آذوح: علی سودایی

انتشار فایل صوتی جلسه آیت‌الله حسینعلی منتظری با هیئت قضایی اعدام‌های ١٣۶۷ موجی از واکنش‌ها و بحث‌ها را برانگیخته است.

در یکی از تازه‌ترین واکنش‌ها مصطفی تاج‌زاده گفته است که به سهم خود از بازماندگان اعدام‌شدگان عذرخواهی می‌کند.

شماری از کاربران شبکه‌های اجتماعی و روزنامه‌نگاران در واکنش به این مساله انتقادهایی را به روندهای قضایی در جمهوری اسلامی مطرح کرده‌اند.

یکی از مقام‌های سازمان مجاهدین خلق هم خواهان محاکمه عاملان اعدام‌ها شده است. در مقابل رسانه‌های رسمی در ایران یا از کنار این موضوع بی‌تفاوت گذاشته‌اند و یا آن که در مواردی، عمدتا در رسانه‌های محافظه‌کار، مطالبی را علیه آیت‌الله منتظری و سازمان مجاهدین خلق منتشر کرده‌اند.

در عین حال چند چهره سرشناس اصلاح‌طلب از انتشار محتوای جلسه انتقاد کرده و صحبت‌های آقای منتظری درباره اعدام‌ها را رد کرده‌اند.

محمد موسوی بجنوردی، عضو شورای عالی قضایی در مقطع اعدام‌ها و حسین موسوی تبریزی، دادستان کل انقلاب تا سال ١٣۶۳، دو روحانی برجسته اصلاح‌طلبی هستند که می‌گویند انتقادهای آقای منتظری به اعدام‌ها پیش از این هم در خاطراتش منتشر شده بوده و انتشار فایل صوتی جلسه در مقطع کنونی به مصلحت نبوده است.

محمد موسوی بجنوردی در مصاحبه با وبسایت جماران، گفته آیت‌الله منتظری بر پایه "اطلاعات غلطی که مغرضانه به ایشان منتقل شد" موضعگیری کرده بود. او همچنین از عملکرد شورای عالی قضایی دفاع کرده و گفته است که عبدالکریم موسوی اردبیلی، رئیس این شورا "هیچگاه مخالف عقیده‌اش عمل نکرد و همیشه شجاعت ابراز عقیده داشت."

آیت‌الله منتظری در جلسه مرداد ١٣۶۷ با هیئت اعدام‌ها به تندی از شورای عالی قضایی انتقاد می‌کند و می‌گوید: "بروید شورای عالی قضایی معرکه بگیرید. مرده شورشان را ببرد، به من متوسل می‌شود..." او همچنین درباره عبدالکریم موسوی اردبیلی می‌گوید: "بدبختی ما این است که در راس دستگاه قضایی ما شخصی قرار گرفته است که خودش با این چیزها مخالف است، اما در نماز جمعه آن طور شعار می‌دهد."

آقای موسوی اردبیلی در مقطع اعدام‌ها گفته بود مردم از قوه قضاییه می‌خواهند که وابستگان سازمان مجاهدین را بدون محاکمه اعدام کنند. اما بعدها از قول او نقل شد که با اعدام‌ها مخالف بوده است.

Image copyright Getty

Image caption تظاهرات مخالفان آیت‌الله خمینی در لندن در سال ١٣٦٣

حسین موسوی تبریزی هم به تابناک گفته است: "منتشر کردن این فایل صوتی در حال حاضر باعث سوء استفاده دشمن شده است. من معتقدم انتشار این فایل به ضرر کشور است و صلاح نبود که منتشر شود."

احمد علم الهدی، امام جمعه مشهد هم از انتشار فایل صوتی جلسه انتقاد کرده و گفته است که این کار "گستاخی" است. او خواهان برخورد قضایی با دفتر آیت‌الله منتظری برای انتشار محتوای جلسه شده است. پیش از این وبسایت آقای منتظری با فشار وزارت اطلاعات فایل صوتی مذکور را حذف کرد.

'جنایت‌های مجاهدین' و 'جنایت‌های حکومت'

خبرگزاری میزان، وابسته به قوه قضاییه، یک روز پس از انتشار فایل صوتی جلسه آیت‌الله منتظری تصاویر دلخراشی منتشر کرد که گفته شده از قربانیان عملیات مسلحانه سازمان مجاهدین خلق هستند. در این تصاویر بدن‌های سوخته و مثله‌شده اعضای سپاه پاسداران دیده می‌شود.

