مجلس خبرگان رهبری چه ساختاری دارد؟
آذوح: فرشته قاضی روزنامه‌نگار
با پایان بررسی صلاحیت‌ها، تبلیغات داوطلبان مجلس خبرگان رهبری آغاز شده است، اما مجلس خبرگان رهبری چه ساختاری دارد و کمیسیون‌های داخلی این مجلس چه وظایف و کارکردی دارند؟ ۸۸ عضو مجلس خبرگان رهبری که بر اساس قانون، وظیفه انتخاب و نظارت بر عملکرد رهبر و ولی‌فقیه را بر عهده دارند در چه ساختاری و چگونه به وظایف قانونی خود عمل می‌کنند؟
اداره امور مربوط به اجلاس خبرگان رهبری، تهیه و تنظیم دستور کار این اجلاس، ضبط و بایگانی مشروح مذاکرات و چاپ و توزیع آنها بر عهده دبیرخانه مجلس خبرگان است. بر اساس اعلام ابراهیم امینی، که سال‌ها مسئول دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری بوده، تنظیم امور مربوط به کمیسیون‌ها و تهیه اطلاعیه‌ها و اعلام مواضع در مناسبت‌های مهم هم از وظایف دبیرخانه خبرگان است.
او در مصاحبه با مجله حکومت اسلامی گفته بود که انجام تحقیقات گسترده در کلیه موضوعات و مسائل مربوط به حکومت اسلامی و ولی‌فقیه از مهم‌ترین وظایف دبیرخانه خبرگان است که توسط معاونت تحقیقات انجام می‌شود. مجله حکومت اسلامی، فصلنامه‌ای است که از سوی دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری منتشر می‌شود. در حال حاضر محمود هاشمی شاهرودی، رئیس دبیرخانه خبرگان رهبری است.
معاونت تحقیقات به گفته ابراهیم امینی وظیفه فیش‌برداری و نمایه‌سازی آیات و احادیث مربوط به حکومت اسلامی و ولایت‌فقیه، نمایه‌سازی مشروح مذاکرات مجلس خبرگان قانون اساسی، گردآوری مقالات منتشر شده در موضوع حکومت اسلامی و ولایت‌فقیه و همچنین ایجاد کتابخانه تخصصی با عنوان اندیشه و فقیه سیاسی اسلام را عهده دارد است.
اما مجلس خبرگان رهبری متشکل از شش کمیسیون است. کمیسیون‌های تحقیق، اداری مالی، بررسی راه‌های پاسداری و حراست از ولی‌فقیه، سیاسی و اجتماعی، کمیسیون آئین‌نامه و کمیسیون اصل ۱۰۷ و ۱۰۹ قانون اساسی که زیر نظر هیئت‌رئیسه و دبیرخانه این مجلس فعالیت می‌کنند. کمیسیون‌هایی که هیچ‌گاه بحث‌ها و گزارشان مربوط به عملکرد و چگونگی عملکرد آنها منتشر نمی‌شود.
سید محمود واعظ موسوی که عضو دو کمیسیون حراست و پاسداری از ولی‌فقیه و کمیسیون اجتماعی و سیاسی است به سایت خبرآنلاین گفته است: "بر اساس آیین‌نامه مجلس خبرگان، هر کمیسیون حداقل هر دو هفته یک‌بار، جلسه‌ای را برگزار می‌کند. مثلاً در کمیسیون سیاسی و اجتماعی، به بررسی مسائلی در همین حوزه در کشور و منطقه می‌پردازیم. وظیفه ذاتی این کمیسیون این است که دستور کار اجلاسیه‌های خبرگان را تعیین کرده و به هیئت‌رئیسه خبرگان اعلام کند. علاوه بر این، مهمانان مدعو برای هر اجلاسیه و افرادی که لازم است گزارش‌هایی به اعضای خبرگان بدهند را به هیئت‌رئیسه پیشنهاد می‌دهد تا برای ارائه توضیحاتی به اجلاسیه‌ها دعوت شوند. هیئت‌رئیسه مجلس خبرگان هم گاهی با تغییراتی در لیست ارائه شده، مهمانان اجلاسیه‌های عمومی شهریور و یا اسفندماه را دعوت می‌کند".
