( ایکینجی بوُلوم )

(آزادلیق ، قوُرتولوش ، موُستقیللیگ ایسترسئک ، اوُنون بیرتک یوُلو وار. فارس دیلیندن ، ایران پرستلیکدن ، دینی ذهنییاتین جهالت جیناغیندان قورتاریب ، اوُزگورلوک لائیک لیک یوُیوندا یوُرولمادان مجادیلۀ اتمئیمیز لازیم دیر . )

19 ینجی یوُز ایللیگین سوُن چاغلاریندان دوُنیادان گئلن آزادلیق سئس لرینین دالغالاری !

ایرمینجی یوُز ایللیگین ایلک باشلانیش چاغیندا (1904 م 1283ش)  دن گوُنئی آذربایجانین سینیرلاری خاریجیندۀ اوُلان ایکی بوُیوک ایمپریالاردا ، داواملی اوُلاراق یئنی ، اوُنئملی  ؤ تأثیر ائدیجی ایجتیماعی ، سیاسی حادیثۀ لر باش وئرمئکدۀ ایدی .

تزارروسیۀ سیندۀ زامانین تک قوُرتولوش ایدۀ لوُژیسی اوُلان ؤ دموکراتیک فیکیر ؤ دوُشونجۀ لرۀ دایاناراق ، محروم ؤ زحمتکش طبقۀ نین ایشتراکی ؤ آیدین ضیالی شخصلرین باشچیلیقی ایلۀ آراسی کئسیلمۀ دن ایجتیماعی ، سیاسی حرکت لر باشلانیب  چاریزمین ظوُلم لرینۀ قارشی کوُتلوی حئرکتلر هئرگوُن جانلانیب داوام ائدیردی، یوُزمینلرلۀ اینسانلار یوُروشلردۀ ایشتراک ائدیب ؤ بیز(ایش،چوُرئک) ایستۀیریک شعاری ایلۀ ایمپریانین اساسین تهدید ائدیب ، اوُنوسارسیلدیب ، سرسم لئشدیریردیلر ، کئندچی ـ ایشچی ؤ جوُر بۀ جوُر باشقا صینیف لرین اعتراضلاری ؤ حئرکت لری آراسی کئسیلمۀ دن هئرگوُن گوُجلئنیب ، داوام ائدیردی ، اعتراضلار ، یوُروشلر تزاری ؤ اوُنون چئورۀ سیندۀ اوُلان فئوداللاری، بورژوالاری ؤ کلیسۀ کئشیش لرین ، یالتاقچیلاری وحشتۀ قوُرخویا سالمیشدی ، چوُنکی اوُنلار آج آیاق یالین خالقین غضبلی حئرکاتی نین عاقیبتی نین نۀ اوُلاجاقین چوُخ یاخشی بیلیردیلر. (طبیعی دیرکی بوتون دیسپوت دیکتاتورلارخالقلارین ظوُلمۀ قارشی حئرکاتیندان قوُرخارلار)

باشقا طرفدن 700 یوُز ایللیک عثمانلی ایمپریاسی دا تیترۀ مئگۀ باشلامیدی ، عثمانلی   ایشغال اتدیگی اراضی لری بیر بۀ بیرألدن وئرمئکلۀ ، ایچدن چوُرومئکدۀ ؤ گئت گئدۀ  ایجتیماعی، سیاسی ، فرهنگی بحرانلارایچیندۀ چیرپینیردی ، تزاریزمی دیزۀ چوُکوُره ن خالق حئرکاتی نین عینی پروسئسی ؤ گوُرونن سرنوشتی آراسی کئسیلمۀ دن عثمانلینی دا تهدید اتمئکدۀ ایدی ، لاکین عثمانلیدا باشلانان اینقلابی حئرکت لرین محتواسی روُسیۀ دن فرقلی اوُلاراق ، دئیشیک بیر فوُرم ؤ ماهییت لۀ توُرک میلییت چیلیگینۀ دایاناراق عرب ، فارس ذهنییاتینا قارشی باشلانیب ، حئرکاتین باشچلیغی ؤ فعاللاری چوُخ سایدا اوُردو کوموتانلارینین ایشتراکی ؤ بیرچوُخ توُرک آیدین ضیالی طبقۀ نین بیرلیگی ایلۀ باشلانماقدا اوُلدوقدا ، روُسییۀ دۀ باشلانان حئرکات دان داها شیدتلی شئکیلدۀ  فوُرمالاشماقدا ایدی .

حئرکاتین گوُجلئنمۀ سی ایلۀ دین خوُجالاری آدلانان گئریجی فوُناتیک موُسلمانلار تشویشۀ ، قوُرخویا دوُشوب ، سلطان عبدالحمید دن حمایۀ ائدیب هئرگوُن گئنج ، دموکرات توُرکلر علیهینۀ دینی فیتوالاروئریردیلر. آنجاق ایمپریانین أساسی کوُکدن چوُرومئکدۀ ؤ سرعت لۀ جمهورییت سیستمینین یارانماسینا یوُل آچیلیردی.

طبیعی اوُلاراق هئرایکی قوُنشو ایمپریالاردا جریان ائدن ایجتیماعی ، سیاسی حادیثۀ لر  گوُنئی آذربایجاندان آخیب، بوُتون ممالیک محروسۀ نی اوُز تأثیری آلتینا آلیر، ؤ دیسپوُت قاجار شاهلیقینا قارشی حئرکت لر گئت گئدۀ ممالیک محروسۀ نین اساسین  سارسیلدماقا باشلییر . 