خبرگزاری میزان مجاهدین خلق را این چنین توصیف کرد: "جنایتکارانی که منتظری از آنها حمایت می‌کرد."

محسن رضایی، فرمانده سابق سپاه هم با رویکردی مشابه سازمان مجاهدین خلق را به گروه موسوم به دولت اسلامی (داعش) تشبیه کرده و گفته است: "داعش و منافقین در زنده به گور کردن و شکنجه کودکان و مردم، رفتار مشابهی دارند. در خودکشی با سیانور و یا عملیات انتحاری انفجاری شببه هم هستند."

Image copyright Getty

Image caption فرمانده سابق سپاه، مجاهدین را به داعش تشبیه کرده است

در مقابل بسیاری می‌گویند این که هزاران نفری که با حکم دادگاه به زندان محکوم شده بودند، به خاطر عملیاتی بیرون از زندان بدون محاکمه و طی تشریفات قضایی اعدام شوند، خود "جنایتی" است که باید عاملان آن محاکمه شوند.

روزنامه بریتانیایی گاردین در عنوان گزارشی که در این زمینه منتشر کرده ضمن مقایسه اعدام‌های سال ۱۳۶۷ با کشتار سربرنیتسا می‌گوید انتشار فایل صوتی به درخواست تحقیق درباره اعدام‌های ١٣۶٧ دامن زده است.

مریم رجوی، رهبر سازمان مجاهدین خلق هم با استناد به جلسه آیت‌الله منتظری این اعدام‌ها را "نسل‌کشی" توصیف کرده است.

اعدام‌های دیروز، اعدام‌های امروز

همزمانی انتشار فایل صوتی جلسه آیت‌الله منتظری با اعدام ۲۰ نفر به جرم عضویت در یک گروه سلفی به نام "توحید و جهاد"، باعث شده است که بحث اعدام‌های دهه شصت با عملکرد امروز دستگاه‌های قضایی و امنیتی ایران پیوند بخورد.

عدم برخورداری زندانیان سیاسی از دادرسی عادلانه و استفاده زیاد از مجازات اعدام دو انتقادی هستند که مستمرا به نظام قضایی ایران وارد شده است.

اعدام دسته‌جمعی چند هزار نفر از کسانی که به زندان محکوم شده بودند احتمالا عمده‌ترین موردی است که هر دوی این ایرادها به آن وارد است، ایرادهایی که فعالان حقوق بشر در مورد اعدام اخیر ۲۰ نفر به جرم عضویت در گروه توحید و جهاد تکرارشان کردند. سازمان ملل اعدام آن ۲۰ نفر را بی‌عدالتی فجیع خواند.

کاربری به نام مصباح در توییتر حکومت ایران را به اعدام افراد با اتهامات ساختگی متهم کرده و نوشته است: "اعدامیان ۶۷ همگی جزو مجاهدین بودن؟ آره آره. ۸۸ هم آرش رحمانی‌پور قبل انتخابات دستگیر شد و بعد انتخابات به جرم شرکت در فتنه اعدام شد."

اما برخی مقام‌ها و طرفداران حکومت ایران اساسا چنین ایرادهایی را وارد نمی‌دانند.

علی رازینی، از مقام‌های قضایی ارشد در دهه شصت، در مصاحبه‌ای با خبرگزاری فارس دستور آیت‌الله خمینی برای اعدام‌های ۱۳۶۷ را "معجزه" دانسته و با تشبیه آیت‌الله خمینی به آرش کمانگیر گفته است او در آخرین سال عمرش تیرهای آخر را برای دفاع از ایران پرتاب کرد.

آقای رازینی می‌گوید یکی از این تیرها دستور اعدام‌ها بوده و به گفته او "طبق احکام اسلام، اگر دست یک دزد قطع شود یا یک محارب اعدام شود، خیر آن از ۴۰ روز باران بر روی زمین بیشتر است."

برخی از طرفداران حکومت حتی خواهان تکرار اعدام‌هایی مشابه اعدام‌های ۱۳۶۷ هستند.

