آذوح: مديرکل طرح حفاظت از تالاب‌های ايران مي‌گويد هنوز بودجه‌ای برای نجات درياچه اروميه وجود ندارد. وزارت جهاد کشاورزی ۲۹ آذر اعلام کرده بود اعتبار ويژه‌ای برای نجات اين درياچه اختصاص مي‌دهد.

علی نظري‌دوست، مديرکل طرح بين‌المللی حفاظت از تالاب‌های ايران ۲۰ اسفند در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر اعلام کرد که بودجه مورد نياز برای به اجرا در آمدن طرح‌های اضطراری نجات درياچه اروميه هنوز تامين نشده است.

ستاد ملی مقابله با بحران درياچه اروميه، دوم آذر امسال از ميان ۴۰ طرح، ۱۲ طرح فوری را به تصويب رساند که برای اجرای آن‌ها به ۴۰ هزار ميليارد ريال بودجه نياز است. پس از مدتي، اين رقم به ۱۸ هزار ميليارد ريال کاهش يافت و مديرکل محيط زيست آذربايجان غربی دليل اين کاهش را تخصيص اعتباری دانست که از سال‌ها قبل برای برخی از اين طرح‌ها در نظر گرفته شده بود.

معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی ۲۹ آذر امسال اعلام کرد بودجه ويژه‌ای از سوی اين وزارت‌خانه برای نجات درياچه اروميه اختصاص مي‌يابد.

کارگروه ويژه نجات درياچه اروميه که به رياست معاون اول رئيس جمهور شکل گرفت و تاکنون جلسه‌هايی هم داشته، طرح‌های مقابله با بحران اين درياچه را در سه محور دسته‌بندی کرده است. صرفه‌جويی دو ميليارد مترمکعب آب در سال و تزريق آن طی پنج سال به درياچه اروميه مهم‌ترين راه‌کاری است که از سوی کارشناسان ارائه شده است.

افزايش آب در سطح حوزه آبريز درياچه اروميه، محور دوم است که با اجرای طرح‌های مختلفی نظير بارور کردن ابرها، انتقال آب بين حوزه‌اي، افزايش راندمان آبياری و تغيير الگوی کشت ميسر مي‌شود. محور سوم هم افزايش آب‌های زيرزمينی است.

به گفته آقای نظري‌دوست،‌ وزارت نيرو در حال اجرای طرح بارورسازی ابرها است و آخرين گزارش‌ها درباره «وضعيت حوزه‌های آبخيز و طرح‌های پيشنهادی مربوط به آن» به زودی در ستاد ملی صيانت از درياچه اروميه بررسی مي‌شود.

علاوه بر اين مديرکل محيط زيست آذربايجان غربی «طرح بارور کردن ابرها» را يکی از بهترين گزينه‌ها برای نجات درياچه اروميه از وضعيت بحرانی مي‌داند و مي‌گويد که با اجرای اين طرح، راندمان بارش ۱۵ تا ۲۰ درصد افزايش مي‌يابد.

با وجود اعلام رضايت مديرکل طرح حفاظت از تالاب‌های ايران و مديرکل محيط زيست آذربايجان غربی درباره طرح بارورسازی ابرها، معاون محيط طبيعی سازمان حفاظت محيط زيست طرح‌های پيشنهادی را «فانتزی» مي‌داند و معتقد است: حتی ابری هم بالای سر اروميه وجود ندارد که بخواهيم بارورش کنيم.

محمدباقر صدوق، چهاردهم اسفند در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر، تنها ۱۰ تا ۱۲ درصد از طرح‌های نجات اضطراری درياچه اروميه را مفيد و قابل اجرا دانست و تاکيد کرد که تنها راه نجات درياچه اروميه «مهار تهديد‌های کنونی» است در غير اين صورت درياچه تا دو سال ديگر به طور کامل خشک مي‌شود.

به عقيده او آب دريای مازندران برای ريختن به اروميه دو هزار متر بايد بالا برود و پمپاژ شود که ممکن نيست و انتقال آب رودخانه ذاب به درياچه اروميه هم غيرممکن است به همين دليل مي‌گويد: بعضی طرح‌ها فقط روی کاغذ قشنگ هستند.

چه کسی درياچه را کشت

به گفته اين کارشناس ارشد محيط زيست «سدسازي‌های بي‌رويه روی رودخانه‌های ورودی درياچه اروميه، خشکسالي‌های پی در پی در سال‌های اخير و تغيير شرايط اقليمی» اين درياچه را به بدترين وضع ممکن طی تاريخ حياتش بدل کرده است.

تمام ۱۸ رودخانه‌ای که در گذشته به درياچه اروميه مي‌ريخت اکنون دچار مشکل شده‌اند، از سوی ديگر آب درياچه برای به گردش چرخ کارخانه‌های اطراف و گسترش کشاورزی مصرف شده و کشاورزان برای برداشت محصول بيش از يک بار در سال، منابع آب زيرزمينی را که يکی از تغذيه‌کنندگان اصلی درياچه بود، از بين برده‌اند.

افزايش نمک، زيست آرتميا؛ تنها موجود زنده درياچه اروميه را مختل کرده است. شش ماه پيش اعلام شد که غلظت نمک در اين درياچه به بيش از ۳۶۰ گرم بر ليتر يعنی به حالت فوق اشباع رسيده و اين مسئله سبب مرگ بيش از ۹۰ درصد از آرتميای درياچه اروميه شده است.

آرتميا موجودی تک‌سلولی از خانواده سخت‌پوستان است که مي‌تواند در آب‌های غليظ و شور زندگی و توليد مثل کند. اين جاندار، غذای اصلى پرندگان مهاجر درياچه اروميه را تشکيل مي‌دهد و منبع غذايی مناسبی برای ماهيان خاوياری است که پرورش آن مي‌تواند به منبع در آمدی مناسب برای آذربايجان شرقی بدل شود.

