زنان، حاشیه‌نشینان مجلس ایران
آذوح: فرشته قاضی روزنامه‌نگار
نماینده‌های زن از راه‌یابی به هیئت‌رئیسه مجلس شورای اسلامی بازماندند. سهیلا جلودارزاده و پروانه مافی، از فراکسیون امید، نامزد دبیری و ناظران هیئت‌رئیسه مجلس بودند، اما موفق به کسب آرای دیگر نمایندگان برای حضور در هیئت‌رئیسه مجلس موقت و دائم مجلس نشدند.
طی ۹ دوره گذشته مجلس ایران، ترکیب هیئت‌رئیسه موقت در هیئت‌رئیسه دائم حفظ شده و تنها چهار تغییر اتفاق افتاده است. در مجلس دوم مهدی کروبی، نائب رئیس دوم هیئت‌رئیسه موقت جایش را در هیئت‌رئیسه دائم به محمدمهدی املشی داد و در مجلس ششم هر دو نایب‌رئیس تغییر کردند و بهزاد نبوی و محمدرضا خاتمی جایگزین مجید انصاری و ابوالقاسم سرحدی زاده شدند. جلال جلالی زاده دیگر نماینده‌ای بود که در مجلس ششم به هیئت‌رئیسه موقت راه یافت و اما در هیئت‌رئیسه دائم حضور نداشت.
در مجلس دهم اما هرچند سه تغییر در ترکیب هیئت‌رئیسه موقت اتفاق افتاد، اما نمایندگان زن از راه‌یابی به هیئت‌رئیسه دائم هم بازماندند و محمد دهقان، عبدالکریم حسین‌زاده، موسوی لارگانی جای خود را به علی مطهری، علی‌اصغر یوسف نژاد و محمدعلی وکیلی دادند.
مجلس دهم رکورد حضور زنان در ۳۸ سال گذشته مجلس را با ۱۸ منتخب شکست، اما همچنان مجلس ششم تنها دوره‌ای است که زنان در جایگاه هیئت‌رئیسه نشسته‌اند. سهیلا جلودارزاده در مجلس ششم به مدت چهار سال منشی هیئت‌رئیسه بود. در سال چهارم مجلس ششم، شهربانو امانی دیگر نماینده زن موفق به حضور در ترکیب هیئت‌رئیسه شد و تاکنون هیچ‌یک از نماینده‌های زن در دوره‌های بعدی مجلس نتوانستند چنین تجربه‌ای را تکرار کنند.
در مجلس هفتم و پس از استعفای سید احمد موسوی، نماینده اهواز و عضو هیئت‌رئیسه که از سوی محمود احمدی‌نژاد به سمت معاون امور پارلمانی و حقوقی او منصوب شده بود، شش نماینده زن داوطلب حضور در هیئت‌رئیسه شدند، نیره اخوان (نماینده اصفهان)، فاطمه رهبر (نماینده تهران)، عفت شریعتی (نماینده مشهد)، عشرت شایق (نماینده تبریز)، فاطمه آلیا و لاله افتخاری (نمایندگان تهران) اما رأی همکاران خود در مجلس را کسب نکردند.
تاکنون هیچ‌یک از نمایندگان زن در دوره‌های مختلف مجلس داوطلب ریاست مجلس نشده است.
رکورد تازه مجلس دهم
در هیئت‌رئیسه سنی مجلس دهم اما دو نماینده زن حضور داشتند که این نیز در نوع خود رکوردی تازه محسوب می‌شد. در ۹ دوره گذشته تنها یک زن در هیئت‌رئیسه سنی حضور داشته است. نفیسه فیاض بخش، نماینده تهران در مجلس چهارم در هیئت‌رئیسه سنی این مجلس به عنوان منشی حضور داشت. در مجلس فعلی اما فاطمه حسینی، نماینده تهران و سمیه محمودی، نماینده شهرضا، دو منشی هیئت‌رئیسه سنی بودند. این در حالی است که اگر مینو خالقی، منتخب مردم اصفهان در مجلس حضور داشت او می‌بایست به‌عنوان یکی از جوان‌ترین نماینده‌های مجلس در صندلی منشی هیئت رئیسه سنی می‌نشست.
بر اساس ماده ۹ آئین‌نامه داخلی مجلس "مسن‌ترین فرد از نمایندگان حاضر به‌عنوان رئیس سنی و فرد بعدی به عنوان نایب‌رئیس و دو نفر از جوان‌ترین نمایندگان حاضر به سمت منشی معین می‌شوند و در جایگاه هیئت‌رئیسه قرار می‌گیرند. در صورت تساوی سن، هیئت رئیسه سنی با قید قرعه از بین مسن‌ترین و جوان‌ترین نمایندگان حاضر تعیین خواهد شد".
