: نبی بعد از مبارزات طولانی خود عليه فئودالها و بيگها و تزار روسيه در سال 1275 هجری شمسی (25اسفند) مصادف با 18 مارس 1896 م به دست خائنی از طرف تزار روس ترور شد. اما آوازه اين قهرمان توسط آشيقها و خود مردم طي داستانها و حماسه‌هايی كه ساختند زنده ماند. مردم به پاس مبارزات حق طلبانه و آزادی خواهانه­ وی، اشعاری سروده و داستانها ساخته ­اند و همواره نام و راه و ياد او را گرامی مي­دارند، به طوريكه امروزه مجموعه­ اين داستانها، شعرها وترانه‌ها، بخش مهمی از گنجينه­ فولكلوريک ماست.

به گزارش دورنانیوز، از جمله داستانهای حماسی – قهرمانـی آذربایجان می­توان «قاچاق نبی» را نام برد که حتی بسیاری از مردم آذربایجان، امروز با شنیـدن عنوان قـاچاق نبـی ناراحت شـده و اعــتراض می­کـنند و مـدعی ­انـد که بـایـد او را، «قوچاق نبی» یعنی «نبی دلاور و مبارز» خواند و این امر،نشانگر عشق و علاقه­ مردم به قهرمان خودشان می­باشد و نبی، چهره­ای حقیقی و تاریخی است که در برهه­ای از زمان توانسته است خواسته‌های درونی مردم علیه ظلم و جور دیکتاتورها را تأمین نماید و مردمبا ساختن داستانها،چهره­ی او را با قهرمانان اساطیری خود ممزوج ساخته و در رده­ی آنان قرار داده­اند.

بی ­تردید بر چهره­ واقعی نبی، مشخصه‌های بیشتری را اضافه کرده و سیمای ایده آل یک قهرمان مردمی بدان داده ­اند. در اسطوره‌های مردم، قهرمان مرگ نمی­شناسد و در مشکل ترین و دشوارترین موقعیت­ها، نیروهای خارق­‌العاده به کمک او می­شتابد و این خواسته­ مردم است. و مردم دوست ندارند شکست یا مرگ قهرمان خود را باور کنند. اما داستان قاچاق نبی به دلیل نزدیکی زمانش به ما، فرصت اسطوره شدن نیافته است و تنها به عملکرد خوب، قدرت تفکر و عمل او پرداخته و سطح توانمندی او را بالا دانسته ­اند و هنوز لباس اسطوره بدو نپوشانیده­‌اند.

187273

داستانهای قاچاق نبی که امروزه آشیقها با آب و تاب تمام در گوشه ـ گوشه­ آذربایجان با ساز و آواز خود روایت می­کنند یک سیمای تاریخی است که هنرمندان مردمی بدان بال و پر داده و مایه­ی دلگرمی و امیدواری مردم در مبارزه با مستبدین و دیکتاتورها ساخته­اند. یکصد سال پیش بود که فئودالها و زمینداران بزرگ بر جان و مال مردم مسلط بودند و دهقانان را به  بیگاری و استثمار می­کشیدند و همچون برده­ای همراه زمین خرید و فروش می­کردند. در این دوره، مبارزات مردم نیز در برابر زورگویی­های آنان اوج می­گرفت و مبارزه­ نبی، سمبل و نمونه­‌ای برجسته از این مبارزات می­باشد.

نبی در سال ۱۲۳۳ هجری شمسی (۱۸۵۴ م) در روستای موللو، از توابع قوبادلی در نخجوان به دنیا آمد. پدرش علی کیشی، مردی فقیر و بی چیز بود. از آنجائی که خود صاحب زمینی نبود در مزارع خانها و بیگها کار می کرد و با پول اندکی که دریافت می­کرد زندگی سختی را می­گذرانید. علی کیشی شب و روز کار می­کرد، ولی با این وجود، همواره بدهکار بود. با خانواده­اش با نان بخور و نمیر روزگار می­گذرانید. او مجبور بود به خاطر فشار زندگی، پسران خود را به نوکری در خانه­ ثروتمندان بفرستد. نبی ـ پسر میانی او در خانه ی کربلایی جعفر نوکری می­کرد. کربلایی جعفر، ضمن اینکه کار زیادی از نبی می­کشید حتی آنقدر بدو نان نمی داد تا شکمش سیر شود و از هر نظر مورد آزار و اذیت قرار می داد. بنابراین نبی از همان دوران کودکی با درد و رنج آشنا شد و چهره­ زشت ظالمان را مشاهده کرده ، کینه­ ای عمیق از آنان در دل گرفت.

