آذوح: ایدز(AIDS) یا سندرم نقص ایمنی اکتسابی، نوعی بیماری است که در دستگاه ایمنی و توسط ویروس نقص ایمنی(HIV) ایجاد می‌شود. ایدز در ایران از راه‌های آمیزش جنسی، استفادهٔ معتادان تزریقی از «سرنگ آلوده» و انتقال ویروس از مادر مبتلا به کودک رواج یافته است. به گفته سازمان بهداشت جهانی بر اساس داده‌های گزارش شده، نرخ رشد اپیدمی ایدز در ایران به صورت هشدار دهنده‌ای در حال افزایش است. استان‌های مازندران، کرمانشاه، فارس، هرمزگان، خراسان رضوی، اصفهان و تهران از استان‌های پرخطر از نظر ایدز هستند.

خبرنگار انتخاب خبر برای روشن شدن اذهان عمومی جامعه در خصوص کم وکیف ابتلا به ایدز در کشور، با دکتر مسعود مردانی، عضو کمیته کشوری HIV/AIDS و عضو هیئت مؤسس مرکز تحقیقات بیماری های عفونی گرمسیری دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به گفتگو نشسته است.

دکتر مردانی طی یک گفتگوی شفاف و صریح با انتخاب خبر، ضمن تشریح تاریخ نگاری پیدایش بیماری ایدز در کشور، به بروز نشانه هایی از فاجعه اپیدمی ایدز در ایران اشاره می کند، و در جهت خروج کشور از بحران انتقال ایدز جنسی، راهکارهایی را ارایه می کند.

در ادامه، مشروح این گفتگو را می خوانید.

آقای دکتر! ابتدا در خصوص تاریخ نگاری پیدایش بیماری ایدز در ایران و برنامه هایی که در مقابله با گسترش بیماری در کشور به کار گرفته شده است، توضیح بفرمایید.

بعد از گزارش اولین مورد بیماری HIV/AIDS که در سال 1365 هجری شمسی در مرکز طبی کودکان به دنبال استفاده از خون و فرآورده های خونی که از کشور فرانسه به ایران وارد شده بود و یک کودک مبتلا به هموفیلی را گرفتار کرد، بسیاری از افراد فکر می کردند که در ایران موارد ابتلا به HIV/AIDS احتمالاً باید به دنبال تزریق خون و فرآورده های خونی باشد.

ولی این انتقال، دوره کوتاهی به طول نینجامید و تعداد زیادی از موارد جدید HIV/AIDS در ایران به دنبال استفاده از سرنگ مشترک تزریقی در معتادان مواد مخدر تزریقی رونمایی شد و این شیوه انتقال در دهه 60 ادامه پیدا کرد، تا اینکه در اواسط دهه 60 در واقع اپیدمی بروز بیماری HIV/AIDS در زندان های چندین استان مرکزی ایران رونمایی شد، تا آنجا که فقط در یکی از زندان ها، 800 مورد بیماری ایدز در یک مدت زمان کوتاه یک ماهه کشف شد.

پس از آن بود که متخصصان اپیدمیولوژی کشور متوجه شدند که منبع اصلی و راه عمده انتقال HIV/AIDS در ایران احتمالاً در معتادان تزریقی است که از سرنگ مشترک در زندان ها استفاده می کنند.

در این زمان بود که دولت، اقدامات بسیار وسیعی تحت عنوان برنامه «کاهش آسیب» در سطح کشور انجام داد، که چنین برنامه ای از توصیه های اکید سازمان جهانی بهداشت(WHO) برای کنترل بیماری HIV/AIDS در مناطقی است که شیوع بیماری در یک جماعت یا افراد خاصی اتفاق می افتد؛ مانند بیماران HIV مثبت، معتادان تزریقی و افرادی که در زندان ها به سر می برند.

