آذوح: رابطه ایران و لیبی قدمت 43 ساله دارد . با این حال طی این سالها، هیچ مقام بلند پایه ای از لیبی در سطح رئیس جمهور یا رهبر به ایران سفر نکرده است. همچنین لیبی هیچ گاه اجازه فعالیت فرهنگی به طور علنی به ایران نداده در حالیکه بیش از سی سال است که کشور لیبی در ایران مرکز فرهنگی و مدرسه جهت تحصیل دانش اموزان عرب در ایران دایر کرده است. حکومت لیبی حسب برخی منافع ، از ایران در جنگ با عراق حمایت  کرد .

تاریخ روابط دوکشور در یک نگاه

روابط سياسي بين ايران و ليبي براي اولين بار در تاريخ 9/10/1346 در زمان رژيم گذشته در سطح سفارت برقرار گرديد.

در سال 1347 و همزمان با روی کار آمدن قذافی در لیبی سفير ايران در تونس به عنوان سفير اكرديته در طرابلس تعيين شد و روابط دو كشور حتي پس از روي كار آمدن معمر قذافي نيز همچنان ادامه يافت و در اواخر سال 1348 سفير اكرديته ايران با مقامات دولت جديد ليبي ملاقات و مذاكره نمود ولي هيچگونه پيشرفتي در مناسبات دو كشور حاصل نگرديد و از حد تشريفات و تعارفات ديپلماتيك فراتر نرفت.

تا اينكه در سال 1350 به دنبال بازگشت جزاير سه گانۀ ايراني به مالکیت ایران، مخالفت هايي از سوي دولت ليبي ابراز شد و روابط دو كشور كم كم رو به سردي نهاد. با به رسميت شناخته شدن حق تاريخي ايران بر جزاير مزبور در تاريخ 9/9/1350، دولت ليبي به اتفاق الجزاير، يمن جنوبي در آن زمان و عراق عليه ايران به شوراي امنيت سازمان ملل متحد شكايت نمودند كه با توجه به حمايت كشورهاي غربي از ایران اين شكايت به جايي نرسيد و مختومه اعلام گرديد.

ادامه اختلافات دو كشور و اتخاذ موضع گيري هاي سياسي منفي عليه يكديگر باعث تيرگي روابط فيمابين گرديد به طوري كه بعد از خاتمه مأموريت سفير اكرديته ايران در طرابلس در مورخۀ 24/9/1351 دولت  ايران ديگر نماينده جديدي در اين كشور تعيين ننمود. لازم به ذکراست كه در طول مأموريت سفير اكرديته ايران در طرابلس در سال 1349 وزير نفت وقت ليبي طي ديداري از تهران با مقامات شركت ملي نفت و وزير خارجه وقت ايران ملاقات و مذاكراتي به عمل آورد. ولي عملاً منجر به هيچگونه قراردادي بين دو كشور نگرديد.

از دي ماه سال 1351 دولت ليبي به طور علني به مخالفت با رژيم شاه و حمايت از گروه هاي تجزيه طلب در جنوب پرداخت . با اوج گرفتن مبارزات انقلاب اسلامي در سال 1356 مقامات ليبي به ويژه سرهنگ قذافي رهبري اين كشور از مبارزات و مجاهدتهاي ملت  ايران عليه نظام گدشته پشتيباني نمود. بلافاصله بعد از پيروزي انقلاب اسلامي دولت ليبي هيئت هايي را براي تبريك و حمايت از آرمانهاي انقلاب و مذاكره پيرامون برقراري روابط دو جانبۀ سياسي به ايران گسيل داشت. شركت هيئتي از اعضاي حزب جمهوري اسلامي و سپاه پاسداران انقلاب اسلامي براي شركت در جشن تعطيلي پايگاههاي آمريكا در ليبي و سفر هيئتي به سرپرستي شهيد محمد منتظري به اين كشور نیز از نشانه های این تعمیق رابطه در ابتدای انقلاب اسلامی ایران بود.

در تير ماه 1358 آقاي سعيد مجبر مجدداً با در دست داشتن حكمي از سوي آقاي تريكي وزير خارجه وقت دولت ليبي براي مذاكره در باب برقراري روابط سياسي به تهران آمد و در تاريخ 24/8/1358 وي با وزير خارجه وقت ايران ملاقات نمود. كه در اين ديدار طرفين با برقراري روابط سياسي فيمابين موافقت نمودند و اعلاميه آن در روزنامه هاي رسمي كشور انتشار يافت.

از آن زمان به بعد سفارت ليبي به طور رسمي افتتاح و آقاي سعد مجبر به عنوان اولين كاردار اين كشور در جمهوري اسلامي ايران به فعاليت خود ادامه داد. دولت متبوع وي در مورخ 17/1/1359 براي آقاي سعد مجبر به عنوان سفير درخواست پذيرش نمود كه موافقت جمهوري اسلامي ايران اعلام و وي در مورخ 14/3/1359 استوارنامه خود را به وزير خارجه وقت تسليم نمود

در نيمه دوم مهر ماه 1359 آقاي علي خرم به عنوان كاردار جمهوري اسلامي ايران به ليبي اعزام گرديد. مقارن با ديدار شهيد محمدعلي رجايي نخست وزير وقت از اين كشور سفارت جمهوري اسلامي ايران در مورخ 29/7/1359 به شكل رسمي افتتاح گرديد.

