English            Latin   

برای دریافت مطالب جدید به این آدرس www.azoh.net  مراجعه فرمایید

Yeni Adresimiz www.azoh.net

New Address www.azoh.net 

گفتنی است این سایت آرشیو مطالب منتشر شده از اسفند 89 تا دی 92 و همچنین از مهر 94 تا شهریور 95 را شامل می شود
 

خوجالي سويقيريمي بين الخالق حقوق باخيميندان

1992-جي ايلين 25يني 26سينا باغلايان فئورال گئجه سي اينسانليغين قارا صحيفه لريندن بيري اولاراق تاريخه کئچميشدير.

ائرمنيستان سيلاحلي قوّه لري بو تاريخده آذربايجانين داغليق قاراباغ بؤلگه سينده کي يئرلي ائرمني سیلاحلي قوروپلاري و کئچميش شوروی، يئني BDT نين 366.جي موتوريزه آلايي نين تجهيزات و عسگرلري نين ايشتيراکي ايله، خوجاليدا تاريخده بنزري تراژيک حاديثه لري یاداسالاجاق شکيلده بوتون دؤيوش نورما و قايدالاريني هئچه ساياراق 613 وطنداش اينساني سوچسيز يئره قتل ائتميشدير. ليديسا، اورادور، هاتيم، هولوکوست، بوسنييا، رواندا سويقيريمي و قيرغينلاري کيمي اينسانليق تاريخينه قارا حرفلرله يازيلميش خوجالي حاديثه سي، آذربايجان خالقي نين 20.جي عصرده قارشيلاشديغي فاجيعه لردن بيري اولموشدور.

حاديثه نين اوزريندن 20 ايل کئچمه سينه باخماياراق، مؤوضويا باغلي اولاراق اوزرينه بؤيوک مسئوليتلر دوشن بيرلشميش ميلتلر تشکيلاتي نين و ديگر بين الخالق تشکيلاتلارين حاديثه يه لازيملي اهميت و ديري داها وئرمه ديگي گؤرولمکده دير.

پروبلئمين بوتونو و ماهيتي اساس آلينديغيندا، بو وضعيت عوموميتله بی ام ت تهلوکه سيزليک شوراسي نين 822، 853، 874 و 884 سايلي و آوروپا شوراسي پارلامئنت مجليسي نين 25 يانوار 2005 تاريخلي و 1416 سايلي قرارلاريندا دا قئيد اولوندوغو کيمي، ائرمنيستانين آذربايجان تورپاقلاريني هله ده ايشغالي آلتيندا توتماسينا شاميل ائديله بيلر. بو گون حاديثه لره حقوقي دير وئريلمه مه سي پروبلئمين حللسيز بير شکيلده اورتادا دايانماسينا سبب اولماقدادير. بو دا بؤلگه نين گله جگيني، صولحه اولان اعتيباري جيدي بير شکيلده تاثير ائتمکده دير.

اگر ياخين دؤورده قاراباغ پروبلئمي حلليني تاپماز، خوجالي حاديثه لرينه حقوقي ده ير بيچيلمز و قيرغينين فاعللرينه لازيم اولان جزا وئريلمز ايسه، قافقاز بؤلگه سي نين ايستيقراريندان و اينکيشافيندان دانيشماق بير آز چتين اولاجاق.

بين الخالق جينايت کاتئقورييالاري باغلاميندا خوجالی سویقیریمی

بين الخالق جينايتلر آنلاييشي، يازيلي حقوق ايلک اولاراق 8 آوقوست 1945 تاريخينده لندن ده ايمضالانان سازيشين علاوه سي اولان نورنبئرگ بين الخالق عسگري محکمه سي اساسنامه سی ايله تشکيل ائديلميشدير. اساسنامه و بين الخالق عسگري محکمه نين نتيجلنديرديگي محاکيمه ائتمه يه باغلي حؤکمو، 19 نويابر 1945 تاريخينده بی ام ت باش مجليسي ده اتفاقلا تصديق ائديلميشدير. بو سندده، صولحه قارشي جينايتلر، موحاريبه  جينايتلري و بشريته قارشي جينايتلرين تعريفي اولونوبدور.