این مسائل کاهش آسیب علیرغم آنکه واقعاً پستی و بلندی های زیادی در پیشگیری از ایدز در ایران ایجاد کرد، ولی خوشبختانه با برنامه ریزی های منسجمی که وزارت بهداشت و درمان با ارگان های درگیر مانند: سازمان زندان ها، شهرداری، مؤسسات NGO، خیریه ها و دانشگاه های علوم پزشکی سراسر کشور داشت، استفاده از روش جایگزینی اعتیاد تزریقی با متادون(قرص متادون خوراکی یا شربت متادون) موجب آن شد که بسیاری از معتادان تزریقی با روشی تحت عنوان"MMT"  (Methadone Maintenance Treatment) اعتیاد تزریقی را به اعتیاد متادون و تریاک تبدیل کنند.

خوشبختانه این روش کاهش آسیب، که همراه با آموزش هایی در زندان ها درخصوص استفاده از سرنگ استریل و در اختیار گذاشتن سرنگ استریل برای معتادان تزریقی بود، یکی از ابداعات خوبی بود که در جمهوری اسلامی ایران انجام شد و باعث توقف بیماری HIV در جامعه معتادان گردید.

خوشبختانه پوشش های کاهش آسیب در زمینه بیماری ایدز دارای نتایج مثبت بود، به طوری که در نشستی که در کشور انگلستان در چند سال گذشته برگزار شد، از ایران حتی به عنوان یک الگوی موفق مبارزه با اعتیاد تزریقی و کنترل HIV در زندان ها و در معتادان تزریقی در دنیا نام برده شد.

این وضعیت ادامه پیدا کرد تا اینکه متوجه شدیم که علیرغم اینکه اعتیاد تزریقی در کشور نه کاهش، بلکه حداقل کنترل شده است و عمده ی معتادان تزریقی در حال گرایش به استفاده از داروهای روان گردان، شیشه، مواد صنعتی و یا متادون هستند، موارد بیماری HIV/AIDS همچنان در کشور در حال افزایش است.

ما از حدود 6 سال گذشته حداقل متوجه شدیم که متأسفانه تغییری در الگوی اپیدمیولوژیک بیماری HIV/AIDS اتفاق افتاده است، به طوری که انتقال بیماری به دنبال استفاده از سرنگ مشترک در معتادان تزریقی، در یک روند آرام به انتقال بیماری از طریق مقاربت جنسی تبدیل شد.

شما به انتقال ایدز جنسی در کشور اشاره کردید. چه نشانه هایی در این خصوص، در دست است؟

در مورد نشانه هایی که در جامعه دلالت بر انتقال بیماری ایدز به دنبال روابط جنسی داشت، کاهش سن ابتلا به بیماری HIV در ایران بود و متوجه شدیم که دختران و پسران جامعه بسیار زودتر از سال های قبل به بیماری مبتلا شده اند.

همچنین در خانم های ایرانی که پیشتر درصد بسیار کمی از موارد ابتلا به HIV/AIDS را در ایران تشکیل می دادند، روند رو به افزایش ابتلا به موارد جدید بیماری در این جنس به وضوح طی چند سال اخیر مشاهده شده است؛ به طوریکه در سال گذشته این مورد، بسیار آشکارتر شده است؛ یعنی دختران جامعه بیشتر در سنین پایین تر، HIV را مبتلا شده و وقتی خانم ها تغییر الگوی اپیدمیولوژیک بیماری را تجربه می کنند، خبر از این می دهد که به احتمال زیاد، اعتیاد تزریقی اکنون مشکل عمده نیست و انتقال ایدز در حال تغییر از اعتیاد تزریقی و استفاده از سرنگ مشترک به شیوه مقاربت جنسی است.

