آذوح: نتیجه تحقیق از نقش بریتانیا در جنگ سال ۲۰۰۳ عراق قرار است امروز ۶ ژوئیه منتشر شود، یعنی نزدیک به هفت سال بعد از اعلام آغاز این تحقیق.

این گزارش – که بیش از دو میلیون کلمه است – در ماه آوریل کامل شد و بعد از اتمام بررسی‌های امنیتی در ماه مه به چاپ‌خانه فرستاده شد.

    هدف و ماموریت این تحقیق چیست؟

در این تحقیق اتفاقاتی که بین سال‌های ۲۰۰۱ و ۲۰۰۹ رخ داده بررسی شده و موضوع اصلی آن تصمیم بریتانیا برای پیوستن به جنگ عراق است که منجر به سقوط صدام حسین شد – آیا نیروهای نظامی آمادگی کامل داشتند؟ آیا جنگ به خوبی هدایت شد؟ و چه برنامه‌ای برای روزهای بعد از جنگ ریخته شده بود؟

در مجموع ۱۷۹ نفر از نیروهای نظامی بریتانیا بین سال‌های ۲۰۰۳ و ۲۰۰۹ در عراق کشته شدند. تخمین‌ها بسیار متفاوت است ولی تعداد عراقی‌های غیرنظامی کشته شده در این مدت به ده‌ها هزار نفر می‌رسد. سِر جان چیلکات، رئیس تیم تحقیقاتی، می‌گوید به هیچ وجه قصد نداشته که از مذمت افراد در صورت لزوم طفره برود.

    چرا این همه طول کشیده؟

گوردون براون، نخست‌وزیر سابق بریتانیا، در سال ۲۰۰۹ تصمیم به تحقیق در مورد جنگ عراق گرفت. آخرین جلسه علنی رسیدگی به آن در فوریه ۲۰۱۱ برگزار شد.

با این‌که ضرب‌الاجلی برای انتشار نتایج این تحقیق تعیین نشده بود، فرض کلی بر این بود که گزارش در سال ۲۰۱۱ یا ۲۰۱۲ در اختیار عموم قرار خواهد گرفت. تاخیرهای متعاقب باعث عصبانیت خانواده‌های کشته‌شدگان شده و شکایت طیف‌های مختلف سیاسی را به دنبال داشته.

چندین دلیل برای این تاخیر طولانی وجود دارد. این گزارش بسیار حجیم است و از آن‌جایی که حدود یک دهه سیاست عمومی را پوشش می‌دهد از نظر حوزه نفوذ تقریبا بی‌سابقه است.

مجریان این تحقیق پذیرفته‌اند که در تخمین کار مورد نیاز اشتباه کرده بودند و باید از ابتدا منابع بیشتری به آن اختصاص می‌دادند. بعضی از تاخیرها ریشه سیاسی داشتند و برای همین اجتناب‌ناپذیر بودند، مثل توقف کارها در روزهای منتهی به انتخابات سراسری ۲۰۱۰. در عین حال اتفاقات پیش‌بینی نشده هم در تاخیرها نقش داشته، مانند مرگ سِر مارتین گیلبرت، مورخ و عضو تیم تحقیقاتی.

اما دلیل اصلی این تاخیر درگیری طولانی‌مدت بین مجریان این تحقیق و دولت بود. آن‌ها بر سر انتشار مطالب سری به همراه این گزارش یا اشاره به چنین مطالبی در آن با یکدیگر اختلاف نظر داشتند.

این اختلافات بالاخره در تابستان ۲۰۱۴ حل شد و تیم تحقیقاتی توانست به مطالبی چون گزارش جلسات کابینه و "چکیده" مبادلات شخصی بین تونی بلر و جورج بوش دسترسی پیدا کند.

به کسانی که در این گزارش مورد انتقاد قرار گرفته بودند فرصت داده شده بود که به این انتقادات پاسخ دهند، روندی که بیش از حد انتظار طول کشید.

    آیا چیزی از این گزارش حذف شده؟

سازمان‌های امنیتی تمام جزئیات این گزارش را بعد از اتمام بررسی کرده‌اند.

با این‌که این روند با پنهان‌کاری کامل همراه بود، گزارش‌ها حاکی از این است که ماموران دنبال اطلاعاتی می‌گشتند که سهوا در این گزارش گنجانده شده باشد و احتمال می‌رود باعث ضربه خوردن روابط بریتانیا با متحدانش شوند، امنیت ملی را به خطر بیاندازند و یا تعهدات بین‌المللی بریتانیا را نقض کنند.

آقای چیلکات گفته بود که چنین اقدامی کاملا متعارف است و پیش از انتشار گزار‌هایی که حاوی مطالب حساس هستند صورت می‌گیرد.

اما او حالا تایید کرده که نه چیزی از این گزارش حذف شده و نه هیچ قسمتی از آن سانسور شده. دیوید کامرون، نخست‌وزیر بریتانیا، گفته که این اتفاق یک "خبر خوب" است.

    چرا روز ۶ ژوئیه؟

مسئولیت انتخاب تاریخ انتشار به عهده آقای چیلکات است – البته دولت هم باید به خاطر حساسیت‌های سیاسی موجود با آن موافقت می‌کرد.