بير بين الخالق جينايتين بين الخالق جمعيتين تمل بير ده يريني و يا منفعتيني زدله ين بير حرکتدن قايناقلانديغي، بير باشقا ايفاده ايله بين الخالق جمعيتين تمل بير ده يريني قورويان بين الخالق حقوقون تمل بير نورمونو (jus cogens) پوزدوغو مشهور قبول ائديلن بير نظردير. بو حرکتلر اينسانليغين ويجدانيندا شوک ياراداجاق قدر ضيد حرکتلر اولاراق دا تعيين اولونور. بين الخالق جمعيتين تمل بير ده يريني و يا منفعتيني پوزونتو، دؤولتلرين بين الخالق جمعيته قارشي عهده ليکلري نين پوزولماسي اولاراق دا آدلانديريلا بيلینر.

بو بين الخالق جمعيته قارشي اولا بيله جگي کيمي، بير دؤولته و يا دؤولتلره قارشي دا اولا بيلر. بين الخالق حقوقدا جينايت آنلاييشي نين بو سوسيولوژي خوصوصيتلري اؤزونو بين الخالق جينايت اولاراق قبول ائديلن حرکتلرده آچيقجا گؤستریر. بو جينايتلر سويقيريم جينايتي، اينسانليغا قارشي جينايتلر، موحاريبه  جينايتلري و هوجوم (تجاوز)، يا بين الخالق جامعه سینین صولح و تهلوکه سيزليگينه جيدي ضرر وئرن حرکتلري يا دا اينسان ويجدانينا شوک ائديجي تاثير يارادان حرکتلري احاطه ائدیر.

سويقيريم سوچو باخيميندان

سويقيريم آنلاييشي نين حقوقي باخيمدان عمومي قبول گؤرن تعريفي، 9 دئکابر 1948 تاريخينده 260 A (3) سايلي قرارلا قبول ائديلن و 12 يانوار 1951 تاريخينده اجرایا گيرن بيرلشميش ميلتلر تشکيلاتي نين ژئنوسيد (سویقیریم) جينايتلري نين موباريزه و جزالانديريلماسينا باغلي موقاويله سي (UN Convention Preventation and Punishment The Crime Of Genocide) ايله تعيين اولونموشدور. کنوانسیونا گؤره سويقيريم، بير ميللي، ائتنيک، عيرقي و يا ديني قروپون، قروپ صفتی ایله، تاماميله يا دا قيسمن يوخ ائديلمه سيدير. سويقيريم بير يوخ ائتمه سوچودور. فردي کاراکترلی سيرادان اينسان اؤلدورمه سوچيندان فرقلي اولاراق ايجتيماعي خوصوصيتلي بير جينايت تيپيدير. سويقيريما پلانلي، دؤولت سيياستي حالينا گلميش حرکتلر سؤز مؤوضوسودور. سويقيريم جينايتي ايستر صولح زامانيندا، ايستر دؤيوش اثناسيندا رئاللاشديريلميش اولسون، بير دؤولتلر حقوقو سوچودور.

بو حؤکم ايله اينسانليغا قارشي جينايتلرين دؤولتلراراسي جينايت اولما ماهيتي قئيد ائديلميش اولماقدادير. باشقا سؤزله، سويقيريم جينايتي، دؤولتلر حقوقو جينايت اولاراق تانينیبدیر. خوجاليدا ياشانانلاري موقاويله تعريف و حؤکملريني اساس آلاراق قييمتلنديرمه يه تابع توتدوغوموزدا، حاديثه لرين موقاويله نين 2اینجی ماده سي نين 5اینجی بندي نين ايلک ايکي:-A) قوروپا منسوب اولانلارين اؤلدورولمه سي و B) قوروپون منسوبلارينا جيدي شکيلده فيزيکي و ذهني ضرر وئريلمه سي بندلري ايله بوتونو ايله اوست-اوسته دوشور. سويقيريم سوچو نون، حرکتين قصدن مي، يني شوورلو اولاراق مي ائديلديگيني گؤسترن نيت عونصورو و بير حرکتين نه اوچون، هانسي احتيياجدان و نه شکيلده ائديلديگيني احتيوا ائدن موتيو (انگیزه) عونصورونون سويقيريم حاديثه سينده احتيوا ائتمه سي لازيم اولان تمل ايفاده خوجالیداکي حاديثه ده گؤرونور.

