او گون اوزاق دئییل! ا. یزدانی
هامیا معلوم‌دور کی، ایراندا ائلئمئنتار اینسان حقوق‌لاری پوزولور. ایراندا فیکیر و توپ‌لاشماق آزادلیغی یوخ‌دور. تنقیدی فیکری اولان ژورنالیست‌لر، همکارلار اتفاق‌لاری‌نین نماینده‌لری و اینسان حقوقونون مودافیچی‌لری ایزلنیر، هبس اولونور و ایشگنجه‌لره معروض قالیرلار. قادین‌لار قانون طرفین‌دن و جمعیتده کوتلوی صورتده دیسکریمیناسیایا معروض قالیرلار. ایرانی دیرلندیررکن، اومومی اها‌لی‌نین آنجاق بو سیاسی ازیلمه‌سینی اؤلکه‌نین گلجیی‌نین پروقنوزو اوچون یئگانه عامل کیمی قلمه وئرمک بؤیوک بیر سهو اولاردی. ایرانین گله‌جک اینکیشافیندا داها موهوم رول اوینایا بیله‌جک باشقا بیر عامل مؤوجوددور. بو ایراندا میللی ائتنیک‌لر عاملی‌دیر.
ژورنالیست‌لر، سیاستچی‌لر و ایران ایله ماراق‌لانان دیگر شخص‌لرله موذاکیره‌لر زامانی بئله نتیجه‌یه گلدیم کی، ایرانین ائتنیک ترکیبی حاقیندا بیر چوخ‌لاری‌نین معلوماتی یوخ‌دور. ایران و ایران‌لی‌لار حاقیندا دانیشارکن چوخ‌لاری ائتنیک جهت‌دن هوموگئن اولان فارس میللتی حاقیندا دوشونور. گئرچک‌لیک ایسه بون‌دان تام فرق‌لی‌دیر.
ایران اها‌لی‌سی بیر چوخ میللت‌لرین کوللیاتین‌دان عبارت‌دیر: آذربایجان‌لی‌لار، کوردلر، بئلوچ‌لار، عرب‌لر، تورکمن‌لر، خوراسان تورک‌لری، قاشقایی تورک‌لری ، لورلار و باشقا کیچیک ائتنیک‌لر. دئمه‌لی، ایران چوخمیللت‌لی اؤلکه‌دیر. ایرانین میللی ترکیبی حاقین‌داکی رسمی معلومات‌لارا چوخ احتیاطلا یاناشماق لازیم‌دیر. رسمی منبع‌لره گؤره ایران اها‌لی‌سی‌نین ۵۱% فارس‌لاردیر. اصلینده ایسه بو رقم گؤستریلدیگین‌دن داها کیچیک‌دیر. ائتنیک‌لرین فایز نیسبتی حاقیندا آنجاق احتیمال‌لار ایره‌لی سورمک اولار، چونکی بو حاقدا اعتبارلی حسابلاما‌لار یوخ‌دور. آذربایجان‌لی‌لارا گلدیکده منبع‌لر ۲۵-۳۰ میلیون اهالینی گؤستریر کی، بو دا اومومی اها‌لی‌نین ۳۵-۴۰% تشکیل ائدیر.
ایران‌داکی میللت‌لرین وضعیتی نه یئرده‌دیر؟ بو سوالین واهید جاوابی یوخ‌دور. آنجاق دئمک لازیم‌دیر کی، قئیری-فارس میللت‌لر اومومی سیاسی تضییقه معروض قالماقلا یاناشی، اونلارین دیلی و مدنیتی ده ازیلیر. ایراندا میللت‌لرین ازیلمه‌سی رضا شاهین حاکمیتی دؤورونده ۱۹۲۵-جی ایلده پهلوی سولاله‌سی طرفین‌دن آرایا گتیریلن فارس میللیتچی‌لیگی ایله سیخ علاقه‌داردیر. بو میللیتچیلیگین هیتلئر دؤورون‌دکی آلمان میللیتچی‌لیگی ایله بیر چوخ اوخشارلیق‌لاری واردیر. باشقا ایرق‌لردن اوستون اولان آری حاکم ایرق ایدئولوگیاسی فارس میللیتچی‌لیگی‌نین اساسینی تشکیل ائتمیش‌دیر و حال-حاضردا دا ائتمکده‌دیر. رضا شاه و اونون اوغلونون حاکمیتی ایللرینده آذربایجان تورکجه‌سی اجتماعی دیل کیمی قاداغان ائدیلدی، ۱۹۴۵-جی ایلده ایلک دفعه اولا‌راق آذربایجان ادبیاتی کیتاب‌لاری کوتلوی صورتده یاندیریلدی. گئنیش آسسیمیلیاسیا پروقرام‌لاری ترتیب و تطبیق اولوندو. آذربایجان‌لی‌لارین، ائله‌جه ده باشقا میللت‌لرین مدنی-ائتنیک ازیلمه‌سی “بیر میللت، بیر دیل، بیر ایرق” شواری آلتیندا ایندی ده داوام ائتمکده‌دیر.
مرکزی حکومتین آسسیمیلیاسیا سیاستی ۴ مئتودا اساسلانمیش‌دیر:
۱. آنا دیلینده مکتب سیستئمی‌نین قاداغان ائدیلمه‌سی، ائله‌جه ده آنا دیل‌لی کوتلوی اینفورماسیا واسطه‌لرینه یول وریلممه‌سی. بونا علاوه ائدیلمه‌لی‌دیر کی، آذربایجان سؤزلری‌نین ایستیفاده اولوندوغو ۱-۲ ساعت‌لیق رادیو-تئلئویزیا پروقرامی مؤوجوددور. لاکین بورادا آذربایجان دیلی قصداً قرامماتیک جهت‌دن تحریف اولونور و فارس سؤزلری ایله قاریشیق ایشلدیلیر. بو، دیلین مقسدیؤن‌لو دئفورماسیاسی‌دیر.
