکي انگل گيرميشدي. بونلاردان بيري شيا-سونني ايختيلافي وا ديگري لايک-شعرري ياپيلانما ايدي.

ايرانداکي شياليگين سياسي ساهادا چؤکوشو بو آنگالين دا آشيلماسينا ساباب اولموشدور. شياليک وا سوننيليک، لايکلي وا ايسلامجيليق کيمي آنگالين آشيل-ماسينا گونئي آزاربايجان ميللياتچيلاري اؤنجوللوک ائتميشلار. ايران سياسي سيستئمي نين توتاليتار قورولوشو ايسلام جومهورياتي اوچون چئليشکيلي بير سونوچ دوغورموشدور.

توتاليتار کيمليگي سببيله خالقي سياسي سفربرليکده توتماق اوچون توپلومو سياسيلاشديرمايا چاليشيلميشدير. هم 1979-جو ايل اينقيلابي نين تاسيري ايلا، هام دا ايسلام جوم-هورياتي نين توتاليتار قورولوشو اوزوندان سياسيلاشان خالق، سياسي سيستئم ايچاريسيندا اؤزوني تاپماميشدير. دؤولات اؤز سياسي هادافلاري دوغرول-توسوندا صافاربار ائتديگي خالقين احتيياجلاريني قارشيلاماقدا باشاريسيز قالميشدير. يئني اينسان، يئني توپلوم شوعاري چارچيواسيندا چئشيدلي ساها-لاردا شيددات وا باسقييي آساس آلان بير سيستئم سارگيلاميشدير. باهس اولونان سياسي سيستئم جيدي پروبلئملارا ساباب اولموشدور. خالق ديشلانميش وا ايقتيدار بارماقلا ساييلاجاق قادار اينسانين الينده دولاشماغا باشلا-ميشدير. بو دوروم ايسلام جومهورياتي ايلا ايران خالقي آراسيندا توق-قوشمالي ماسافا نين آچيلماسينا شارايت ياراتميشدير.

ايران 1979-جو ايلدان سونرا جيدي آهالي آرتيمي ايلا قارشيلاشميش وا 24 ايل ايچاريسيندا اؤلکا نين آهاليسي ايکيقات آرتميشدير. جيدي آهالي آرتيمي ايلا قارشيلاشان ايران ايقتيصادي ساهادا دا باشاريسيز اولموشدور. محض بو جهت ايراندا کوتلاوي يوخسوللاشماغا يول آچميشدير. اهالي نين آرتيمي وا دؤو-لاتين سياسي، ايقتيصادي وا ايجتيماعي ساهادا اوغورسوزلوغو عوموميليکدا اؤلکده چئشيدلي آخلاقي وا مدني پروبلئملاري دا آردينجا چاکيب گتيرميشدير. بو پروسئس ميللي کيمليک بؤهرانيني دا دوغورموشدور. ايقتيصادي، سياسي وا ايجتيماعي ساهادان ديشلانان گنچليک ايرانليليق کيمليگينا دا يابانجيلاش-ميشدير.

ايران توپلومو بؤيوک پروبلئملارلا موشاييات اولونان چوخ جهه تلي بير بؤهران وا سورونلار ياشاماقدادير. گئنيش وا چئشيدلي سورونلار ايچاريسيندا قيوريلان ايران توپلومو بو " سورونلاري چؤزه جک اوميدي وئره ن " بير سياسي گوجو دا گؤرماماکدادير. ايرانداکي قئيد ائتديگيميز اوميدسيزليک ايران مارکازلي بوتون سياسي دوشونجا وا ايدئولوگييالارين ايفلاسيني تامين ائتميشدير. باشقا بير ايفادا ايلا، ايراندا ايسلام وا کوممونيزم کيمي ايدئولوگييالار سياسي صافاربارليک گوجلاريني ايتيرميشلار. ايراندا ساغ وا سول ايدئولوگييالارين ايفلاسي ايرانليليق کيمليگي نين سورغولانماسي ايلا ناتيجالان-ميشدير. چونکو ايرانداکي ساغ وا سول ايدئولوگييالار فارس کيمليگيني مارکاز آلان ايرانليليق کيمليگي تمليندا قورولموشدور.