اولجه، اؤلدورمه نيتي نين بير قوروپا منسوب بير و يا بير نئچه شخصه دئييل، بير قروپون بوتونو ايله ايمحاسينا ايستيقامتلي اولدوغو آچيقدير. يني تعيين اولونان هدف، اينسانلارين معين بير قوروپا آيد اولدوقلاري و بير منسوبييتيندن داشيديقلاري اوچون يوخ ائديلمه لريدير. ايکينجيسي، ياشانانلارين و حاديثه لرين جهدين بو قوروپون قيسمن و يا بوتونو ايله محوي مقصدينه ايستيقامتلي اولماسيدير. ديگر طرفدن حرکتلرين اويقولانيشينا باخيلديغيندا، حرکتلرين شعورلو و پلانلي اولما خوصوصيتي ده دقيق بير شکيلده گؤرونور.

اينسانليغا قارشي جينايتلر باخيميندان

اينسانليغا قارشي ايشلنن جينايتلر (Crimes Against Humanity)، جينايتين تؤره ديلديگي اؤلکه حقوقونون پوزولماسي و يا ائديلمه مه سينه آسيلي اولماياراق؛ دؤيوشدن اول يا دا دؤيوش اثناسيندا اؤلدورمه، يوخ ائتمه، کؤللشديرمه کؤچ و ديگر سيويل خالقا يؤنلن غيري حرکتلر و يا محکمه نين محاکيمه صلاحيتينه داخيل هر هانسي بير جينايتين ايشلنمه سينده و يا بو جينايتله باغلي اولاراق سياسي، عيرقي يا دا ديني تمله سؤيکنن ظولم اولاراق اؤزتلنه بيلر. بی ام ت دارفور حاديثه لريني تحقيق کوميسیونون 25 يانوار 2005 تاريخلي گزارشی نين تعيين ائتمه سينه اساسلاناراق قيساجا دئسک، آدام و يا کسلرين غورورونو آلچالتمايا (جينايت، يوخ ائتمه، زورلا يئر دييشديرمه، ايشگنجه، جينسي جينايتلر و...) ايستيقامتلي جينايتلر اينسانليق سوچودور. خوجالي حاديثه لري نين، نورنبرگ محکمه سي قورولوش سنه دينده و محکمه قراريندان تانينان بين الخالق حقوق قانونلاري

متني نين 6اینجی اصلینین ایکینجی بندي نين ج. بندينده معين ائديلميش اينسانليغا قارشي ايشلنن جينايتلر داخيلينده ده اله آلينماسي لازيمدير. قيرغين اثناسيندا موراجيعت ائديلن اصوللار و رفتارلار باخيميندان خوجالي حاديثه لري اينسانليغا قارشي جينايت معیارلاري نين هاميسينا ياخينيني احتيوا ائدير.

ساواش اثناسيندا دؤيوش قانون و تمللری نين پوزولماسي دؤيوش سوچلاريني مئيدانا گتيرر. موحاريبه  جينايتلري ايله اينسانليق عليه اينه جينايتلر بعضي حاللاردا ايچ-ايچه، بير يئرده اولونا بيلرلر. اساسن بو ايکي تيپ جينايتين رکن لری آراسيندا بعضي بنزرليکلر واردير. آنجاق، دؤيوش سوچلاري نين ماهيتلري ضرورتي دؤيوش اثناسيندا ايشلنه بيلمه سينه قارشيليق، اينسانليق عليه اينه جينايتين صولح زامانيندا دا ايشلنمه سي مومکوندور. دؤيوش سوچو نين ضرر چکنلر هم وطنداشلار، هم ده عسگرلر اولا بيله جگي حالدا، اينسانليق عليه اينه جينايتلرين قوربانلاري وطنداشلاردير. دؤيوش سوچلاري نين مال عليه اينه ايشلنن بعضي سوچلاردان مئيدانا گله بيلمه سي مومکون اولدوغو حالدا، اينسانليق عليه اينه جينايتين مال عليه اينه ايشلنمه یی تصوور ائديله بيلمز. بو تعريف چرچيوه سينده، دؤيوشلرده قاداغان قبول ائديلن بير چوخ حرکته بيرباشا و دولايي شکيلده خوجالي هوجوموندا آچيق و آغير بير شکيلده باش وورولدوغو گؤرونور. ايستر خوجالي شاهيدلري نين، ايسترسه ده 1988-2003 ايللري آراسيندا گيروو و اسيرليکدن قورتاريلميش 1335 آدامين ايفاده لري ده بونو ثبوت ائدير.