ماده ۱۰ آئین‌نامه مجلس هم می‌گوید که "وظایف هیئت‌رئیسه سنی، اداره جلسه افتتاحیه، انجام مراسم تحلیف، اقتراع شعب و اجرای انتخابات هیئت‌رئیسه موقت است".
وظایف هیئت‌رئیسه موقت اما براساس ماده ۱۲ آئین‌نامه مجلس "اداره جلسات مجلس تا زمان تأیید اعتبارنامه دو سوم نمایندگان و اجرای انتخابات هیئت‌رئیسه دائم و تمشیت امور اداری مجلس است".
اعضای هیئت رئیسه دائم اما برای یک سال انتخاب می‌شوند و بر اساس ماده ۲۰ آئین‌نامه داخلی مجلس "هیچ‌یک از اعضاء هیئت‌رئیسه مجلس نمی‌تواند به عضویت کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس انتخاب شود و همچنین نمی‌توانند به عنوان رئیس یا مخبر کمیسیون‌های مجلس انتخاب گردند".
غیاب زنان در هیئت‌رئیسه فراکسیون‌ها
اما تنها هیئت‌رئیسه مجلس نیست که نماینده‌های زن از آن سهمی نیافتند. فراکسیون امید و فراکسیون ولایت، دو فراکسیون محوری مجلس هستند که در هیئت‌رئیسه آنها هم زنان حضور ندارند. فاطمه سعیدی، پروانه مافی، معصومه آقاپور، پروانه سلحشوری و فریده اولادقبا ۵ نماینده زن نامزد هیئت‌رئیسه فراکسیون امید بودند که موفق به اخذ آرای لازم نشدند.
در دوره‌های قبلی مجلس هم زنان در هیئت رئیسه فراکسیون‌های مهم و محوری مجلس حضور نداشتند. فراکسیون زنان و خانواده مجلس اما تنها فراکسیونی است که نمایندگان زن مجبور به رقابت با نمایندگان مرد برای هیئت‌رئیسه در آن نیستند. فراکسیونی زنانه که برای اولین بار در مجلس ششم شکل گرفت و در مجالس بعدی هم همه نمایندگان زن عضو این فراکسیون بوده‌اند هرچند که در مجلس نهم، فاطمه آلیا و زهره طبیب زاده، نماینده‌های تهران در این مجلس عضو این فراکسیون نشدند.
در مجلس دهم اما آن‌طور که طیبه سیاوشی، منتخب مردم تهران در مصاحبه با خبرگزاری آنا اعلام کرده، قرار است نام این فراکسیون تغییر کند و نماینده‌های مرد هم بتوانند عضو این فراکسیون شوند. پیش‌تر شهیندخت مولاوردی، معاون رئیس‌جمهور ایران در نشست هم‌اندیشی فراکسیون امید چنین پیشنهادی داده بود "فراکسیون زنان مجلس دهم به فراکسیون امور زنان و خانواده تغییر نام پیدا کند و از ظرفیت آقایان نماینده نیز در این فراکسیون استفاده شود".
جای خالی زنان در ریاست کمیسیون‌ها
ریاست کمیسیون‌های تخصصی مجلس در هیچ‌یک از دوره‌های ۹ گانه به زنان نماینده نرسیده است. زنان بیشتر در کمیسیون‌های فرهنگی و اجتماعی یا کمیسیون اصل ۹۰ عضو بوده‌اند و کمتر سراغ کمیسیون‌های اقتصادی یا سیاسی رفته یا موفق به عضویت در آنها شده‌اند. براساس آمار و گزارشانی که مرکز پژوهش‌های مجلس منتشر کرده زنان نماینده در ۹ دوره مجلس در بهترین حالت در سمت منشی یا نائب رئیس دوم یا دبیر دوم کمیسیون‌ها نقش ایفا کرده‌اند. گزارش‌های مرکز پژوهش‌های مجلس حاکی است که در مجلس اول، گوهرالشریعه دستغیب، منشی اول کمیسیون آموزش‌وپرورش آن دوره مجلس بود. مریم بهروزی در مجلس دوم و مجلس چهارم، منشی دوم کمیسیون ارشاد و هنر اسلامی و وسایل ارتباط‌جمعی بود و همین سمت را در مجلس سوم گوهرالشریعه دستغیب داشت.