در دي ماه 1360 آقاي مهدي شاملو به عنوان سفير جمهوري اسلامي ايران در ليبي تعيين گرديد. بعد از ايشان به ترتيب آقاي باقري به عنوان كاردار و حجت الاسلام نوري شاهرودي به عنوان سفير به ليبي اعزام گرديدند.  تير ماه 1369 محمدرضا نوري شاهرودي به عنوان سفير جمهوري اسلامي ايران در جماهيري ليبي تعيين گرديد و در تير ماه 1375 مأموريت وی در اين كشور خاتمه يافت و پس از آن سفارت جمهوري اسلامي ايران به سرپرستي آقاي ميرزايي به عنوان سفير اداره شد.

روابط دولت نهم و دهم با حکومت لیبی

در دولت احمدی نژاد نیز روابط با لیبی  در سطح بالایی ادامه یافت . معاون اول احمدی نژاد در دولت نهم در اسفند 86 ، آينده‌اي روشن را براي روابط ايران وليبي پيش‌بيني كرد وگفت: به‌زودي ارتباط وسيعي در عرصه‌هاي مختلف بين تهران و طرابلس آغاز مي‌شود .

پرويز داودي دردومين روز از سفر به ليبي در جمع ايرانيان مقيم طرابلس، افزود: اولويت جمهوري‌اسلامي‌ايران در سياست خارجي ، توسعه روابط با كشورهاي همسايه، اسلامي و آفريقايي است. وی همچنین به حضور ‪ ۴۵خانواده ايراني در كشور ليبي اشاره كرد و گفت :

‪ ۱۵خانوار كارگزاران دولت هستند و ‪ ۳۰خانواده نيز از مهندسان و متخصصان ايراني صنعت نفت، مخابرات و هواپيمايي مي‌باشند.

روابط پارلمانی ایران و لیبی نیز طی سالهای اخیر جهش داشته بطوریکه جواد جهانگير زاده نماينده مردم اروميه و عضو كميسيون امنيت ملي و سياست خارجي مجلس هشتم درباره ظرفيت‌هاي موجود بين ايران و ليبي می گوید : ظرفيت‌هاي موجود در حال حاضر بحث فرهنگي- مذهبي مشترك است، بحث سوابق انقلابي و مقاومت در برابر آمريكا، اگرچه ليبي متاسفانه رفتارهاي انقلابي قبلي خود را از دست داده است

همچنین هیات عالی‌رتبه دیپلماتیک ایران به ریاست علی لاریجانی دی ماه 88 به طرابلس رفتند و زمیته سرمایه گذاری 150 میلیارد دلاری با لیبی را فراهم کردند. با این حال حشمت‌الله فلاحت‌پیشه دیگر نماینده مجلس با اشاره به پاشنه آشیل روابط ایران و لیبی گفت : پرونده این موضوع هنوز مفتوح است. ودر سفر متکی به لیبی قرار بود یک کمیته سیاسی مسائل دو کشور را بررسی کند . اما به عقیده این نماینده مجلس اختلاف در باره امام موسی صدر مانع از آن نبود که کل رابطه ایران با یک کشور به تعلیق در آید.

مخالفان رابطه ایران و لیبی

يکي از دلايلي که مي‌توان آن را به عنوان مهمترين دليل موثر بر روابط ايران و ليبي تلقی کرد، ماجراي ربوده شدن امام موسي صدر است. اين کشور در اين ماجرا هيچ‌گاه پاسخ قانع کننده‌اي نداده است.

پس از سفر متکی به لیبی،  پایگاه‌های اینترنتی و تشکل‌های حامی آزادی امام موسی صدر، در بیانیه‌هایی از سفر وزیر امور خارجه ایران به لیبی انتقاد کردند. در دهم تیرماه سال‌ 88 قرار بود احمدی نژاد برای شرکت در اجلاس دو سالانه اتحادیه‌ آفریقا به لیبی سفر کند، اما این سفر ساعاتی پیش از پرواز لغو شد. درصورتی‌که سفر احمدی‌نژاد به لیبی انجام می‌شد، او بلندپایه‌ترین مقام ایرانی بود که پس از انقلاب اسلامی به طرابلس می‌رفت.

با این حال صادق خرازی سفیر سابق ایران در فرانسه گفته بود در زمان دولت هشتم پرونده امام موسی صدر طی مذاکره با طرف لیبیایی به نتایج مثبتی رسیده بود که متأسفانه به‌دلیل خلف وعده مسئولان دولت لیبی که قرار بود موضوعاتی را آشکار کنند تکمیل نشد و در دولت نهم نیز به‌دلیل عدم پیگیری دستگاه سیاست خارجی کشور، پیگیری وضعیت امام موسی صدر به فراموشی سپرده شد.

