English            Latin   

برای دریافت مطالب جدید به این آدرس www.azoh.net  مراجعه فرمایید

Yeni Adresimiz www.azoh.net

New Address www.azoh.net 

گفتنی است این سایت آرشیو مطالب منتشر شده از اسفند 89 تا دی 92 و همچنین از مهر 94 تا شهریور 95 را شامل می شود
 

نخبگان و نقش آنها در دگرگونیهای اجتماعی- آیهان مهدیلو

منبع: بخشهایی از کتای تغییرات اجتماعی اثر ری گروشه. نوشته از منبع مورد نظر خلاصه نویسی شده است.

مقدمه

  نخبگان اشخاص یا گروههای هستند که در نتیجه قدرتی که بدست می¬آورند و تاثیری که بر جای می-گذارند، تصمیماتی که می¬گیرند و یا به وسیله ایده¬ها، احساسات و هیجاناتی که به وجود می¬آورند، در کنش تاریخی (مجموعه فعالیتهای افراد یک جامعه که تغییرات سازمان اجتماعی را بر عهده می¬گیرند) جامعه¬ای موثر واقع می¬شوند. در واقع نخبگان اقلیتی از اشخاص هستند که قدرت را در جامعه بدست می¬گیرند و به دلیل موقعیت اجتماعی و قدرتی که بدست می¬آورند، قادر به تحت تاثیر قرار دادن جامعه خویش هستند.

برای درک بهتر موقعیت و نقش نخبگان در جامعه تفکیک شش گانه زیر انجام می¬شود:

نخبگان سنتی و مذهبی

   نخبگان سنتی از حاکمیت و نفوذی برخوردارند که ناشی از ساختهای اجتماعی، ایده¬ها و اعتقاداتی است که ریشه در گذشته¬ای دور دارند. اشرافزاده¬گان یا رئیس قبیله¬ حاکمیت و قدیسیت خود را مرهون اصل و نسب و خلف بلافصل رئیس قبلی می¬دانند. همچنین نخبگان مذهبی که حاکمیت یا نفوذ آنها مبتنی بر احترام نسبت به برخی حقایق ماورائی است که در زمانهای پیشین بر انسانها آشکار گردیده، است.

نخبگان تکنوکراتیک

   این گروه نخبگان منتسب به سازمانی اداری می¬باشند که اقتدار آنها بر اساس دو عامل رقم می¬خورد: اول اینکه این نخبگان بر اساس قوانین وضع شده شناخته شده¬اند، دوم انکه انخاب به دلیل دارا بودن برخی صلاحیتها و قابلیتهای مبتنی بر ملاک مشخص صورت گرفته است که این صلاحیتها می¬تواند با گرفتن امتحانی یا توسط گروهی خاص مثل هیئت مدیره و یا بر اساس تخصص تحصیلی، سابقه در زمینه¬ای خاص و یا ملاکهایی از این قبیل باشد. این نخبگان از اقتداری برخوردارند که ماکس وبر آن را اقتدار"عقلانی-قانونی" نام می¬نهد. لذا این گروه نه از نفوذ بلکه از حاکمیت هم برخوردارند که آنها را می¬توان تحت عنوان مدیرات دولتی، اتحادیه¬های صنفی، آژانسهای دولتی و ... پیدا نمود.

نخبگان مالکیت

    نخبگان ماکیت به دلیل ثروت و اموالی که دارند از نوعی اقتدار یا قدرت برخوردار می¬شوند و این اموال و ثروت باعث تسلط آنان بر نیروی کاری می¬گردد که به خدمت گرفته¬اند، و از طرفی این توانایی مالی به آنها امکان می¬دهد که بتوانند بر روی سایر نخبگان سنتی و یا تکنوکراتیک فشارهایی وارد سازند و در نتیجه برای خود قدرت اجتماعی کسب کنند.