توحید عزیزی در توییتر خود نوشته است: "۶۷ نظام منافقا رو فرستاد به درک، ۳۵ سال بعدش باثبات ترین و آینده دار ترین نظام منطقه است. ۸۸ ترحم بیجا کرد، امیدوارم ۳۵ سال دیگه باقی بمونه!"

احمد علم الهدی، امام جمعه مشهد و عضو مجلس خبرگان هم انتشار فایل صوتی را توهین به آیت‌الله خمینی دانسته و گفته است: "اگر در سال ۸۸ با آن ناپاکانی که عکس امام را پاره کردند، برخورد قاطع می‌شد، ما بعد از چند سال دوباره شاهد جسارت به امام نبودیم."

تصویر آیت‌الله منتظری و احمد خمینی

یکی از بحث‌هایی که پس از انتشار فایل صوتی جلسه آیت‌الله منتظری به راه افتاده درباره تصویری است که از شخصیت او و همچنین احمد خمینی در افکار عمومی ایران وجود دارد.

شماری از رسانه‌های رسمی این تبلیغات رسمی را تکرار کرده‌اند که آیت‌الله منتظری "ساده‌لوح" و تحت تاثیر اطرافیانش بود. عنوان ساده‌لوح را آیت‌الله خمینی هنگام عزل آیت‌الله منتظری از قائم مقامی رهبر به کار برده بود.

اما برخلاف حامیان حکومت، بسیاری انتقاد تند و صریح آیت‌الله منتظری از اعدام‌ها را دلیلی برای "شرافت" او می‌دانند و می‌گویند او بدون علاقه به حفظ مقامش تنها نگران ضایع شدن حقوق افراد و آینده کشور بود.

فرزند یکی از اعدام‌شدگان درباره آقای منتظری نوشته است: "آیت‌الله هزار بار خود را رستگار کرد، حتی پس از مرگش."

Image copyright Getty

پیش از این برخی معتقد بودند که با بیماری آیت‌الله خمینی، احمد خمینی تاثیر زیادی در اداره امور کشور داشته است. با انتشار جلسه آیت‌الله منتظری به نظر می‌رسد او هم که در آن مقطع قائم مقام رهبر بوده، عقیده مشابهی داشته است.

آقای منتظری در آن جلسه گفته بود نمی‌گذارند او یا کس دیگری از منتقدان آیت‌الله خمینی را ببیند و "شخص احمد آقا پسر آقای خمینی هم از سه چهار سال قبل می‌گفت مجاهدین از روزنامه‌خوانش و مجله‌خوانش و اعلامیه‌خوانش همه باید اعدام بشوند."

احمد خمینی در متنی با عنوان "رنج‌نامه" از خودش دفاع کرده بود. چند ماه پیش هم علی، فرزند او و نوه آیت‌الله خمینی، از اعدام‌های دهه شصت دفاع کرد.

پس از انتشار فایل صوتی اخیر هم وبسایت جماران، که زیر نظر حسن، نوه دیگر آیت‌الله خمینی اداره می‌شود، در چند مطلب به انتقاد از آیت‌الله منتظری و دفاع از احمد خمینی پرداخته است.

از جمله محمد موسوی بجنوردی گفته: "مرحوم حاج احمد آقا پاکترین و مهربانترین شخصیت سیاسى در دوره خود بود و آنچه درباره ایشان مطرح شده با هیچ معیارى سازگار نیست."

وبسایت جماران در مطلبی دیگر از محمد موسوی بجنوردی در انتقاد از آیت‌الله منتظری می‌گوید: "ایشان بعد از اینکه کلام خود را تمام مى‌کند به نحو آشکارى اصلا نمى‌خواهد جواب حضار را بشنود و پشت سر هم در کلامشان مى‌پرد و در نهایت هم با جمله 'حالا دیگر مى خواهم بخوابم!!' جلسه را ترک مى‌کند!"

محسن رضایی هم از کسانی است که در انتقاد از آیت‌الله منتظری و به دفاع از احمد خمینی صحبت کرده است.

آقای رضایی درباره احمد خمینی گفته است: "...هیچ تلاشی هم برای جانشین شدن پدر بزرگوارش نکرد. در عوض نقل قول ایشان از حضرت امام در رهبری مقام معظم رهبری بسیار تعیین کننده بود."