۲. آذربایجان ایالت‌لرینده اقتصادی اینکیشافا لاقئید یاناشما.
۳. آذربایجان‌لی‌لارین، ائله‌جه ده باشقا میللت‌لرین ایرقی تحقیر اولونماسی و آذربایجان‌لی‌لاری میللی کیملیگین‌دن اوزاق‌لاش‌دیرماق اوچون موختلیف پسیخولوژی مئتودلارین تطبیقی.
۴. آزربایجانین تاریخی یئر، کند و آدا آدلاری‌نین فارس دیلینه چئوریلمه‌سی.
آذربایجان‌لی‌لارین آسسیمیلیاسی مئتودو ایرانین آذربایجان اها‌لی‌سینه آرتیق چوخ گوج‌لو تأثیر گؤسترمیش‌دیر. بونون نتیجه‌سی اولا‌راق بیر چوخ اجتماعی ایداره‌لرده و سیاستده چالیشان بیر چوخ آزربازجان-تورک‌لری اؤز منشأ و دیل‌لرینی تامامیله اینکار ائدیرلر.
ایراندا آنا دیلینده مکتبی اولمایان ۳۰ میلیون آذربایجان‌لی یاشاییر. ایراندا یاشایان آذربایجان‌لی‌لارین ۹۵ %-ی اؤز آنا دیللریندئ ساوادسیزدیرلار. آنا دیلینده فیلم، تئلئویزیا و تئاتر کیمی طبیعی اولان شئیلئر ایران آذربایجان‌لی‌لاری اوچون تسووور ائدیلمزدیر. آزربازجان والیدئین‌لری اؤز اوشاق‌لارینا تورک آدلاری وئره بیلمزلر.
ایرانین پایتاختی تئهران شهرینده ۱۲ میلیون اها‌لی یاشاییر. رسمی ایستاتیستیکایا گؤره تئهران اها‌لی‌سی‌نین یاری‌سین‌دان چوخو آذربایجان‌لی‌لاردیر. بون‌لار شهرلری‌نین اقتصادی باخیمسیزلیغا معروض قالماسی نتیجه‌سینده تئهرانا و باشقا فارس شهرلرینه گئتمه‌یه مجبور اولموش آذربایجان‌لی کؤچکون‌لردیر. بو میلیون‌لارلا اینسان اوچون اؤز آنا دیل‌لرینده رادیو و تئلئویزیا پروقرام‌لاری مؤوجود دئییل‌دیر.
۲۰۰۶-جی ایلین مای آیی‌نین ۱۲-ده ایران ایسلام رئژیمی‌نین رسمی اینفورماسیا اورقانی اولان “ایران” قزئتیندئ ایراندا یاشایان تورک‌لر آجین‌دان قیریلما‌لی اولان “تاراکان‌لار” آدلاندیریلمیش‌دیر. ایراندا آذربایجان‌لی‌لارین هشارات آدلاندیریلماسی ایرانین آذربایجان ایالتی‌نین بیر چوخ شهرلرینده کوتلوی دینج اعتراضلارا و نوماییش‌لره گتیردی. تبریز، اورمیا، اردبیل، زنجان، ماراغا، خوی، مرند، ماکو و س. شهرلرده هر گون یوز مین‌لرله آذربایجان‌لی فارس ایرقچی‌لیگی‌نین هقارت‌لی دامغا‌لارینا قارشی نوماییشه چیخدی. نوماییشچی‌لر اونلارین مدنیتینه و دیل‌لرینه اولان تضییقه سون قویولماسینی، اوشاق‌لاری اوچون آنا دیلینده مکتب و آنا دیلینده کوتلوی اینفورماسیا واسطه‌لری یاراتماق حقوقو طلب ائدیردی‌لر. نوماییشچی‌لر اؤز خالق‌لاری‌نین موقددراتینی تعیین ائتمک حقوقونون تانینماسینی، آذربایجان ایالت‌لری‌نین اقتصادی باخیمسیزلیگینا سون قویولماسینی تئلئب ائدیردی‌لر. ایران رئژیمی آذربایجان‌لی‌لارین دئموکراتیک طلب‌لرینی زوراکی پولیس و حربی واسطه‌لرله یئرینده‌جه بوغماغا چالیشدی. مین‌لرله دینج نوماییشچی هبس ائدیلدی، نوماییشچی‌لرین چوخ حیسه‌سی ایران سلاح‌لی قوه‌لری‌نین آچدیغی آتش نتیجه‌سینده اؤلدورولدو، چوخ اینسان یارالاندی. اعتراض نوماییش‌لرینده ایشتیراک ائتمیش تخمینن ۴۰ نفر تانینمیش آذربایجان یازیچی‌سی، صنعت آدامی، مدنیت خادیمی و ضیا‌لی‌سی هبسه آلیندی.
بو گون ایران آدلانان اؤلکه‌نین زین‌دان‌لاریندا، بیر چوخ آذربایجان‌لی، آزادلیق، دئموکراتیا و ان ایبتیدای اینسان حقوقو، یعنی دیل آزادلیغی طلب ائتدیک‌لری اوچون موختلیف فیزیکی و پسیخولوژی ایشگنجه‌لره معروض قالیرلار. بونولا بئله آزادلیق و قورتولوش اوغروندا موباریزه گون‌دن-گونه گوج‌لنیر. تاریخین جبری و زامانین ایستیی‌دیر کی، آذربایجان میللئتی آزادلیغینی اله کئچیریب و اؤز موقددراتینی اؤز علیله تعیین ائتسین. او گون اوزاق دئییل!