ديگر جينايت کاتئقورييالاري و بين الخالق تمل سندلر باخيميندان

بين الخالق حقوقون بير ديگر کاتئقورييا اولان هوجوم (تجاوز)سوچو و يا باريشا قارشي جينايتلرين اساس خوصوصيتلري نين، بير هوجوم دؤيوشو و يا بين الخالق موقاويله لره و يا تاميناتلارا ضيد دؤيوشو پلانلاشديرما، حاضيرلاما، باشلاماق و داوام ائتديرمه، يا دا يوخاريداکيلاردان هر هانسي بيري نين رئاللاشماسي اوچون اورتاق پلانا و يا سوي-قصدده ايشتيراک ائتمک اولدوغو گؤز قارشيسيندا ساخلانيلديغيندا، بو خوصوصيتلرين بير چوخونون خوجالیداکي ياشانانلارا آيید ائديله بيله جگي گؤرونور. خوجالي حاديثه لري، 1948 بی ام ت اينسان حقوقلاري حاقيندا عمومي بیان نامه سی نين اينسانلارين ديل، دين، عيرق، ميلليت منسوبيتي سببي ايله اساس حقوق و آزادليقلاريندان محروم ائديلمه مه سي، جان و مال توخونولمازليغي، آلچالديجي رفتارا معروض قالماماسي و... حؤکملري احتيوا ائدن 2، 3، 5، 9، 17 اینجی ماده لرله ده ضيددير. 12 آوقوست 1949 تاريخلي دؤيوش واختي وطنداش خالقين مودافيعه سي حاقيندا ژنو کنوانسيونونون 3اینجی ماده سي نين تعيين ائله دیگی اوچ قاداغان کاتئقوريياسي نين اوچو ده خوجالي هوجوموندا آچيق و آغير بير شکيلده پوزولموشدور.

ژنو کنوانسيونونون (و اونا 1977-جي ايلده علاوه  اولونان بين الخالق و بين الخالق غيري-حربي قارشيدورمالاردا مودافيعه  ائتمگي گوجلنديرن 1 و 2 اینجی پروتکل)، باريشا و اينسان تهلوکه سيزليگينه قارشي ايشلنن جينايتلر قانونو، 1972 میکروبی (بيولوژي) و سمّی سیلاحلارين الده ائديلمه سي، ايستحصالي نين و ايستيفادنين قاداغان اولونماسي و محوي دیر ، 1974 بی ام ت سیلاحلي قارشيدورمالاردا و فوق العاده وضعيتلرده قادين و اوشاقلارين مودافيعه سي بياننامه سي، وطنداشليق و سياسي حقوقلار موقاويله سي، ايقتيصادي، سوسيال و مدني حقوقلار موقاويله سي، اوشاق حقوقلاري بيلديرگه سي کيمي تمل بين الخالق سندلر و عهده ليکلري ده هئچه ساييلميشدير. بين الخالق سوچلارین جزا مؤوجود بين الخالق حقوقا گؤره، اؤلکه  سينده سويقيريم، حربي جينايت و يا اينسانليغا قارشي جينايت تؤره ديلن يا دا وطنداشلاري بو جينايتلرين قورباني اولموش هر هانسي دؤولت فاعللري تعقیب ائدیب و جزالانديرماغا قانوناَ صلاحيتلي و مجبوردور. بو صلاحيت هله اعتيبارليدير و اصلدير. نئجه کي، جزادان آزاد (توخونولمازليق) پروبلميني اله آلان بيرلشميش ميلتلر تشکيلاتي نين، 26 نويابر 1968 سوچکارلارين جينايت مسئوليتلريني يئنيدن تعيين ائدن و بو جينايتلرده زامان آشيميني قالديران بير قرار متنيني-اينسانليغا قارشي ايشلنن دؤيوش سوچلاريندان زامان آشيمي نين اويقولانامازليغي اوزرينه کنوانسیون قبول ائتميشدير. ديگر طرفدن، ميللي محکمه لر جينايتلري ايستينطاق و محاکيمه ائتمه باره سينده هله ده کامل صلاحيته ماليکديرلر. آنجاق، تاماملاييجيليک اصلینه (principle of complementarity) گؤره ميللي محکمه لرين دؤوره يه گيرمه يه نيتلي اولماديقلاري يا دا دوغرودان دؤوره يه گيرمه ايمکانيندان محروم اولمالاري کيمي حاللاردا، - 1993 ده بی ام ت تهلوکه سيزليک شوراسي نين قراري ايله يوگسلاوی اوچون ياراديلميش،اؤزل محکمه اساسلی بين الخالق جينايت محکمه سي نمونه سينده اولدوغو کيمي - بين الخالق جزا مکانيزملري حرکته گئچيريله بيله جکدير.