از آل سعود و اسرائیل تا محمود عباس

محسن رضایی همچنین گفته است: "امام عزیز پیش‌بینی کرده بود که پس از او به احمد آقا هجوم کنند و امروز بی‌بی‌سی، آل سعود و اسراییل برای زیر سوال بردن امام، دور جدیدی از حملات به احمدآقا را شروع کرده‌اند."

بعد بین‌المللی این مساله نیز یکی از محورهای بحث است.

چهره‌های سیاسی و طرفداران حکومت به این اشاره کرده‌اند که ترکی فیصل، چهره پرنفوذ سعودی اخیرا در جلسه سازمان مجاهدین خلق شرکت کرده، محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطینی با مریم رجوی دیدار داشته و این یعنی سازمان مجاهدین خلق به دنبال احیای چهره خود در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی است.

Image copyright mojahedin.org

منتقدان آیت‌الله منتظری می‌گویند انتشار فایل صوتی جلسه او با مقام‌های قضایی و اطلاعاتی برگ برنده‌ای به دست سازمان مجاهدین داده تا به تبلیغات سیاسی و رسانه‌ای بپردازد.

جنگ هشتگی

مثل بحث‌های داغ مشابه فیسبوک، توییتر و دیگر شبکه‌های مجازی هم به عرصه‌ای برای ابراز نظر راجع به ابعاد مختلف ماجرا تبدیل شده است.

عده‌ای از طرفداران حکومت ایران در توییتر برچسب #no۲mko را برای مخالفت با سازمان مجاهدین و یادآوری جنبه‌های منفی سابقه فعالیت این سازمان استفاده کرده‌اند.

صادق نیکو نوشته: "شاید کسی به اباذر نوری زاد نگفته ولی پادگان اشرف تنها پادگان دنیاست که سیم خاردارش به سمت داخل بود! برای مقابله با فرار و رهایی! :| #no۲mko"

اگرچه این برچسب را طرفداران حکومت درست کردند اما مخالفان هم از آن هم برای انتقاد از سازمان مجاهدین و هم حکومت ایران استفاده کردند.

از جمله میرهابیل نوشته: "با طرفداران مجاهدین و طرفداران اعدام مجاهدین بحث نکنید".

برچسب #خاوران یکی از بیشترین کلماتی است که در توییت‌های راجع به اعدام‌ها استفاده شده است. خاوران گورستانی در جنوب تهران است که شماری از اعدامی‌های ۱۳۶۷ در گورهای جمعی در آن دفن شده‌اند.

باز شدن زخم کهنه

خانواده‌های اعدامی‌های ۱۳۶۷ هنوز نمی‌دانند که آنها کجا دفن شده‌اند. آنها در موارد بسیاری حتی اجازه پیدا نمی‌کنند که به یادبود عزیزانشان به خاوران بروند.

پیش از این مقام‌ها و رسانه‌های رسمی در ایران چیز خاصی از اعدام ناگهانی هزاران نفر از زندانیان مخالف نمی‌گفتند؛ بحث درباره این موضوع به محافل سیاسی محدود بود و به سطح عمومی نمی‌رسید.

حال با انتشار فایل صوتی جلسه‌ای که در آن سه مقام تراز اول امروز، یعنی مصطفی پورمحمدی، وزیر دادگستری، ابراهیم رئیسی، تولیت آستان قدس، و حسینعلی نیری، رییس دادگاه عالی انتظامی قضات حاضرند و به نظر می‌رسد یکی از حاضران برای اعدام ۲۰۰ نفر دیگر از آیت‌الله منتظری "اجازه" می‌گیرد، دیگر نمی‌توان در این باره سکوت کرد.

مقام‌ها و طرفداران جمهوری اسلامی در توجیه اعدام‌ها به "جنایت‌های سازمان مجاهدین" اشاره می‌کنند و این واقعیت که این سازمان با پشتیبانی صدام حسین به خاک ایران حمله کرد. آنها می‌گویند اعدام‌شدگان با سازمان مجاهدین در ارتباط بودند و قصد شورش داشتند.

اما آیا افکار عمومی ایران، که امروز به روایت‌های زندانیان سابق و خانواده‌های اعدام‌شدگان نیز دسترسی دارد، با چنین توجیهی قانع می‌شود؟ شنیدن جلسه‌ای که در آن آیت‌الله منتظری درباره "بزرگترین جنایت تاریخ جمهوری اسلامی" هشدار می‌دهد به چنان اقناعی کمکی نخواهد کرد.

bbc