قلوبال سيستئم، بؤلگه ده کي گليشمله ر و ايران ايچينداکي سياسي اورتام، ايرانليليق کيمليگيني بؤهرانا سوخموش وا باهس اولونان دورومون سونوجو اولاراق ائتنيک ميلليتچيليک گوجلانمايا باشلاميشدير. کيمليک ماسالاسيندا فارس مارکازلي ايرانليليق کيمليگي نين بؤهرانا گيرماسي ايلا بارابار ايرانداکي ائتنيک کيمليکلار سياسيلاشميشدير. سياسي هاراکاتليليگين ائنئرژيسي مارکازدان چئورايا دوغرو هاراکات ائتمايا باشلاماسي ايلا مارکازدان قاچما جيدي شاکيلدا گوج قازانميشدير.

گونئي آذربايجان ميللي حرکاتينين يوکسه ليشي

فارس مرکزلي ايرانليليق کيمليگي نين بؤهران سوراجي ان چوخ گونئي آزاربايجاندا گؤرونماکدادير. ايران تاريخيندا تورکلر، اؤزالليکله آزاربايجان تورکلاري، هر زامان آپاريجي رول اويناميشلار. 1925-جي ايلدان اؤنجا ايران اوزون زامان تورک خانادانلاري تارافيندان ايدارا اولونموشدور. 1925-جي ايلدان سونرا ايراندا ايقتيدار تورکلارين اليندان چيخسا دا، هر زامان ايستيقامات وئريجي مؤوقئعلاريني قوروموشلار. چونکي آزاربايجان تورکلاري نين ايرانين آهالي تارکيبي ايچاريسيندا چوخلوغا صاحيب اولماسي وا سياسي اولايلارا قارشي حسساس وا آچيق اولماسي ايلا ايران سياسي هاراکاتليليگي ايچريسيندا يا اؤنجول رولو اويناميشلار، يا دا حراکات ايچاريسيندا آپاريجي مؤوقئع توتموشلار. آذربايجان تورکلئري هم 1906-جي ايل مشروطه اينقيلا-بيندا، هم دا 1979-جو ايل ايران ايسلام اينقيلابيندا تمل، آساس وا آپاريجي رول اويناميشلار. ايراندا گئنيش ياييلميش بير ايفاده اولان تبريز ايسته مزسه هئچ بير ده ييشيم اولماز کلمه سي بو تاريخي گئرچاکليگين گؤستريجيسيدير.

ايراندا تورکلر اوزون زامان ايقتيداردا اولسالار دا، فارسلاري وا ديگر ائتنيک قروپلاري ديشلايان و تورک کيمليگينه دايالي بير دؤولات قور-ماميشلار. ايراندا اوزون زامان ايقتيداردا اولان تورک خانادانلاري فارس ديلينه هر زامان سايغيلي اولموشلار وا اونون گئنيشلنمه سينده وا اينکيشاف ائتمه سينده اؤنملي رول اويناميشلار. 1924-جو ايلدان سونرا ايقتيداري اله کئچيرن فارس ميلليتچيلري چوخ فارقلي داورانميشلار. تورک کيمليگيني يوخ ائتماک اوچون چئشيدلي اوسوللاري اولان بير آسسيميلياسييا پروسئسي باشلاتميشلار. تورک خانادانلارين سايغين داورانيشلارينا بيگانا قالان فارسلار ايقتيداري اله کئچيرديکتان سونرا تورکه قارشي پوليتيکالاري سرگيلمه لري آزارباي-جان-تورک کيمليگي نين سياسي موستويده اولوشماسي نين آساسي وا تمل پرين-سيپيني تاشکيل ائتمکده دير. آزاربايجان-تورک کيمليگي نين سياسيلشمه سي اوچون آشاغيداکي قلو-بال، سوسيال، سياسي، مدني و محللي پرينسيپلار زمين حاضيرلاميشدير.

- 1979-جو ايلدان گونوموزا قدر توتاليتار سيستئمين اساس فاکتورو اولاراق گؤرونن و ايران تورپاق بوتونلوگونون داياغي اولان سياسي ايسلامين (شيعه ليگين) ايفلاسي؛

- دؤولاتين ايقتيصادي اوغورسوزلوغو وا خالقين کوتلاوي يوخسوللاشماسي؛

- اينقيلابين تاثيرينده کي توپلومون سياسيلشمه سي؛

- بوتؤولوکدا ايراندا صفربرليک گوجونا صاحيب اولان و توپلومو مرکزه باغلايان ايدئولوگييالارين چؤکوشو (کوممونيزم، سياسي ايسلام)؛

