ايران-ايراق ساواشي بيتيمي نين آرديندان سووئتلر داغيلدي، سوسياليزم- ليبئرال دئموکراسي قارشي دورماسی يئريني ميللييتچي گؤروشلرين دالغالانماسينا بوراخدي. ايران-ايراق ساواشي نين ايراندا توپلومسال پسيکولوژي ني دَييشدیرمه سی يؤنونده بير سورو آچيقلامالار ياپيلدي. ايراندا بو قونويلا ايلگيله نن درگيلرده يازيلان و ساوونولان آنا فيکير بو ايدي کي، «ايران-ايراق ساواشي ايراندا ميلتلشمه سورجيني تاماملادی. آرتيق ايرانين پارچالانما تهديدي اورتادان قالخميشدير. غربده صنايئعلشمه نين دَييشيک ائتنوسلاري بير-بيرينه قاريشديريب بير آنا کيمليگين اساسيندا ميلتلشمه ني باشاري ايله گئرچکلشديرمه سيني ايراندا ساواش گئرچکلشديره بیلمیشدیر. بو ساواش ايران ائتنوسلاريني بير جبهه ده بيرلشديريب بير تک کيمليک يولوندا فداکارليق و اينانج اؤرنه یي ساغلادي.» بورادکي ائتنيکلردن مقصد تورکلردير. ميلتلشمه دن ده آماج، فارس ميلتي مرکزلي ميلتلشمه دير. بو ياناشما يانليشميدير؟ منجه هاقليديرلار. چونکو بو ساواشدا کيتابي، تاريخي حافيظه سي اولمايان تورکلر خومئيني نين امرينه و فتواسينا لببئيک دئديلر. تورکلر ايران موحيطينده فارسلارين قوللانماسي گرکن خام مال کیمی اولموشلار. ايسته ديکلري کيمي بو خام مالي قوللانميشلار. هم ده ازه رک، و نيفرت ائده رک. اون مينلرجه تورک گنجي و ياشليسي خومئيني نین چاغريسي اوزرينه حياتيني ساواشدا قوربان وئردي. بونون اوزرينده ديقتله دورولماليدير. بير ميلت نئجه اولا بيلر کي، بوتونويله عاغليني ايتيرميش اولسون؟ تورک شئيخي، تورک سولو و ساغي بوتونويله خومئيني نين يانيندا يئر آلدي. ايراده سيز، قطعييتسيز و گوجسوز بير شريعتمداري وار ايدي يالنيز. اونون قافاسيندا تورکلوک بيلينجي اصلا يوخ ايدي. بعضي آيدينلارين شريعتمداريدن آنا ديلينده مکتب ايسته مه لري اوزرينه گوله رَک « تورک ديلينده ده مکتبمي اولور؟» سوروسو ايله جاواب وئرميشدي! مرحوم کورد ليدئر شئيخ عیزالدین حوسئيني خاطيره لرينده يازير کي، او زامان شريعتمداريده قطعييت اولسايدي، نه بو رئژيم اولوردو، نه ده کورديستان و آذربايجان آديندا سورون قالاردي.

ايران-ايراق ساواشي هم ماددي وارليق اولاراق، هم ده ميللي کيمليک اولاراق تورکلری ايچدن چوخ سرت بير شکيلده سؤموردو. قارباچووون تورکلوگون اويانيشينا زمین ساغلاماسی اولماسايدي، ايراندا دا تورکلوک سؤنوب گئده جکدي. کیچیک شمعلرله بیر ایش گؤروله مزدی. قارباچووون آماجي تورکلويه خيدمت دئييلدي. آنجاق اونون اويقولامالاري سونوج اعتيباري ايله تورکلوگون اويانيشينا يارادي. هم سووئتلرده، هم ده ايراندا تورکلوک يوخ اولوب گئتمک اوزره ايدي.