نخبگان مالکیت یا اقتصادی از قبیل مالکین بزرگ ارضی، صنعتی و یا مالی افرادی هستند که تصمیماتشان می¬تواند بر زندگی سیاسی، اجتماعی و اقتصادی جامعه اثر بگذارد و در نتیجه باعث ایجاد تغییرات اساسی در امور مختلف گردند یا بلعکس از انجام تغییرات جلوگیری کنند.

نخبگان کاریزمایی (خارق العاده)

این نوع نخبگان دارای معجزات و یا خصوصیاتی خارق العاده هستند. اقتدار و نفوذی که این نوع نخبگان از آن برخوردارند، مستقیما با شخصیت اشخاص معینی سروکار دارد و به مال وثروت و پست آنها مربوط نمی¬شود. نمونه بارز این طیف نخبگان برخی دستجات اجتماعی¬اند که ریشه مذهبی دارند.

نخبگان ایدئولوژیکی

   نخبگان ایدئولوژیکی یا معنوی اشخاصی¬اند که یا در به وجود آوردن ایدئولوژی خاصی سهیم¬اند یا اطراف ایدئولوژی معینی متشکل می¬گردند. این گروه نخبگان همانند نخبگان کاریزمایی لزوما جزئی از نخبگان قدرت یا حاکم نیستند. این نخبگان صاحب نفوذ ولی بدون اقتدار و حاکمیت رسمی¬اند که می-توانند قدرت حاکمیت را نفی کرده یا معترض آن باشند.

نخبگان ایدئولوژیک اغلب می¬توانند دگرگونیهای ساختی  را سبب شوند و یا موجب جهت گیری مجددی از کنش تاریخی گردند. این نخبگان را می¬توان نوآورترین و مترقی ترین نخبگان قلمداد کرد ولی فاقد قدرت¬اند. گاهی نیز ایده¬های بلند پروازانه که مردم را به به سوی روشهای افراطی و اتوپیایی سوق می¬دهد از موانع وخطراتی هستند که ممکن است کنش تاریخی این نخبگان را حتی پس از رسیدن به قدرت تهدید نموده و یا باعث تضعیف آنها می¬گردند.

نخبگان سمبولیک

   این نوع نخبگان در نظر کسانی که از آنها پیروی می¬نمایند دارای خصوصیتی سمبلیک هستند. ارزشها، نهادها، ایده¬های جدید و ... در رؤسای سیاسی متجلی می¬گردند و در این میان رؤسای معنوی و ایدئولوژیکی بهتر می¬توانند خصوصیات سمبلیک به خود بگیرند. مثلا، هنرمندان مردمی، خواننده گان مردمی و یا ورزشکاران نمونه¬هایی از نخبگان سمبولیک¬اند که حرکات، اخلاق، سنت شکنیها و صفاتی از این قبل آنان طرفداران آنها را تحت تاثیر قرار می¬دهد.

   در تقسیم بندیهای دیگری گاه سخن از نخبگان قدرت یا حاکم هم به میان می¬آید که مخالف دگرگونیهای به خطر افکنده حاکمیت خود هستند (البته در برخی موارد جوامع دموکراتیک را می¬توان مستثنی دانست). نخبگان قدرت گاهی موجب دگرگونیهایی نیز می¬شوند که عادی و سطحی می¬باشد که غالبا به منظور مقابله با دگرگونیهای عمیق و افراطی ارائه می¬گردد.

    با طبقه بندی فوق می¬توانیم نقش نخبگان جامعه را ملموستر بررسی نماییم که در قبال نقش نخبه در جامعه می¬توانیم مجموعه کنشهای زیر را بررسی نماییم:

   تصمیم گیری

   می¬توان تغییرات اجتماعی و مقاومت در برابر تغییر را به عنوان نتیجه مجموعه تصمیمات اتخاذ شده توسط بازیگران اجتماعی فوق العاده قدرتمند در نظر گرفت که پستهای مهم و استراتژیک را اشغال کرده¬اند، لذا برخی نخبگان بدیل دارا بودن نقشی در مجموعه تصمیم گیریهای درون جامعه، اثر مستقیم (نخبگان قدرت) بر کنش تاریخی جامعه می¬گذارند.