آیا این نشانه ها حاکی از وقوع اپیدمی ایدز در کشور است؟

در بسیاری از جوامع دنیا این شیوه انتقال بیماری ایدز اتفاق افتاده است و امروز در ایران نیز به دلیل اینکه طی سال های اخیر، روابط اجتماعی در نتیجه استفاده از ماهواره، اطلاعات اینترنتی و شبکه های اجتماعی به روابط پرخطر جنسی تغییر یافته است، این مسئله منجر به این شده است که موارد ابتلا به بیماری HIV/AIDS در ایران از طریق اعتیاد تزریقی- علیرغم این که کنترل شده است- به دنبال مقاربت جنسی روز به روز در حال افزایش باشد و به نظر می آید که ایران طی چند سال آینده با یک اپیدمی بسیار وحشتناکی از بیماری HIV به دنبال مقاربت جنسی حفاظت نشده یعنی بدون استفاده از کاندوم رو به رو خواهد شد و این چیزی است که اکنون نشانه های آن در جامعه پدیدار شده است.

در مورد آمار مبتلایان به ایدز در کشور، اکنون چه اطلاعات موثق و ثبت شده ای وجود دارد؟

در مورد آمار بیماران HIV/AIDS در ایران، خوشبختانه وزارت بهداشت و درمان موارد ثبت شده بیماری را هر چهار ماه یکبار در سایت وزارت بهداشت و درمان- حوزه معاونت بهداشتی اعلام می کند و افراد جامعه به آن دسترسی دارند.

این موارد تنها موارد ثبت شده بیماری HIV/AIDS هستند و براساس آخرین آمار، در ایران حدود 29000 نفر بوده است. اما این آمار، موارد ثبت شده بیماری بوده و آمار کلی ابتلا به بیماری نمی باشد و تنها مواردی است که فرد، مورد آزمایش قرار گرفته و بیماری او تشخیص داده شده است.

آنچه مسلم است؛ آمارها می گوید در جوامعی مانند کشور ایران، آمار ثبت شده و رسمی را باید در عدد 4 یا 5 ضرب کرده تا رقم تخمینی آسیب یا بیماری به دست آید. در مورد بیماری ایدز، اگر آمار رسمی را در عدد 4 یا 5 ضرب کرده، در ایران رقمی بین 150-100 هزار مبتلا به بیماری HIV/AIDS خواهیم داشت که 29-28 هزار آنها شناسایی شده هستند و چیزی نزدیک به یکصد هزار نفر وجود دارد که بین 70 میلیون جمعیت یا مبتلا به HIV بوده و خود از آن بی اطلاع هستند و یا اینکه مبتلا هستند اما آن را بروز نمی دهند و به نوعی مخفی کاری می کنند.

شما به آمار مبتلایان، اشاره داشتید. وضعیت ابتلا به بیماری ایدز در مردان و زنان ایرانی، یکسان است؟

کل موارد ابتلا به بیماری ایدز در ایران، در بین آقایان بالاتر است و همیشه آمار موارد بیماری درصد آن در حدی بود که بالای 90 درصد، آقایان مبتلا بودند و زیر 5-4 درصد موارد ابتلا را خانم ها تشکیل می دادند، اما در 4-3 سل اخیر درصد قابل توجهی از موارد جدید ابتلا به بیماری HIV/AIDS در ایران نسبت به سال های قبل، مربوط به زنان کشور بوده است و نسبت به سال های قبل که ابتلا به بیماری ایدز در بین زنان جامعه مثلاً 3-2 درصد بود، اکنون آمار ابتلا به ایدز در زنان جامعه ایران حتی به 12 درصد رسیده است و این آمار یک جهش ناگهانی و چند درصدی را در خصوص میزان ابتلای زنان به بیماری ایدز را نشان می دهد.

با این وضعیت، یعنی رشد ایدز در زنان کشور، پس در آینده، باید منتظر تولد نوزادان مبتلا به ایدز در کشور باشیم.

