طبیعتین ،حیاتین اویانماسی نووروزدان باشلانار و آذربایجان خالقی بونو چوخ طنطنه لی و همیده بیر آی قالمیشدان قید ائتمیه باشلاریر.بئیله کی هر هفته نی اوچونجو گونلری بیر عنصرله قید ائدرلر.

قدیم خلق اینانجلارینا گوره ،دونیا و بوتون موجوداتین یارانیشی بلاواسطه دورد عنصرله سو،اود،هاوا،وتوپراق ایله علاقه دارمیش(عناصر اربعه).قیشین سونوندا بوتون جانلی عالمی و جانسیز طبیعت تدریجن قیش یوخوسوندان اویانماقی باشلار.

بواویانیشلارا و دیریلیغ و دیرچلیش ده بو دورد عنصرون بیر-بیرلریلن قوووشمالاریلان اورتایا چیخارمیش.بواینانیشلارا دایاناراق اسکی خالق ایلین سون دورد هفته سینی هره سین بیرطبیعت عنصرونه آدلاندیراراق هربیرین چوخلی عنعنه و طنطنعه لن عزیزللر.

ایلین سون آیی تورک خالقلاری آرسیندا بیرچوخ آدیلان تانینیر کی اونلاردان “جمله (cəmlə)بوز چیلله( (boz çilləهفته ال دورد) həftə əl dörd  (بوآدلاردان بیرنئچه سی دیر.بودورد هفته لربئله سیرالانماقدادیر :

۱)سوچرشنبه سی

۲)اود چرشنبه سی

۳)یئل چرشنبه سی

۴)توپراق چرشنبه سی

هفته گونلری ایچریسینده چرشنبه گونو سئچیلمه سی ده اوزونه گوره بیر اوزل اونمی و یئری واردیر.چرشبنه گونونه اینانج و اونون اوغورلو و اوغورسوزلوغو بیر چوخ خلق ایچریسینده اولدوقی کیمی تورک و آذربابجان خالقی ایچریسینده ده گورونور آمما چرشنبه گونو تورکلر وآذربایجانلی لارگوره اوغورلو سایلیب بوگون یاس و عزا توتولماز.

خاطیرلاتماق گرکلی دیر کی ایندیلیکده آخیر چرشنبه دن سووای اوبیری چرشنبه لر دبلری اونودولوب و گونئی آذربایجاندا گرکلی شکیلده قید اولونمور.هفته لرین سیرالانمالاری اوزلری بیر اینانیشا باغلی دیر،بئله کی دئیلیر اونجه قارویاغیش یاغیب سولار تازالانار،اوندان سونرا ایسدی و گونش قارلاری اریتمگه باشلار،اوچونجو هفته یئل بابا اسسیب آغاجلاری تیترتیب اویاندیرار،سونوندا توپراق قیش یوخوسوندان اویانار. بونلارین هربیرینده آیری-آیری مراسملر و دبلردوزنلنیر.

ایلک هفته سو عنصرنه آداناراق “ازل چرشنبه”؛”گوزه ل چرشنبه”؛”سولار نووروزو”؛”گول چرشنبه”؛”چیلله قاچدی”؛”اوول چرشنبه””یالانچی چرشنبه” آدلاری ایلن ده بیلنیر.اینانیشا گوره یئنی ایلین گلمسیندن قایاق سو تازالانار،سو چرشنبه سینده گون چیخمادان قاباق خالق سو باشلارینا گئدیب تازا سودان اللرینی یوووب بیر-بیرلرنین اوزلرینه سو سرپرلرسواوستوندن آتیلیب دیرناقلارین توتوب سویا آتارلار

اورمو دا بیر اوزل بازارلیق دا وار اودا«ساخسی»دیر،اورمو دا اوستی اورتولی بازار ، امام خیابانی،بازار باش،خیام خیابانی و بو گئچن ایللردهَ سومون آباد «چرشنبه آخشامی»نین بازارلیق یئرلری اولوب دیر.