ایرتیجاع قوُوۀ لری روس قازاخ لارینین حمایۀ سی ایلۀ هئر گوُن قانلی حادیثۀ لر تحریکلر ؤ جینایت لرۀ أل آتیرلار ، مشروطۀ خواهلیقی مغلوب اتمئگ اوُچون دوُرمادان جینایت لرۀ أل آتیرلار. بونون نتیجۀ سیندۀ مرکزغیبی مسلحانۀ قیامین رهبرلیگینۀ چئوریلیرؤ مینلرجۀ فدائی ، موجاهید بیرلیکلری یارانیب ایرتیجاع ؤ اوُنون آرخاسیندا اوُلان قوُوۀ لرلۀ ساواش باشلانیر. لاکین آذربایجاندا باشلانان آزادلیق ؤ مشروطۀ قیامی ممالیک محروسۀ نین باشقا بوُلگۀ لریندن شعور ؤ ماهییتی باخیمیندان فرقلی ایدی .

بومعناداکی آذربایجانلی فدائی ؤ موجاهیدلر نۀ ایستۀ دیکلرین ؤ هانسی هدف یوُلوندا موجادیلۀ اتدیکلرین بیلیردیلر، لاکین سوُنرالاردا ممالیک محروسۀ نین جنوب بوُلگۀ لریندن اوُلان ( ایصفهان ، شیراز، لرستان ، کرمان) فئوداللارینین بیر معنالی اوُلاراق گئلیب مشروطۀ خواهلیق عنوانی ایلۀ قیاما قاتیلمالاری ، عمدۀ اوُلاراق همان بولگۀ لردۀ حوُکم سوُره ن ؤ اینگیلیس لرین گوُستریشی ایلۀ اوُزلرین مشروطۀ خواه آدلاندیران ، آنجاق اصلیندۀ مشروطۀ یۀ ؤ قانونا دوُشمان اوُلارنلارایدیلار کی اینقیلابین سیرالارینا قوشولورلار، اوُنلارین هدفی گئلۀ جئکدۀ مشروطۀ مجلیسی قوُرولدوقو حالدا دوُولت مقاملارین ایشغال اتمئک ایدی کی ائلۀ دۀ اوُلدو. بوسببدن جنوب فئوداللاری اوُزلرین مشروطۀ وُورغونو گوُستریردیلر. بوآداملارین یالانچی مشروطۀ خواه اوُلدوق لارین گئلن بوُلوملردۀ آچیب گوُسترۀ جئییک .

 بونا گوُرۀ دیرکی دئییریک آذربایجاندا باشلانان مشروطۀ حئرکاتی نین ایدۀ ئوُلوژوسو  ممالیک محروسُۀ نین باشقا بوُلگۀ لری ایلۀ فرقلی ایدی ، بوفرقلی لیکلرین اوُنئملی جهت لریندن اوُلان ، آذربایجانین  جغرافی ، ایجتیماعی ، سیاسی ، فرهنگی موقعییتی ایدی کی همان زاماندا اوُنو باشقا فارس بوُلگۀ لری ایلۀ مقایسۀ اتمئگ اوُلمازدی، تاریخ بیزۀ گوُستریب کی ، فارس فئودال ریجاللارینین آراجیلیغی ایلۀ ،همان چاغدا   قاجار حاکیمییتی آذربایجان مشروطۀ اینقلابینا قارشی اوُلاراق ، روُس ، اینگلیس سوُمورگۀ چیلری ایلۀ نۀ کیمی أسارتلی معاهیدۀ لر ؤ سازیشلری اوُلموشدور.

باشقا بیرفاکت ، قاجاردربارینین چئورۀ سین بوُروموش فارس ایرقچی ریجاللار ؤ فارسلارا خیدمت ائدن دینچی شریعتچیلرین آذربایجان توُرکلرینۀ ؤ مشروطۀ رهبرلرینۀ قارشی کینۀ ؤ دوُشمانچیلیلاری نتیجۀ سیندۀ ، ممالیک محروسۀ نین ایکینجی اوُنئملی ایالتی اوُلان آذربایجان ؤ ایکینجی باش کئندی(پایتختی) ساییلان ـ تبریزاعتناسیزلیقلار ؤ تحقیرلر نتیجۀسیندۀ ظوُلمۀ معروض قالیب ، سوُنوندا آذربایجانین زحمتکش اهالیسینین أکینچیلیک ، تیجارت ، ایقتیصادی دوُروموهئر جهت دن سقوط ائدیب ، گوُن بۀ گوُن یوُکسئلمئک یئرینۀ ، لاکین گئت گئدۀ هئرباخیمدان اوُلدوقجا  فلاکتلی بیر حالا چئوریلیر . 

بونا گوُرۀ همان دوُوراندا آذربایجان باشدا تبریز اوُلماقلا ، ایستر جغرافی ، کوُلتور ، آیدینلیق سبب لری نئدنیلۀ ؤ فیکیراینکیشافی باخیمدان ممالیک محروسۀ نین باشقا بوُلگۀ لریندۀ یاشییان میللت لرلۀ مقایسۀ اتمئگ اوُلمازدی، چوُنکی جنوبوندا ؤ یا جنوبا یاخین بوُلگۀ لردۀ یاشییان خالقلارین ایرتیباط ؤ گئل گئت لرینین هانسی خاریجی قونشو اوُلکۀ لرۀ اوُلدوقونا ؤ نۀ کیمی فیکیرلردن تأثیر آلدیقلارینا دیققت ائدرسئک اوُ زامان نییۀ مشروطۀ حئرکاتی گوُنئی آذربایجاندا گوُجلئنیب اینقلابا چئوریلمۀ سین درک اتمئک اوُلار  .  ایکینجی بوُلومون سوُنو . آذرخش . آردی گئلن بوُلومدۀ . 1 / 10 / 2014