نوروز بایرامی بیر سیرا اولوسلارین ان بؤیوک بایراملارینداندیر. بو بایرام آلتای دان بالکانا دک یئرله شن ائل و اولوسلارین آراسیندا گؤرونور. سؤیله دیییمیز جوغرافیادا چوخونلوقدا اولان تورکلر، هر ایل نوروز بایرامینی چئشیدلی آما اوخشار تؤرنلرله کئچیریرلر.

حتی 1200 ایل اؤنجه دن باشقا تورکلردن آیری دوشوب ایلیشگی لری کسیلن یاقوت یا ساها ( ساکا ) لاردا دا نوروز گلنکلری گؤرونور. بو بایرام بوتون تورکلرله یاناشی آسیانین نئچه- نئچه بؤلگه و اؤلکه سینده چئشیدلی اولوسلاردا گؤرونور.

نوروز بایرامینین کؤکو و باشلانیشی حاقیندا آراشدیریجی لار، تاریخچیلر، یازارلار و باشقالاری بیر سیرا بلگه لره دایاناراق چئشیدلی گؤروشلری ایره لی سورورلر.

بعضی لرین استناد ائتدییی بیر بویا ( افسانه یه ) گؤره آذربایجان دا جمشیدین اوخو اوو اوولایارکن بیر داشا دییب، اوندان تؤرنن قیغیلجیملار چئوره ده کی اوتلاری یاندیریر. بونو گؤرنلر دیز چؤکوب، اودا تاپینیب، او گونو نوروز آدلاندیریرلار. بویدا جمشید زامانی آذربایجاندا اودون تصادوفی کشفیندن سؤز گئدیر. آنجاق بیلدیییمیز کیمی یوز مینلر ایل اؤنجه دن اینسان اوغلو (بشر) اودو تاپمیش دیر. بو گون ایشغالچی ائرمنی لرین تاپداغیندا اولان آزیخ ماغاراسیندان تاپیلان کول و اوجاق یئرلری آذربایجاندا ان آزیندان 700000 ایل اؤنجه دن اودون یاندیریلیب قورونماسینی گؤستریر. بونلار جمشیدین آذربایجانا گلدییی گونو نوروزلا ایلگیلندیریب، نوروزون یئنی گون آنلامیندا اولدوغونو سؤیله ییرلر. آنجاق بئله اولسایدی نوروز یوخ، روز نو اولمالی ایدی. چون کو، بیلدیییمیز کیمی فارسجادا نئجه لیک ( صفت ) آددان سونرا گلیر. اما حتا اونلارین دئدییی دوغرو اولسا دا بئله، بو هئچ نه یی ثبوت ائده بیلمز. اؤرنه یین قاشیق سؤزو تورکجه دیر. آنجاق بو او دئمک دئییل قاشیغی تورکلر کشف ائدیب، قاشق سوزونو قوللانان فارسلار یا همین سوزون دییشیلمیش فورماسینی کچک کیمی قوللانان کوردلر تاریخ سوره سینده قاشیق یئرینه اللرینی قوللانمیشلار. فردوسی، شاهنامه سینده شعر دیلی ایله سؤیله دییی جمشید ماجراسی دا باشقالارینا تای یالنیزجا بیر بویدور. چون کو، بعضی لرین دوشوندویونون تام ترسینه شاهنامه تاریخ کیتابی دئییل. فارس قایناقلاریندا نوروزا گؤره ایسلامدان اؤنجه یه عایید اولان هئچ بیر ایز یا ماتریال یوخدور. سؤیله نیلن قایناقلارین ان اسکیسی میلادی 9- جو یوز ایلده یازیلیبدیر.

چوخلو چاغداش بیلگینلر باهار بایرامی یاخود نوروز بایرامینین تورکلره عایید اولدوغونو دوشونورلر. اؤرنه یین رحمتلیک پروفسسور زهتابی یه گؤره بو بایرام 3000- 2500 ایل بوندان قاباق بو گونکو آذربایجان و اونون همدان بؤلگه سینده یاشایان اکلملی ( التصاقی ) دیللی قوتی و لولوبی و تورکوستاندان ( اورتا آسیادان ) گلن باشقا ائللر و کوتله لرین آراجلیغی ایله یارانمیش دیر.

بویوک تورک بیلگینی ابوریحان بیرونی ایسلامدان اؤنجه تورکلرده بئله بیر بایرامین اولدوغوندان دانیشیر. دونیانین بیرینجی تورکولوگو ماحمود کاشغارلی نین « دیوان لغات الترک » کیتابیندا دا بو بایرامدان سوز گئدیر.

بعضی لری نوروز بایرامینین همن ارگنه کون بایرامی اولدوغونو دوشونورلر. 400 ایل ارگنه کون دا یاشادیقدان سونرا اورادا سیغمایان تورکلر بیر قوردون یاردیمی ایله دیشاری چیخیرلار. سونرالار گؤیتورک دؤولتینی قوران بو تورکلر او گونو، یعنی باهارین و قوچ آیینین ایلک گونونو قورتولوش گونو آدلاندیریب، بایرام کیمی یعنی بویوک گون کیمی دیرلندیریرلر. دئدیکلره گؤره هله آنادولودا 50-40 ایل اؤنجه یه دک یاز بایرامی ارگنه کون آدی ایله چوخ گوزل و طنطنه لی تؤرنلرله کئچیریلیرمیش.

آما چین قایناقلارینین یازدیغینا گؤره گؤیتورکلردن اؤنجه بؤیوک بیر خاقانلیق ( ایمپراتورلوق ) قوران هونلاردا دا بو بایرام اولموشدور. ائرادان اؤنجه 3-جو یوز ایلده مئته خانین دؤنمینده بئله بیر گونده هونلارین یئمک گوتوروب ائودن دیشاری چیخیب، شنلیک ائتدیکلرینی بو قایناقلاردان اؤیرنیریک. دوغو هون دؤولتینده 3 بؤیوک بایرام وارایمیش: 1) یئنی ایل بایرامی 2) یازبایرامی 3) گوز بایرام

هون و باشقا تورکلرده اولان یاز تؤرنلری اویغورلارا کئچیب، گونوموزه دک ده قورونوبدور. سلجوقلار دؤنمینده ده بو بایرام اولور. ملیک شاه سلجوقی نین سلطنتی زامانی خاقانین بویوروغو ایله بیلگینلر توپلاشیب جلالی یا ملکشاهی آدلی ایل سایاری دوزنله ییرلر. او زاماندان چئشیدلی زامانلاردا کئچیریلن نوروز بایرامی باهارین بیرینجی گونو اولوب ایلین باشلانیشی دا ائله همین گون اولور.

باشقا ماراقلی بلگه لردن بیریسی ده تورکلرین 12 حئیوانلی ایل سایارلاریدیر. بو ایل سایارین باشلانیشی دا باهارین ایلکی ایمیش.

نوروز بایرامی هانسی چاغدا، هانسی یئرده، هانسی اولوسدا دا یارانیرسا یارانسین، بو بویوک بایرام بوتون نوروزو قوتلایانلارلا کئچیرنلریندیر