حقوقي باخيمدان هر شئيدن اول خوجالي فاجيعه سي نين بين الخالق حقوق نورمالارينا اويغون بير شکيلده سويقيريم اولاراق قبول ائديلمه سي و مسئوللاري نين جزالانديريلماسي اوچون بی ام ت سويقيريم کنوانسیونون اساسلاناراق رسمي شکيلده اينسان حقوقلاري محکمه سينه موراجيعت ائديلمه ليدير. آذربايجان 1996دا، ائرمنيستان دا 1993ده موقاويله طرف اولدوقلاريندان بو يولون تعقيبي اوچون هر هانسي بير حقوقي مانعه سؤز مؤوضوسو دئييل.

موراجيعت، لازيملي دليللر تقديم ائديله رک ائرمنيستانين سابق پرزيدنتي روبئرت کوچاريان و مودافيعه  ناظيري سئرژ سارکيسيان داخيل خوجالي قيرغيني نين حياتا کئچيريلمه سينده رولو اولان بوتون سياسي و حربي دايره لري نين جزالانديريلماسي طلب ائديلمه ليدير. سابق یوگسلاوی جغرافياسينداکي سويقيريم حرکتلريندن مسئول توتولان يوگسلاوی پرزيدنتي سلوبودان ميلوشويج، بوسنيا-صرب رهبرليگي ليدري رادووان کارادزيچ و بوسنيا-صرب رهبرليگي سیلاحلي قووه لر کومانديري رادکو ميلادزيچين سابق یوگسلاوی جزا محکمه سينده دؤيوش سوچلوسو اولاراق يارقيلانمالاري بو وضعيت اوچون يئرينده بير نمونه دیر.

خوجالی سویقیریمی مکزیک و مجارستان ملی مجلسی پاکستانین سناسی طرفیندن تانینیب و بیر قانون اولاراق تصویب اولونوبدور. بو تانیمالار سویقیریم سوچونو بین الخالق حقوقو باخیمدان داها آرتیق گوندمه گتیریر و بیر بین الخالق جزا محکمه سینه داشیماغا یول آچا بیلیر.

ايستر بولگه سل ايستر باشقا خوصوصيتلي اولسون، دؤيوشلر قاچينيلماز اولدوغو اؤلچوده سويقيريم لارین قاباغی آلینمایا بیلینیر. بو دوغرودورسا، گله جک سويقيريملاري ، موحاريبه لرين، خوصوصيله ده ميلليتلر و آزليقلارين سرنوشتینی خطره سالا بیلن دؤيوشلرين قارشيسيني آلماق اوزرينده تمرکز اولونمالی دیر. بی ام ت عدليه دیوانینین باش کاتيبي نين معاويني هانس کورلين دئديگي کيمي، بوندان اعتيبارن، بوتون دؤيوشچو لر بيلمه ليديرلر کي، بين الخالق دؤيوش و هومانيتار حقوقو پوزونتو ائتديکلري تقديرده، بين الخالق بير محکمه قارشيسيندا حساب وئره جکلر.

جعفرافشارنیا (کارشناس ارشد حقوق بین الملل ، وکیل دادگستری)

Share/Save/Bookmark
 
آدرسهای ما - Follow us

YouTube

 -----

Facebook

----- 

Twitter