بله! همینطور است. اگر زنی که HIV مثبت بوده نمی دانسته که مبتلا است و سپس ازدواج کند و حامله شود، اولین فردی را که مبتلا می کند شوهرش است و دومین فردی را هم چنانچه حامله شود، فرزندش است. متأسفانه اکنون در کشور، بسیاری از مواردی مشاهده می شود که هنگامی که نوزاد به دنیا می آید، متوجه بیماری ایدز او می شوند، در صورتیکه اگر مادر قبل از ازدواج و یا حتی قبل از آغاز حاملگی یک آزمایش HIV/AIDS می داد، قطعاً متوجه بیماری اش می شد و از ابتلای نوزادی که هیچ گناهی نداشته است، حداقل جلوگیری می کرد.

با این اوصاف، تعداد زیادی از مبتلایان به ایدز در  کشور، از بیماری خود اطلاع ندارند. نظام سلامت کشور در خصوص شناسایی هر چه بیشتر مبتلایان به ایدز در کشور، چه برنامه هایی را در دست اجرا دارد؟

اکنون نگرانی و تلاش کمیته کشوری پیشگیری از ایدز این است که افراد در معرض خطر را تشویق به انجام آزمایش HIV کند تا اگر حداقل نمی دانند مبتلا به بیماری هستند، بیماری آنها زود تشخیص داده شود، چون در مراحل اولیه بیماری HIV/AIDS بسیار بیشتر می توان به این افراد کمک کرد.

بزرگترین کمک های دولتی و غیردولتی نیز باید به صورتی باشد که امکان درمان این افراد را فراهم کرد، تا بیماری آنها پیشرفت نکند و خود نیز باعث انتقال بیماری به فرد دیگری نشوند.

فردی که مبتلا به بیماری ایدز است، با یک مقاربت جنسی محافظت نشده و بدون کاندوم می تواند فرد دیگری را مبتلا به این بیماری کند.

آقای دکتر! تدابیر کمیته کشوری ایدز برای مقابله با افزایش مبتلایان به بیماری ایدز در کشور چیست؟

اکنون کمیته کشوری پیشگیری از ایدز، نگران بازگشت موج دوم ایدز در کشور است، و بازگشت موج دوم در کنار موج سوم انتقال ایدز، یعنی انتقال جنسی بیماری، بسیار نگران کننده است.

کمیته کشوری پیشگیری از HIV/AIDS در ایران استراتژی هایی را برای مقابله با افزایش بیماری ایدز در کشور تدوین کرده است. به همه ی افراد جامعه که دارای مشخصاتی از قبیل زیر هستند توصیه می شود که تحت آزمایش HIV/AIDS قرار گیرند:

کلیه افرادی که دوره ای از زندگی آنها به دلیل مواد مخدر و یا به دلیل غیر مواد مخدر، در زندان بوده است. در زندان، فعل و انفعالات و یا واکنش هایی اتفاق می افتد که افرادی که حتی معتاد هم نیستند و به زندان وارد می شوند ممکن است با تزریق آلوده ای مبتلا شوند. پس هر فردی که در جمهوری اسلامی ایران به زندان محکوم می شود، پس از سپری شدن دوره محکومیتش و بازگشت به جامعه، حتماً باید تحت آزمایش HIV/AIDS قرار گیرد.

کلیه افرادی که به اعتیاد، به ویژه اعتیاد تزریقی دچار هستند نیز باید مورد آزمایش ایدز قرار گیرند. فردی که اعتیاد تزریقی دارد و از سرنگ مشترک استفاده می کند یا از سرنگ مشترک استفاده کرده است، اهمیت بسیار بیشتری برای او جهت مراجعه به آزمایشگاه و انجام آزمایش ایدز وجود دارد.

این که افراد چند بار، چند سال و چند ماه سرنگ مشترک استفاده کند، معتاد هستند؟ ، ثابت شده است که هر فردی اگر فقط یک بار در عمر خود از سرنگ مشترک استفاده کند و یا تزریق انجام دهد، از نظر متخصصین عفونی، معتاد تزریقی محسوب می شود، و این فرد حتماً باید در اولین برخوردی که با پزشک معالج خود پیدا می کند از او تقاضای انجام آزمایش HIV/AIDS کند.