- بئينالخالق ميقياسدا کوممونيزمين چؤکوشو و اورتا آسييا و قافقازدا تورک جومهوريتلري نين قورولماسي وا بو بؤلگه لرده 1988-جي ايلدان سونرا آرتان تورکچولوک حرکاتي؛

- قوزئي آزاربايجان جومهوريتي نين قورولماسي، قاراباغ پروبلئمي وا ابولفض ائلچي بي فاکتورو؛

- کوممونيزمين چؤکوشو و نئو-ليبئراليزمين اولوسلاراراسي سيستئمدا گوج قازانماسي؛

- قلوباللاشما سيياساتي؛

- دؤولتين توتاليتار قورولوشو سببي ايله اورتايا چيخان سياسي موشکوللر و سياسي سيستئمين دارليغي؛

- دؤولاتين موخاليفتي ازمه سي و فعاليت گؤسترمه يه ايمکان وئرمه مه سي.

دونيا، ايراندا ايصلاحاتچي-موحافيظ اکار قارشيلاشماسي نين ديشيندا باشقا هئچ بير سياسي سيستئم ايله ايلگيلنمه سه ده ايران ماهيت اعتيباري ايله جيدي دييشيم کئچيرمکده دير. ايراندا بوتون ايرانلي کيمليگيني مودافيعه ائده جک فاکتورلار جيدي بيچيمده ضربه آلميشدير. بو دوروم ايرانليليق کيمليگي نين سورغولانماسي ايله نتيجلنميش عدمي-مرکزيتچي سياسي تمايولو اساس و آپاريجي فاکتور اولاراق اورتايا چيخارميشدير.

گونئي آذربايجان ميللي حرکاتي نين بؤيومه سي تام اولاراق بونون گؤستريجيسيدير. سياسي پروسئسين ديناميزمي نه ايصلاحاتچي، نه ده موحافيظ اکار چاتيشماسي اولماقدان چيخميش، چوخ فرقلي بير زمينه سؤي-کنميشدير. چونکي بو گون گونئي آذربايجاندا ميللي سؤيلم آپاريجي و دومينانت سؤيلم حالينا گلميشدير. دييشيم طلبلري نين ده ديناميزمي گونئي آذربايجاندان گلن ميللي حرکاتدادير. گونئي آذربايجان ميللي حرکاتي پوتئنسيال اولاراق گونئي آذربايجانداکي سياسي پروسئسلرين آنا ديناميزميني تشکيل ائتمکده دير. گونئي آذربايجان ميللي حرکاتي نين هئچ بير آلتئرناتيوي يوخدور.

يوخاريداکي فاکتورلار گونئي آذربايجانين سياسي اؤنجه ليکلريني دييشديرميشدير. ميللي کيمليک آراييشي بيرينجي و آپاريجي سياسي اؤنجه ليک حالينا گلميشدير. گونئي آذربايجان تاريخ بويو سياسي ائنئرژيسيني يا ساغ، يا دا سول ايدئولوگييالارا وئرميشدير. ايندي ايسه سولچولار و ساغچيلارين سياسي ائنئرژيسي گونئي آذربايجان مسلسينه دوغرو چکيلمکده دير. باشقا سؤزله، گونئي آذربايجان ميللي حرکاتي چوخ فرقلي سياسي ائنئرژيلرين چکيم مرکزينه دؤنوشمکده دير. نتيجه و عومومي ديرلنديرم گونئي آذربايجان ميللي حرکاتي، بو گون گونئي آذرباي-جاندا سياسي حرکتليليگين تمل و اساسي ديناميزمينه چئوريلميشدير. گونئي آذربايجاندا ايرانليليق کيمليگي ضعیفله ديکجه ايران مرکزلي سياسي حرکتليليک ده گوجسوزلشميش و بو پروسئسين منطيقي داوامي اولاراق گونئي آذربايجان ميللي حرکاتي گوج قازانميشدير. ايرانليليق کيمليگي نين چؤکوش پروسئسينه گيرمه سي و آذربايجانليليق کيمليگي نين گوجلنمه سي گونئي آذربايجان ميللي حرکاتي نين يوکسه ليشيني تمين ائتميشدير. باشقا سؤزله، ايرانليليق کيمليگي ضعيفله ديکجه آذربايجانليليق کيمليگي گوج قازانميش و آذربايجانليليق کيمليگي گوج قازانديقجا گونئي آذربايجان ميللي حرکاتي گوجلنميشدير.

Share/Save/Bookmark
 
آدرسهای ما - Follow us

YouTube

 -----

Facebook

----- 

Twitter