ايراندا گونوموزده اورتايا چيخميش اولان ياشيل حرکت خومئينيزمين ميلتلرين يوخ اولماسي يولوندا اورتايا قويدوغو پوروژه ني چؤکرده بیلر. دون خومئيني نين گووَنديگي شخصلر بو گون بير-بيرينه سالديرماقداديرلار. او سالديري توپلوم چاپيندا فارس ميللييتچيليگي مرکزلي ايسلام آلقيلاييشيني گووَنسيزلييه سوخماقدا، اعتیبارسیزلاشدیرماقدادیر. تئهراندا گؤستریجیلرین قورآن یاخمالاری، شریعت قارشیتی شوعارلاری بو رئژیمه و اونون قارانلیق ایدئولوژیسینه قارشی توتوم سرگیله مکدیر. بو تابولارین ییخیلماسی بوتون اینسانلیغا یارالیدیر. ايسلامين سيياستين الينده اويونجاق اولدوغونو آچيقجا اورتايا قويماقدادير بو ايچ ساواشلار. فارس ميللييتچيليگی نين ان کسرلي و توتارلي ايکي پاراديقمالاريندان بيري اولان ايسلامي پاراديقمانين چؤکمه سي ايله فارس- تورک آراسينداکي تک باغلاييجي ائتکن باغلاج اولان اورتاق اينانج بؤيوک ضربه آلماقدادير. ديگر طرفدن ده مودئرنيته اينسان عاغلينا اؤنم وئرمکده و ديني بيرئيسل اولقو اولاراق آنلاتماغا بؤيوک اولاناقلاري ايله داوام ائتمکده دير. بو باخيمدان ياشيل حرکت تورکلرين اؤز کيمليکلريني آنلايا بيلمه لري اوچون بعضی اولاناقلار اورتايا چيخارا بیلر. قارباچووون ساغلادیغی اولاناقلار کيمي. ياشيل حرکت ايران سياسي موحيطي نين اولاناقلاريني گنيشلتمگي باشاريرسا، تورکلوگون ده اؤز کيمليگي اساسلي دئوينيمي اورتايا چيخا بيلر. گونوموزده آرتیق هئچ بیر میللت تک باشینا اؤز سورونونو چؤزه بیلمه مکده دیر. دونیانین بوتون سورونلاری بیر-بیرینه باغلانمیشدیر. تورک ديلينده يازما و دوشونمه يئتنه يميزی ایتیرمه ییمیز بیزیم ان بؤیوک فلاکتیمیز. بو اوزدن ده ديگر عاميللردن ده عاغيلليجا يارارلانماق زورونداييق.

کئچن عصرين اوللرينده تورک دونياسيندا تورکلوگون قورتولوشونو دوشله ين بوتون آيدينلار ايستيثناسيز اولاراق اولايا بوتوندن پارچاپا گلن بير يؤنته مله ياناشيرديلار. بلکه بو ياناشما بيچيمي اولماسايدي، گونوموزده بو قدر مدني ميراث دا اونلاردان قالمازدي. آنجاق کئچن عصرده تورک دونياسينداکي اويانيشا ايران تورکلري بير تک آيدين بيله وئرمه ديلر. ايکينجي دونیا ساواشي نين بيتيميندن سونرا ايراندا روسلار طرفيندن باشلاديلان «آذربايجانچيليق» ايسه، بؤيوک تورک آيديني يئتيرمه ني اؤنله مک اوچون بير پروژه ايدي. ستالين تک طرفلي اولاراق قارص آندلاشماسيني ييرتميشدي. تورکييه دن تورپاق طلب ائديردي. ايراندا يئرلشديريلن روس اوردوسونون تانکلاري دا تورکييه يه طرف توشلانميشدي. 21 آذر اولايي نين پرده آرخاسي آکتورلاريندان بيري ده ائرمني کوممونيست اردشير آوانسييان. آوانسييان ايروان، باکي و تئهرانداکي سووئت سفيرليگي آراسيندا سيخجا گل-گئتده دير. آوانسييانين خاطيره لريندن آنلاشيلديغي کيمي روس اوردوسو آمئريکانين باسقيسي ايله ايراندان چيخماسا ايدي، اينديکي غربی آذربايجان و ديياربکير کورديستان جومهورييتينه، شرقي آذربايجان دا سووئت ائرمنيستانينا بوراخيلاجاقدي. ستالین او بویدا آذربایجانی تورک کیملیگی ایله قبول ائده بیلمزدی. ميللي بيلينجدن محروم اولان آذربايجان کوممونيستلري ده بونا حاضير ايديلر. هله 65 ايلدن سونرا 21 آذر حرکتينین اؤنجوللري ستالينجيليک ياپماقداديرلار. يعني نريمان نريمانووون زنگه زورو ائرمنيلره باغلاديغي کيمي. سووئتلرين آماجي ايرانداکي آذربایجان بؤلگه سینی قارصلا بيرليکده ائرمنيستانا بيرلشديرمک ايدي. سووئتين بو پلانيني اؤنله يه جک ميللي بيلينج او زامان بيزده يوخ ايدي. آمئريکانين باسقيسي بونو اؤنله يه بيلميشدير. بلکه ائرمنيستانا قاتیلديقدان سونرا کئچيجي اولاراق آنا ديلينده مکتب ده اولا بيلردي.