افرادی که شریک های جنسی متعددی دارند، در خط اول انجام آزمایش ایدز در کشور هستند. اکنون در ایران توصیه می شود که کلیه جوانانی که بیش از یک شریک جنسی دارند، تحت آزمایش قرار گیرند. در حال حاضر متأسفانه اکثر جوانان کشور(دختران و پسران) دارای شریک های جنسی متعددی هستند و به طور اکید آنها را توصیه به انجام آزمایش HIV/AIDS می کنیم؛ به ویژه آن که اگر کوچک ترین مشکلی وجود داشته باشد که شریک جنسی شان شریک های جنسی دیگر داشته باشند؛ که در ایران حتماً همینطور است.

کلیه افرادی که به عنوان تن فروش در جامعه اقدام به امرار معاش می کنند نیز از افرادی هستند که باید در خط اول انجام آزمایش ایدز باشند. اکنون تن فروشان(Sex Worker) در بسیاری از شهرهای استان های ایران وجود دارند، و چنانچه شناسایی شوند باید حتماً مورد آزمایش HIV/AIDS قرار گیرند.

کلیه افرادی که مجرد و در سنین فعالیت جنسی(Sexual Active Age) هستند و ممکن است به دلیل مسافرت هایی که به کشورهای خارجی می کنند، سکس بدون کاندوم را تجربه کرده باشند، نیز در خط اول انجام آزمایش ایدز هستند. معمولاً این افراد در کشورهای خارجی که وارد می شوند متأسفانه بیش از یک شریک جنسی برای خود انتخاب می کنند.

کلیه جوانان امروز ایران که متأسفانه تن به ازدواج نمی دهند و یا شرایط ازدواج برای آنها فراهم نیست و اکنون سن ازدواج آنها گذشته است، به دلیل اینکه چه دختر و چه پسر امکان این که معمولاً بیش از یک شریک جنسی در طول زندگی خود داشته و آن را تجربه کرده اند، حتماً باید تحت انجام آزمایش HIV/AIDS قرار گیرند، و این افراد نیز در خط اول انجام آزمایش های تشخیصی هستند.

کلیه افرادی که خون یا فرآورده های خونی به آنها تزریق می شود، باید تحت آزمایش ایدز در کشور قرار گیرند. در این خصوص بیماران تالاسمی، هموفیلی، سرطان خون و... که به دفعات تحت تزریق خون و یا فرآورده های خونی قرار می گیرند باید تحت آزمایش قرار گیرند، به خصوص افرادی که طی 30-20 سال گذشته این تزریق خون را داشته اند، چون در آن زمان، امکانات تشخیصی خوبی برای شناخت بیماری HIV وجود نداشته است.

کلیه افرادی که دچار نارسایی کلیه هستند و همودیالیز می شوند و کلیه افرادی که پیوندی هستند و تحت درمان با داروهای سرکوبگر سیستم ایمنی هستند، باید آزمایش بیماری HIV/AIDS را انجام دهند.

کلیه افرادی که به نوعی به هر بیماری مقاربتی مبتلا هستند حتماً باید تحت آزمایش HIV/AIDS قرار گیرند. از این بیماری ها می توان بیماری های سوزاک، سیفلیس، هرپس، و زگیل تناسلی را نام برد که هر فردی چنانچه هرکدام از این بیماری ها را در طول زندگی خود تجربه کند، حتماً باید آزمایش HIV/AIDS را انجام دهد.