مبارزه­ نبی از اینجا شروع شد که رو در روی زورگویی کربلایی جعفر ایستاد. مبارزه انفرادی او به همینجا خاتمه نیافت زیرا چهره­ زشت استثمار را در تک تک چهره­ خانها و بیگها دید و رفته رفته مبارزه­ فردی وی حالت عمومی یافت و به دشمن تمامی بیگها و خانها تبدیل شد. حکومت وقت نیز که حامی فئودالها بود برای دستگیری و مجازات نبی دست به کار شد. بی­تردید مبارزه­ نبی شامل حال حکومت نیز می­گردد و دشمن سرسخت حکومت می­شود. شیوه­ مبارزه­ نبی، مورد حمایت و پذیرش توده­ مردم قرار می­گیرد و دسته ـ دسته به وی می پیوندند و در جاهای دور از سیطره­ نبی، شیوه­ مبارزه­ وی مورد الهام مردم قرار می­گیرد.

طولی نکشید که نام و آوازه نبی فرا گیر شد و بر زبانها افتاد. مردم از او طرفداری می­کردند و به قیام وی می­ پیوستند.

قیام نبی بیشتر از قیام دکابریستها که تحت پرچم سیاسی و ایدئولوژیهای مبارزی که تازه وارد صحنه‌های سیاسی شده بود مورد استقبال مردم قرار گرفت. و حکومت تزار از حرکت نبی در وحشت دائم به سر می­برد. حکومت قاجار نیز بر این تلاش بود تا از پیشرفت قیام وی در خاک ایران جلوگیری کند اما حرکتهای اعتراضی این زمان از گنجه تا تبریز، حتی در کشورهای همسایه مانند ارمنستان و گرجستان به پشتوانه­ی قیام نبی عمل می­کردند. این مبارزات در روسیه به انقلاب سال ۱۹۰۵ و در ایران به انقلاب مشروطیت در سال ۱۹۰۶ ودر ترکیه به انقلاب سال ۱۹۰۸ انجامید. این انقلابها، ادامه­ منطقی حرکتهایی بود که قیام نبی آنرا آغاز کرده بود. نبی بعد از مبارزات طولانی خود علیه فئودالها و بیگها و تزار روسیه  در سال ۱۲۷۵ هجری شمسی ( ۲۵اسفند) مصادف با ۱۸ مارس ۱۸۹۶ م به دست خائنی از طرف تزارروس ترور شد. اما آوازه این قهرمان توسط آشیقها و خود مردم طی داستانها و حماسه‌هایی که ساختند زنده ماند. مردم به پاس مبارزات حق طلبانه و آزادی خواهانه­ وی، اشعاری سروده و داستانها ساخته ­اند و همواره نام و راه و یاد او را گرامی می­دارند، بطوریکه امروزه مجموعه­ این داستانها، شعرها وترانه‌ها، بخش مهمی از گنجینه­ فولکلوریک ماست. امروز آشیقها داستانهای نبی را حکایت می­کنند و چهره­ی مردمی وی را زیباتر و ایده ­آل ­تر ساخته و ترانه‌ها در وصف این قهرمان می­سرایند. نویسندگان بزرگی چون سلیمان رستم، جلال برگشاد، احمد آقا موقانلی، ف. قاسم زاده و دیگران رمانها و داستانهای زیبائی را بر اساس زندگی و مبارزات نبی نوشته اند و فیلمها ساخته­اند و آهنگسازان آذربایجانی ترانه‌های مردمی راجع به وی را در زیباترین شکل خود پرداخته و ارائه داده­ اند.

qochaq

نبی قهرمانی است که در روستاهای مختلف، در مقابل خانها و بیگها حاضر شده و آنان را گوشمالی می دهد، خود در بالای کوهها زندگی می­کند و دیوانها تشکیل میدهد به طوریکه مردم روستاهای دور و نزدیک شکایت پیش نبی می­برند و نبی همراه با گروهش در آن روستا حاضر شده ودر مقابل چشم همه­ مردم روستا، بیگ یا خانی که از او شکایت شده است مورد تنبیه قرار می­دهد. مأموران، حاکمان شهرها از نبی می­ترسند و سایه­ او را همواره بر سر خود احساس می­کنند. نبی ابتدا هر خانی که شکایتی از او دریافت کرده باشد سیبیلش را می­برد و می­گوید: «کسی که سبیلت را برید می­تواند گوشت را نیز ببرد» دفعه­ دوم که از ظلم و بد رفتاری او شکایت شود، دستور می­دهد گوشش را ببرند و کف دستش بگذارند و می­گوید: «کسیکه گوشت را برید می­تواند سرت را نیز ببرد».