بو گون دهَ اوشاق لارا باغلی بیر تانینمیش سوز وار که بازار دا سس لنیر «چرشنبه اوشاقی،بئشی بیر شاهی».

«چرشنبه آخشامی»نین بیر باشقا دبی پای آپارماق دیر که اوغلان ائویندن قیز ائوینه آپاریلار و بو پای لار گوزل بوغچالارین ایچینه بوکولیب و بیر شانلیکله قیز ایویه گوتیرلنیر.قیز توی ائلدیقدن سونرا قیزین آتاسی چرشنبه آخشامی پای گوندرر.اورمو دا بو پایی «چرشنبه لیق » آدلاندیراللار.

گون باتاندان سونرا هر عائله ائوینین قاباغی نا ییغناشیب و اود آچارلار و اودون اوستون دن آتلانارلار اوزللیکله قیزلار آتلاناندا دییر لر:

آتیل –باتیل چرشنبه

بختیم آچیل چرشنبه

اورمو دا اود یاندیرماقین بیر داها رسمی وار اگر قاپی قونشی دا او ایلدهَ دونیادان کوچ میش اولسا قونشی لار او عائله نین قاپی سینین قاباغی نا ییغناشیب و اون لار اود آچارلار.

آذربایجان دا «چرشنبه آخشامی» نین لاب گورکملی دب لریننن «شال ساللاماق»دیر که هر کس اوز یاخین قوهوم یا قاپی قونشی سی نا گئدیب و بیر شال باجادان ساللار، ائو صاحابی دا شالا جوراب ،بویالی یومورتا،یئمیشان باغلار اما بو دبین شانلیکه اورادادیر که ائو صاحابی شال ساللایانی تانیمی یا.بو دب اورمو دا« بئلی بئلی» آدلانار.

آذربایجانین کندلریندهَ «چرشنبه آخشامی» یاشلی و بویوک لرین ائوینین دامینا چیخیب و بیر نئچه بارداق سو که آیدین لیق اومودو دیر توکللر و ائوین بویوکی گئله جک ایله خیر دعا ائلر، بو دب چوخ آذربایجانین اوست شهرلرینده وار.

«فال دورماق» بو گونون بیر باشقا دبی دیر که هر کس عائله و یا قونشی دا بویوک لرین قاپی سی نا گئدیب و اونلارین سوزلریندهَ اوز ایستکلرینه آختارارلار، بو دب چوخلی قیزلار آراسیندا که هئله گلین اولماییبلار یا ائولی خانیم لار که اوشاق لاری اولماز و سونسیز اولارلار یایقین اولار. اورمو،خوی ،ماکو تکاب(تیکان تپه)و مغان شهرلریندهَ یاشلی و بویوک لردن سونرا آشیق لارین قاپی سی نا «فال دورماق»اْ گئدرلر.اورمو دا «چرشنبه آخشامی» اوشاقلار چاتداما آتیب و آتا بابا سوزلری یا سایاچی سوزلری دییرلر.

چرشنبه گونون سحریندهَ گون چیخمادان اورمو دا سو گئتیرمق دبی وار ، اورمولی لار شهرین ائشیینه گئدیب و ساخسی دا سو گئتیرللر ،بند یولی نا گئدن شهر چایی ندان ، نازلو یولی نا گئدن نازلو چایی ندان ، خان درهَ سی نهَ گئدن باراندوز چایی ندان آتلانیب و سو گئتیرللر. بو سو که آیدین لیق و سلامت لیق اومودو دیر ایچیلر.

ماکو شهریندهَ ایلین سون چرشنبه سیننن سونرا بیر دهَ ایلین سون جمعا آخشامی که عرفه گون هِ آدلانیر توتارلانار. بو گون دهَ هر عائله دونیادان کوچنلرین مزاری نا گئدیب اون لاری یادا سالیب و بیر فاتحه اوخویارلار.

————————————————–

۱۳۹۰ کمار سفلی کندی

بایرام آیی

علی برازنده