آقای دکتر مردانی! امروز در دنیا یکی از راه های مؤثر در پیشگیری از ابتلا به ایدز، آموزش مسایل جنسی به نوجوانان و جوانان است. این موضوع اکنون در برنامه های پیشگیری از ایدز جمهوری اسلامی ایران از چه جایگاهی برخوردار است؟

سوال بسیار خوبی را مطرح کردید! اگر بتوان جوانان کشور را در خصوص پیشگیری از بیماری ایدز آموزش داد، بسیار می توان در کنترل بیماری HIV/AIDS در کشور، مؤثر و موفق عمل کرد. بسیاری از کشورهای دنیا مانند: استرالیا، اسکاندیناوی و آمریکای شمالی با سلاح بُرنده آموزش توانسته اند بر علیه بیماری HIV ایدز غلبه پیدا کنند، و اکنون می توانند رسماً در دنیا اعلام کنند که مشکلی از حیث ابتلا به بیماری HIV/AIDS ندارند.

پس به امید روزی که در ایران بتوان با آموزش صحیح به جوانان و شناساندن راه های پیشگیری از ابتلا به بیماری HIV/AIDS این نوید را به مردم داد که بیماری ایدز در کشور ایران مشکلی برای سلامتی جوانان ایرانی محسوب نمی شود.

آموزش مسایل جنسی و نحوه ی برقراری روابط اجتماعی بین دو جنس زن و مرد، با چه محدودیت هایی در جامعه ایرانی مواجه است؟

متأسفانه در جمهوری اسلامی ایران محدودیت های شدیدی در زمینه آموزش مسائل جنسی به افراد جامعه بالاخص نوجوانان و جوانان وجود دارد. بسیاری از مواقع حتی افرادی که مذهبی اند و یا افرادی که روحانی هستند(روحانیون)، و یا افرادی که اطلاعات علمی پایینی دارند و حتی پدر و مادرانی که سطح سواد و اطلاعات آنها پایین است، فکر می کنند که با دادن اطلاعات علمی در خصوص فعالیت جنسی و سیستم زایشی و یا دستگاه تولید مثل به جوانان و نوجوانان آنها اعم از پسران و دختران، آنها منحرف می شوند و فرزندان آنها که در خانه نشسته و به محیط خارج از خانه علاقه ندارند، شاید از این طریق ناخودآگاه به طرف انحرافات جنسی کشیده شوند.

در تمام دنیا این مسئله، تجربه و ثابت شده است که آگاهی ندادن به جوانان، آنها را هنگامی که در معرض این معضل قرار می گیرند، دچار یک شکست در برخورد با مسائل جنسی می کند که زیان آن از نظر آموزش مسائل جنسی(Sexual) بسیار بیشتر از فواید آن است.

به دلیل همین موضوع، کمیته کشوری پیشگیری از ایدز معتقد است که همیشه باید راه و چاه را به جوانان نشان داد، و در این راستا، ناگفته های مسائل جنسی، راه های پیشگیری از ابتلا به بیماری HIV/AIDS، راه های پیشگیری از بیماری های مقاربتی مانند سوزاک، سیفلیس و... را باید به جوانان در مدارس و در مقاطع راهنمایی و دبیرستان ها و حتی در دانشگاه ها آموزش داد.

پدران و مادران، معلمان، استادان دانشگاه، روحانیون و مددکاران اجتماعی نقش عمده ای در این زمینه دارند و باید حتماً با ظرافت خاصی که وجود دارد، به جوانان کشور آموزش داد که اگر در معرض انحرافات جنسی قرار گرفتند، ناخودآگاه و ناخواسته، خود اولین فردی نباشند که وارد چاه انحرافات جنسی می شوند. ثابت شده است که آگاهی درست از مسائل جنسی و نحوه صحیح ارتباطات اجتماعی دو جنس مخالف نه تنها منجر به افزایش موارد ابتلا به بیماری های مقاربتی و جنسی نمی شود، بلکه از میزان بروز موارد جدید بیماری به نحو چشمگیری می تواند جلوگیری کند.

آقای دکتر با تشکر از شما به دلیل شرکت در این مصاحبه.

من هم متشکرم. انشاء اله انتخاب خبر این رسالت اطلاع رسانی شفاف را ادامه دهد.