بعد از سفر متکی به لیبی و احتمال قوی‌تر شدن روابط ایران و لیبی مساله ربوده‌شدن امام‌موسی صدر در این کشور و سرنوشت او بار دیگر مطرح شد. اما خانواده امام موسی صدر به این روابط گرم اعتراض کردند.

مهدی فیروزان، داماد امام موسی صدر گفت: خانواده امام موسی صدر به دستگاه دیپلماسی کشور منتقد و معتقد است با وجود این‌که مقامات مسئول گفته‌اند هم روابط ایران و لیبی را گسترش می‌دهیم و هم قضیه را پی‌گیری می‌کنیم، ما فقط شاهد ایجاد روابط بوده‌ایم و به مسئله پی‌گیری پرداخته نشده است.

رفتارهای خصمانه دولت لیبی

با این حال سابقه رفتارهای خصمانه لیبی با ایران نیز امری نیست که بتوان از کنار آن گذشت. اخیرا یک شبکه تلويزيوني به نام «المستقله» که برنامه‌هاي خود را به زبان عربي از لندن پخش مي‌کند، مصاحبه‌اي با يکي از جدايي‌طلبان اهوازي ترتيب داده بود. نام اين برنامه «أحواز، پشت پرده و ابعاد آن» بود كه در آن مصاحبه‌شونده با شور و حرارت خاصي درباره برخي حوادث و تحرکات جديد تجزيه‌طلبان خوزستان صحبت مي‌کرد. وي در اين برنامه تصريح کرد که فعالان گروه‌هاي تجزيه‌طلب اهواز، دفاتر و مؤسساتي رسمي در ليبي و برخي کشورهاي عربي چون کويت و امارات تأسيس کرده‌اند و با کمک‌هايي که اين کشورها و به‌وي‍ژه ليبي در اختيار آنان قرار مي‌دهند در پي اهداف جدايي‌طلبانه خويشند.

نگاهي اجمالي به تاريخچه رفتار حكومت ليبي نشان مي‌دهد که اين تحرکات از سوي قذافي تازگي ندارد چرا که از دي‌ماه 1351، دولت آن کشور به‌طور علني به حمايت از گروه‌هاي تجزيه‌طلب در جنوب پرداخته و تحت نام «جبهه آزادي بخش أحواز و عربستان» در نقشه‌هاي جغرافيايي که در ليبي به چاپ رسيده علاوه بر اينکه نام «خليج‌فارس» را به «خليج عربي» تغيير داده، منطقه خوزستان را نيز به‌عنوان يک ناحيه عربي که بايد به اعراب بازگردد، ذکر کرده است.

همچنین برخی  عامل و باني ايجاد نخستين غائله هسته‌اي و منبع فروش اطلاعات حساس هسته‌اي ايران به غرب را حكومت ليبي می دانند. اين مسأله را حسن روحاني، دبير وقت شوراي‌عالي امنيت ملي نيز بيان کرده است. (مجله راهبرد، شماره 34، سخنراني حجت‌الاسلام حسن روحاني) جالب آنکه ليبي در آخرين رأي‌گيري شوراي‌حکام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي درباره ايران، با دادن رأي ممتنع، به اردوگاه آمريكا و سه كشور اروپايي بر ضد ايران پيوست.

در ارديبهشت‌ماه سال 1383 نيز حكومت ليبي برگ ديگري از اقدامات خصمانه خود بر ضد ایران را رو كرد. در آن زمان، نماينده دائم جمهوري اسلامي ايران در سازمان‌ملل‌متحد طي گزارشي كه براي بررسي به تهران فرستاد اعلام کرد که نماينده ليبي در سازمان‌ملل از طريق ارسال نامه‌اي محرمانه به رئيس وقت شوراي‌امنيت درخواست كرده تا شکايت سابق عليه ايران درباره جزاير سه‌گانه خليج‌فارس مجدداً به جريان بيفتد.

رهبر لیبی همچنین گفته بود: " شيعه فقط ايران نيست، شمال افريقا هم شيعه است، ما دولت فاطمي دوم را در شمال افريقا ايجاد خواهيم كرد. هركس مي‌گويد شيعيان فقط فارسها هستند، دروغ مي‌گويد. دولت فاطمي كه اولين دولت شيعي بود، در شمال افريقا تشكيل شد نه درايران. ما دوباره آنرا احياء مي‌كنيم."

تعليق روابط ديپلماتيك ايران و ليبي

به دنبال تحولات اخیر در لیبی، یک عضو كميسيون امنيت ملي و سياست خارجي در مجلس شوراي اسلامي با اشاره به جنايات رژيم قذافي و كشتار مردم ليبي گفت: جمهوري اسلامي ايران ضمن محكوم ساختن جنايات قذافي هيچگونه رابطه ديپلماتيكي با رژيم حاكم بر ليبي ندارد.

اسماعيل كوثري نماينده تهران در مجلس گفت: كشتار بي رحمانه مردم ليبي توسط قذافي به هيچ وجه مورد قبول نيست و جمهوري اسلامي ايران چون گذشته قويا اين جنايات را محكوم كرده و معتقد است كه قذافي به عنوان جنايتكار جنگي مي بايست دادگاهي و محكوم گردد.

جرس