تقریبا در تمامی جوامع، غالبا تصمیمات عمده به وسیله معدودی از افراد که دارای مجموعه فعالیتهای کم و بیش طولانی و تاثیرگذار هستند اتخاذ می¬شود. مثلا در ایالت متحده امریکا مالکان و مدیران واحدهای بزرگ صنفی (نخبگان مالکیت و برخی نخبگان تکنوکراتیک) در بشتر موارد مقابل تصمیمات و اعمال دولت، سندیکاها و سازمانهای دولتی واکنشی سازنده اتخاذ می¬گیرند که امور تایین قیمت محصولات، حقوق، سهام، محل استقرار سازمانها و صنایع، دفاع از حقوق مدنی، تغییرات تکنیکی در شیوه تولید و ... دربر می¬گیرد. در نیجه فعالیت یا عدم فعالیت مالکین و مدیران اصناف بزرگ ممکن است جابجاییهای وسیع و دگرگونی شرایط زندگی ملیونها فرد را تحت تاثیر قرار دهد و گاها ممکن است جهت تاریخ جامعه را هم عوض کند. تمام این موارد لزوما تغییر اجتماعی نیستند، ولی ممکن است از ورای چنین تصمیماتی دگدگونیهای ساختی جامعه آغاز شود.

لذا در ایجاد تغییر و تحولات بزرگ اجتماعی به نقش و تاثیر نخبگان قشرهای مختلف باید توجه بسیار گردد.

الگو سازی نخبگان

   نفوذ نخبگان در جامعه، از طریق نوعی الگوسازی نیز اعمل می¬شود. با توجه به اینکه نخبگان سمبولهای زنده¬ای از طرز تفکر، وجود و عمل می¬باشند، نسبت به برخی گروهها یا بر کل افراد جامعه قدرت جاذبه¬ای دارند و بنابرین مورد تقلید افراد ذی ربط قرار می¬گیرند. این تقلید نخبگی می¬تواند موجب سازندگی یا در مواقعی اثر سوء (اشاعه قدرت و جاه طلبی با الگو برداری از نخبگان قدرت منافع طلب) بر جامعه گذارد.

   خلاصه و نتیجه

    نخبگان به عنوان عناصر فعال و سازنده و تاثیرگذار در دگرگونیهای عمیق و وسیع اجتماعی باید مورد توجه قرار گیرند. تعداد بیشمار نخبگان یکی از مشخصه¬های جامعه مدرن می¬باشد که خود نشان از پیچیدگی جامعه دارد که هر کدام از این نخبگان نماینده و سخنگوی تشکلها و بخشهای مختلف جامعه می¬باشند (نخبگان کارگر، دهقان، دانشجو و ..) که با طرح ارزشهای و منافع متفاوت مورد افزایش و تراکم تضادهای ارزشها و ایدئولوژیها می¬شوند و این یکی از دلایلی می¬باشد که جامعه مدرن آماده پذیرش آن چیزی نیست که برخی جامعه شناسان آن را پایان ایدئولوژیها می¬دانند.

کثرت نخبگان موجب طرح تععد ارزشها، ایدئولوژیها و به دنبال آن تضاد ارزشها را به دنبال خواهد داشت، از طرف دیگر هم تضادهای مختلف پیوسته موجب ظهور نخبگان، مکاتب و ارزشهای تازه¬ای می¬شوند. جامعه امروزین بسیار سریعتر از گذشته در حرکت است که تععد نخبگان می¬تواند کنش تاریخی و تغییرات جامعه را سرعت بخشند.

Share/Save/Bookmark
 
آدرسهای ما - Follow us

YouTube

 -----

Facebook

----- 

Twitter