در مجلس چهارم، قدسیه سیدی‌علوی (منشی اول کمیسیون بهداری و بهزیستی)، فاطمه همایون‌مقدم (منشی دوم کمیسیون فرهنگ و آموزش عالی)، مرضیه وحیددستجردی (منشی اول کمیسیون مشترک فرهنگ و آموزش عالی و بهداری و بهزیستی) و پروین سلیحی (منشی دوم کمیسیون مشترک فرهنگ و آموزش عالی و بهداری و بهزیستی) بودند.
در پنجمین دوره مجلس شورای اسلامی، الهه راستگو (نایب‌رئیس دوم کمیسیون امور اداری و استخدامی)، سهیلا جلودارزاده (منشی دوم کمیسیون کار و امور اجتماعی)، مرضیه صدیقی (مخبر کمیسیون مسکن و شهرسازی)، نفیسه فیاض‌بخش (منشی اول کمیسیون قضایی و حقوقی)، مرضیه حدیدچی‌دباغ (نایب‌رئیس اول کمیسیون امور دفاعی)، نفیسه سیدی‌علوی (مخبر کمیسیون سیاست خارجی)، نیره اخوان‌بی‌طرف (منشی دوم کمیسیون آموزش‌وپرورش)، مرضیه وحیددستجردی (رئیس کمیسیون امور زنان، جوانان و خانواده) بوده‌اند.
در مجلس ششم هم وحید طالقانی (نایب‌رئیس دوم کمیسیون بهداشت و درمان)، فاطمه راکعی (نایب‌رئیس دوم کمیسیون فرهنگی)، اکرم مصوری‌منش (منشی اول کمیسیون فرهنگی)، الهه کولایی (نایب‌رئیس دوم تدوین آیین‌نامه داخلی)، فاطمه حقیقت‌جو (نایب‌رئیس دوم کمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلی)، جمیله کدیور (مخبر کمیسیون اصل نود در سال چهارم)، فاطمه خاتمی (مخبر کمیسیون بهداشت و درمان)، طاهره رضازاده (مخبر کمیسیون انرژی)، مهرانگیز مروتی (منشی اول کمیسیون بهداشت و درمان) بودند.
حضور زنان در دوره های بعدی مجلس هم چنین بود: فاطمه آجرلو (منشی دوم کمیسیون آموزش و تحقیقات)، هاجر تحریری (نایب‌رئیس دوم کمیسیون آموزش و تحقیقات)، عشرت شایق (منشی دوم کمیسیون اصل نود قانون اساسی)، رفعت بیات (منشی اول کمیسیون بهداشت و درمان)، لاله افتخاری (منشی اول کمیسیون فرهنگی)، عفت شریعتی (مخبر کمیسیون فرهنگی)، نیره اخوان‌بی‌طرف (منشی اول کمیسیون قضایی و حقوقی) و فاطمه رهبر (نایب‌رئیس دوم کمیسیون فرهنگی) در مجلس هفتم بودند و در مجلس هشتم، فاطمه رهبر (نایب‌رئیس دوم کمیسیون فرهنگی)، عفت شریعتی (نایب‌رئیس کمیسیون اجتماعی)، طیبه صفایی (نایب‌رئیس دوم کمیسیون آموزش و تحقیقات)، لاله افتخاری (دبیر اول کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی)، زهره الهیان (دبیر دوم کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی)، فاطمه آجرلو (دبیر دوم کمیسیون آموزش و تحقیقات)، نیره اخوان‌بی‌طرف (دبیر دوم کمیسیون قضایی و حقوقی) و فاطمه آلیا (دبیر دوم کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی).
و در مجلس نهم که اخیراً به کار خود پایان داد فاطمه رهبر (نایب‌رئیس کمیسیون اصل نود) و لاله افتخاری (دبیر دوم کمیسیون فرهنگی) بوده‌اند.
بقیه زنان نماینده در ادوار مختلف مجلس در کمیسیون‌هایی که عضو بوده‌اند هیچ سمت و عنوانی نداشته‌اند. تعداد و اسامی کمیسیون‌ها در دوره‌های مختلف مجلس تغییر کرده است و مشخص نیست در مجلس دهم سهم زنان از کمیسیون‌های تخصصی مجلس چه خواهد بود.
در ۹ دوره گذشته مجلس سهم زنان از کرسی‌های این نهاد قانون‌گذاری ۷۸ کرسی بوده و در مجلس دهم ۱۸ کرسی کسب کرده‌اند. وضعیت کرسی منتخب سوم اصفهان همچنان نامشخص است.