ايشته آذربايجانچيليق بئله بير اورتامدا دوغدو. گونوموزده ايسه، توکلوگون يوکسه ليشي اوچون 20-جي عصرين اوللرينده کي  تورک آيدينلاري نين تجروبه لريندن يارارلانماق گرکمکده دير. يعني تورک ديلي، تورک کيمليگي هدف اولاراق بليرلنمه لدير. «آذربايجانليلار بو حرکته قاتيلار، قاتيلماز» آنلاييشي دئيه بير شئي يوخدور. بوراداکي آذربايجانلي سؤزو غئيري- تاريخي، مدني کيمليگي و درينليگي اولمايان بير سؤزدور. تورک وار، تورک کيمليگي وار، آذربايجانلي دئيه ايراندا هوقوقي، تاريخي، مدني و ائتنيک کيمليک يوخدور. بو آچيدان ايسماييل قاسپيراللي نين «ديلده بيرليک، فيکيرده بيرليک، ايشده بيرليک»  فورمولو ايراندا تورکلوگون قورتولوشو اوچون آچار قاوراملار اولا بيلر. ايران گئنه لينده تورکلر آراسيندا ديل بيرليگيني ساغلاماغا چاليشماق گرکمکده دير. بوتون ايستکلر بونا گؤره عيارلانماليدير. ايران گئنه لينده ايجتيماعي بير حرکته دستک وئريب وئرمه مه ده ايرانداکي تورکلرين بوتونونون چيخاريني گؤز اؤنونده بولوندورماليدير. يعني کئچن عصرين اووَللرينده اولدوغو کيمي بوتوندن پارچايا دوغرو توتوم سرگيلرسک، بونون قازانجي داها بؤيوک اولار. چونکو بو تئزليکده اولماسا دا، گله جکده داخيلي و خاريجي شرطلر ايرانين داغيلماسينا گتيريب چيخارسا، آذربايجاني باغيميسز دؤولت ائده جک اولان تورکلوک و تورکچولوک اولاجاقدير. آذربايجانچيليغين نه کيتابي وار، نه ادبيياتي. هئچ بير شئيي يوخدور. بير شهريياري دا يوخدور.

ايرانين فئدئراللاشماسي قاچينيلماز اولا بیلر. بونون اوچون آذربايجاندا يئرل دؤولت قورولدوغوندا بيزي ديگر بؤلگه لرده ياشايان تورکلرله باغلايان باغلاج تورکلوک بيلينجي اولاجاقدير. آذربايجان يئرل ايقتيدارا صاحيب اولسا دا، ايران گئنه لينده تورک ديلي دؤولت ديلي اولما ستاتوسونا ارملدير.

آنجاق اينديکي پوزيسونو دارتيشماق سيياستين آنا آماجيدير. داها سونراکي پوزيسيونلار اؤز بيلگيلريني ده گتيره جک، اورته جکدير. اينديکي پوزيسيوندا ايراندا آنا ديلي نين رسمي اولماسي و ايراندا آذربايجانليلارين دئييل، تورکلرين هاقلاري يولوندا دوشونجه و بيلگي اورتيلمه لي، پوليتيکا ياپيلماليدير دئيه دوشونورم.

بیر سونراکی یازی پئژاکین غربی آذربایجاندا تؤره ده بیله جگی قتل عام حاقدا اولاجاقدیر.