او از انبارهای دولتی، ما یحتاج احتکار شده مردم را بیرون می­کشید، راه کاروان تجار بزرگ را می­بست و کالاهایشان را بین فقیران روستا تقسیم می­کرد.

نبی در این کارزار تنها نیست، همسر وی هاجر همچون نبی بر اسب سوار شده، تفنگ به دست می­گیرد و از حقوق توده­ مردم دفاع می­کند. چندین بار نیز دستگیر شده به زندان می افتد اما نبی با سوارانش سر می رسد و هاجر و دیگر زندانیان را آزاد می کند. مبارزه­ نبی آن چنان بالا می گیرد که تزار روس جایزه­ای را برای کسیکه او را زنده یا مرده تحویل دهد مقرر می­سازد. اما دشمنان با استفاده از ترفندهای مختلف موفق به دستگیری و کشتن وی نمی­شوند، هر چند که چند بار دستگیر می­شود اما دوستانش به نجات او بر می­خیزند.

داستانهای مختلفی که آشیقها روایت می­کنند ترانه‌های مردمی بسیار را نیز می­خوانند، بسیاری از این ترانه‌ها، امروزه ورد زبان همه­ مردم آذربایجان، از دور افتاده­ ترین روستاها تا شهرهای بزرگ می­باشد. این ترانه‌ها برخی از زبان نبی، برخی از زبان هاجر و بسیاری نیز از زبان آشیق هاست که در بزرگداشت این قهرمان ملی می­خوانند:

        نبی­نین بیغلاری ائشمـه ـ ائـشمه­‌دی     پاپاغی گولّه ­دن دئمشه ـ دئـمشمه‌­دی

        نبی­نین آتینی هئچ آت کئـچـمـه­‌دی     هاجری اؤزونـدن آی قـوچـاق نـبـی[۳]

ترانه‌های گفته شده از زبان هاجر نیز زیباست:

                                    گؤرولمیوب هئچ مذهبده، هئچ دینـده

                                    قولومدا  قاندالاق،  بویـنومدا کــونـده

                                    هئچ کافیر گؤرمه سین مـنی بوگـونده

                                    منیم بـو گـونومـده گــلـه سن، نـبی!

                                    قـازامــات دالـیـنـی دلـه سـن نـبی! [۴]

تزار از بین بردن نبی را در صدر سرکوبهای خود قرار داده بود بطوریکه نمایندگان از طرف خود به قفقاز می­فرستد تا عملیات علیه نبی و  دسته­اش را از نزدیک هدایت کنند و به حاکمان محلی کمک نمایند. آنان نیز از راههای مختلف وارد می­شوند، حتی او را به دربار دعوت می­کنند و پیشنهاد مقام و منصب دولتی به وی می دهند اما نبی به مردم خود پشت نمی کند و نهایت مورد ترور آنان قرار می­گیرد و جالب اینست که بعد از ترور وی، هجر رهبری دسته­ نبی را به گردن می­گیرد و در حمله­ای قهر آمیز، گنجه را به آتش و خون می­کشد و مأموران تزار را بیچاره می­کند.

ناکاشیدزه، سلاو چینسکی و تنی چند از فرماندهان و ژنرالهای روس برای سرکوب قیام نبی به آذربایجان می آیند ؛ اما ناکام بر می گردند و طریق دیگر، ترور وی توسط افراد نفوذی و خائن به داخلی گروه بود که در نهایت این آرزوی خود را عملی کردند. بسیاری از محققین قیام نبی، معتقدند افراد گروه وی در قیامها و انقلابهای روسیه در سال ۱۹۱۷ شرکت داشته ­اند.

نبی در مبارزه خود، توجه زیادی به آگاهی مردم داشت و هر جا که قدم می­گذاشت بعد از گوشمالی خان و بیگ آن روستا، مردم را در میدان جمع می­کرد و برایشان سخن می­گفت و هدف و شیوه­ مبارزه­ی خود را برای مردم توضیح می­داد. جالب است بدانیم که گروه وی در بالای کوهها به مطالعه­ تاریخ و استفاده از تجربیات اهمیت می­دادند و ضمن آموزش تاریخ در پی آن بودند تا سیستم حکومتی مورد انتظار را بریزند که این تداوم به تشکیل احزاب در دهه‌های بعدی قفقاز گردید.