آرتميای درياچه اروميه يکی از هفت گونه شناخته شده آرتميای دو جنسی جهان با ارزش غذايی مطلوب و بيش از ۵۲ درصد پروتئيت است که هر کيلو تخم آن در بازار جهانی بيش از ۹۰ دلار به فروش مي‌رسد.

ميان‌گذر به بهای درياچه

يکی از عواملی که بر تغيير اکوسيستم منطقه و حيات درياچه اروميه تاثير گذاشته و روند مرگ آن را سرعت بخشيده، احداث ميان‌گذر اروميه است. اين پل درياچه اروميه را به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسيم کرده و در وضعيت طبيعی آبی آن از جمله جريان‌های آبی بستر و غلظت نمک درياچه را بر هم زده است.

ميان‌گذر درياچه اروميه به طول ۱۲۷۶ متر، دو مسير جداگانه رفت و برگشت خودرو‌ و مسير عبور قطار دارد که با هدف کاهش فاصله اروميه تا تبريز از ۲۶۰ به ۱۳۰ کيلومتر ساخته شده است.

اين ميان‌گذر ۲۷ آبان ۱۳۸۷ به نام پل شهيد کلانتری با حضور محمود احمدي‌نژاد افتتاح شد. آقای احمدي‌نژاد در مراسم گشايش مسير اول ميان‌گذر اعلام کرد که اين سازه پس از انجام مطالعات کامل زيست‌محيطی ساخته شده و برای درياچه اروميه خطری ندارد.

نيمه سال ۱۳۷۸، ۲۲۱ نفر از نمايندگان مجلس در نامه‌ای به رئيس‌ جمهور از دولت خواستند که در مورد مشکلات زيست محيطی درياچه اروميه فورا اقدام کند، اما وزرات راه به عنوان کارفرمای پروژه ساخت پل ميان‌گذر ادعا کرد که بحران به وجود آمده در اکوسيستم درياچه ربطی به اين پروژه ندارد.

مرگ درياچه؛ مرگ منطقه

از بين رفتن درياچه اروميه پهنه‌زاری از نمک با ميلياردها تن بلور نمک ايجاد مي‌کند که با وزش باد به شهر تبريز و زمين‌های کشاورزی اطراف انتقال مي‌يابد و زندگی در منطقه را مختل مي‌کند.

بادهای موسمي، نمک بر جا مانده روی زمين را پخش خواهد کرد و دشت‌های پيرانشهر، سلماس، اروميه، تبريز، آذرشهر، مراغه، مياندوآب، مهاباد، نقده و اشنويه که از مهم‌ترين مناطق فعاليت کشاورزی و دامداری در ايران هستند و همه اطراف اين درياچه قرار دارند، آسيب جدی خواهند ديد.

اراضی ديم و آبی آذربايجان شرقی که در جريان اين روند از چرخه کشت خارج مي‌شود، حدود ۲۰۴ هزار هکتار است.

۶۱ درصد وسعت درياچه اروميه در محدوده آذربايجان‌شرقی قرار دارد و ۲۰ درصد روان‌آب‌های تغذيه‌کننده درياچه در اين استان واقع شده است. رودخانه‌های جاری در استان‌های آذربايجان‌غربی و کردستان بخش ديگری از نياز آبی اين درياچه را تامين مي‌کند.

درياچه اروميه که دومين درياچه بزرگ آب شور دنيا و بيستمين درياچه بزرگ جهان است، از سال‌ها پيش در معرض خطر بود و در سال ۱۳۸۰ وضعيت آن بحرانی اعلام شد. در اين سال کارشناسان از کاهش عمق شش متری درياچه خبر دادند و در حال حاضر، با گذشت ۹ سال از اعلام وضعيت بحرانی آن، عميق‌ترين جای درياچه دو متر عمق دارد.

کارشناسان محيط زيست در سال ۱۳۸۷ هشدار دادند که روند برداشت آب از سفره‌های آب زيرزمينی در اطراف درياچه بايد محدود شود، اما دولت برای تعيين حق‌آبه کشاورزان و جلوگيری از برداشت بي‌رويه آب چاه‌های عميق اقدام نکرد.

مديرکل حفاظت محيط زيست آذربايجان غربي، نهم آبان امسال در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر هشدار داد که درياچه اروميه روزهای «بسيار بحرانی» را مي‌گذراند و با ادامه اين روند، اين درياچه تا سه سال آينده و در حالت خوش‌بينامه تا پنج سال آينده به طور کامل خشک و نابود مي‌شود.

به گفته حسن عباس‌نژاد، تا کنون بيش از ۶۰ درصد از مساحت درياچه اروميه به طور کامل خشک و به شوره‌زار تبديل شده است.

در شرايط طبيعی آب درياچه اروميه بايد ۳۴ ميليارد مترمکعب باشد، درحالی که تاکنون بيش از ۲۰ ميليارد مترمکعب آب اين درياچه از بين رفته است.

پس از اعلام وضعيت بحرانی اين درياچه، نهادهای بين‌المللی برای حفظ آن به کمک ايران آمدند. در حال حاضر صندوق تسهيلات جهانی محيط زيست و دفتر عمران سازمان ملل متحد برای احيای درياچه اروميه با ايران همکاری مي‌کنند و دفتر طرح حفاظت از تالاب‌های ايران برای ارائه گزارش نهايی درباره وضعيت تالاب‌های ايران تنها تا سال ۲۰۱۲ مهلت دارد.

تابناک