این‌که آقای چلیکات منتظر ماند تا انتخابات‌های محلی و منطقه‌ای ۵ مه برگزار شوند و سپس تاریخ انتشار را اعلام کرد بسیار حائز اهمیت است.

شکی نیست که ویرایش این گزارش، چاپ آن و دیگر تمهیدات لازم برای انتشار آن چندین هفته زمان لازم دارد، ولی موکول کردن انتشار آن به اوایل ژوئیه بسیار مهم است.

جنگ عراق در یک دهه گذشته موضوعی جنجالی بوده، برای همین مشخص بود که این گزارش قرار نیست در روزهای منتهی به همه‌پرسی بر سر عضویت بریتانیا در اتحادیه اروپا منتشر شود.

از قبل مشخص بود که دیوید کامرون – که از جنگ حمایت کرد – و جرمی کوربین – که مخالف جنگ بود – در آن دوره درگیر مسائل دیگری خواهند بود.

اما از طرف دیگر دولت علاقه‌ نداشت تا انتهای ماه ژوئیه صبر کند، چون این کار مصادف می‌شد با تعطیلات تابستانی پارلمان و نتیجتا نمایندگان دیگر فرصت نمی‌کردند این گزارش را به بحث کامل بگذارند. برای همین ابتدای ژوئیه کاملا محتمل به نظر می‌رسید.

    تیم تحقیقاتی با چه کسانی مصاحبه کرده؟

خیلی از کسانی که نقشی اساسی در گرفتن تصمیم برای اعلان جنگ بازی کردند حالا دیگر در سیاست روزمره حضور ندارند، ولی منتقدانشان می‌گویند که شهرت و اعتبار آن‌ها در خطر است.

تونی بلر، کسی که بیش از هر سیاستمدار بریتانیایی دیگری با جنگ پیوند خورده، دو مرتبه در برابر تیم تحقیقاتی حاضر شد تا از تصمیمات خود دفاع کند. او تاکید داشت که در صورت لزوم مجددا همان تصمیم‌ها را اتخاذ خواهد کرد. گوردون براون که در سال ۲۰۰۳ وزیر دارایی بود و بعد از تونی بلر به نخست‌وزیری رسید هم به پرسش‌های تیم تحقیقاتی پاسخ داده.

باقی وزرای ارشد حزب کارگر در روزهای منتهی به جنگ، از جمله جک استرا، وزیر خارجه وقت، جف هون، وزیر دفاع وقت، و کلر شورت، وزیر توسعه بین‌المللی وقت، هم به پرسش‌ها پاسخ داده‌اند.

یکی از مشاوران حقوقی وزارت خارجه که در اعتراض به جنگ از سمت خود استعفا داد هم مدارکی در اختیار تیم تحقیقاتی قرار داده. لرد گلداسمیت هم در این تحقیق مورد پرسش قرار گرفته. او در زمان جنگ دادستان کل کشور بود و به کابینه گفته بود که جنگ مبنای قانونی دارد. افراد دیگری که با این تحقیق همکاری کرده‌اند شامل کارمندان دولت، فرماندهان نظامی و دیپلمات‌های سابقی می‌شوند که در شروع جنگ و اجرای عملیات‌های نظامی نقش داشتند.

    چه سوال‌هایی از این افراد شد؟

مسائلی که در این تحقیق بررسی شده شامل ایجاد سیاست کلی بریتانیا در قبال عراق در بین سال‌های ۲۰۰۱ و ۲۰۰۳ و روابط بین بریتانیا و ایالات متحده در این دوره می‌شود. اطلاعات موجود درباره سلاح‌های کشتار جمعی عراق و تاثیر آن بر تصمیمات وزیران و همچنین وقایع سازمان ملل در ماه‌های منتهی به جنگ هم مورد بررسی قرار گرفته‌اند.

از طرف دیگر وقت زیادی هم به بررسی مباحث قانونی پیرامون جنگ و موجه بودن آن در غیاب اجازه صریح سازمان ملل اختصاص داده شده. با این‌که شاهدان مجبور نبودند پیش از شهادت دادن سوگند بخورند، از همه آن‌ها خواسته شده بود که با امضای کاغذی تعهد بدهند که شرحشان از وقایع "کامل و صادقانه" است.

    این اولین باری نیست که از جنگ عراق تحقیق می‌شود، نه؟

نه، نیست. تا به امروز از جوانب مختلف جنگ عراق چهار تحقیق جداگانه به عمل آمده. در سال ۲۰۰۳، اطلاعاتی که برای توجیه جنگ استفاده شده بود توسط دو کمیسیون روابط خارجه مجلس عوام و کمیسیون مشترک اطلاعات و امنیت بررسی شد.

در ژانویه ۲۰۰۴، اتفاقات پیرامون مرگ دکتر دیوید کلی، دانشمند و مشاور تسلیحاتی، به تحقیق گذاشته شد. و اطلاعاتی که برای توجیه جنگ استفاده شده بود بار دیگر در ژوئیه ۲۰۰۴ مورد بررسی قرار گرفت.

bbc