مجلس خبرگان رهبری هر سال دو اجلاس عمومی در ماه‌های شهریور و اسفند برگزار می‌کند، اما مشروح مذاکرات در این اجلاس هم محرمانه است و خبرنگاران تنها در افتتاحیه اجلاس امکان حضور دارند.
کمیسیون تحقیق
کمیسیون تحقیق اما یکی از مهم‌ترین کمیسیون‌های مجلس خبرگان رهبری است که بر اساس اعلام سایت این مجلس مربوط به اصل ۱۱۱ قانون اساسی است.
در اصل ۱۱۱ قانون اساسی آمده است: "هرگاه رهبر از انجام وظایف قانونی خود ناتوان شود، یا فاقد یکی از شرایط مذکور در اصول پنجم و یکصد و نهم گردد، یا معلوم شود از آغاز فاقد بعضی از شرایط بوده است، از مقام خود برکنار خواهد شد. تشخیص این امر به عهده خبرگان مذکور در اصل یکصد و هشتم می‌باشد. در صورت فوت یا کناره‌گیری یا عزل رهبر، خبرگان موظف‌اند در اسرع وقت نسبت به تعیین و معرفی رهبر جدید اقدام نمایند".
ماده‌های ۳۳، ۳۵ و ۴۲ آئین‌نامه داخلی مجلس خبرگان رهبری وظایف کمیسیون تحقیق را این‌طور توضیح داده: "این کمیسیون، موظف است هرگونه اطلاع لازم را درباره اصل یکصد و یازدهم، در محدوده قوانین و موازین شرعی، به دست آورد. همچنین درباره صحت‌وسقم گزارش‌های رسیده، دراین‌باره، تحقیق و بررسی کند و اگر لازم بداند، با مقام معظم رهبری، در این زمینه، ملاقات کند. کمیسیون تحقیق موظف است پس از بررسی و تحقیق درباره مسائلی که درباره اصل یکصد و یازدهم پیش‌آمده است و آنها را کافی برای تشکیل اجلاس خبرگان به این منظور نمی‌داند، نتیجه اقدامات انجام شده را به هیئت‌رئیسه گزارش کند. وظیفه دیگر این کمیسیون، این است که آمادگی خود را برای مشاوره در امور مربوط به رهبری، به مقام معظم رهبری اعلام کند و با هماهنگی معظم له، برای جلوگیری از نفوذ و دخالت عناصر نامطلوب در تشکیلات نهاد رهبری، مساعدت کند".
پس از درگذشت محمدرضا مهدوی کنی که سال‌ها ریاست این کمیسیون را برعهده داشت، محمد یزدی به‌عنوان رئیس و محمود هاشمی شاهرودی و قربانعلی دری نجف‌آبادی به‌عنوان نائبان رئیس این کمیسیون معرفی شده‌اند. این کمیسیون ۱۱ عضو اصلی و پنج عضو علی‌البدل دارد که سید ابراهیم رئیسی، سیدهاشم بوشهری، محسن مجهتد شبستری، سید محسن خرازی، علی موحدی کرمانی، محسن قمی و مرتضی مقتدایی اعضای اصلی و ابوالقاسم وافی، اسدالله ایمانی، غلامعلی نعیم‌آبادی، سید علی شفیعی و محسن حیدری اعضای علی‌البدل این کمیسیون هستند".
کمیسیون بررسی راه‌های پاسداری و حراست از ولی‌فقیه
ماده ۵۱ آئین‌نامه مجلس خبرگان رهبری مهم‌ترین وظایف کمیسیون بررسی راه‌های پاسداری و حراست از ولی‌فقیه را ارائه پیشنهاد درباره سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی در "امور پژوهش درباره موضوع حکومت اسلامی به‌ویژه ولایت‌فقیه و نشر مطالب دراین‌باره و پاسخ به شبهات" و همچنین "معرفی ولایت‌فقیه در مجامع داخل و خارج کشور در سطح عموم مردم" عنوان کرده است.
بررسی شیوه‌های مناسب تدریس و ترویج اندیشه حکومت اسلامی و ولایت‌فقیه در سطوح مختلف تحصیلی دانش آموزان و دانشجویان و نیز رسانه‌های عمومی، به‌ویژه صداوسیما و ارائه راهکارهای مناسب به هیئت‌رئیسه مجلس خبرگان و گردآوری آمار و اطلاعات میدانی درباره آسیب‌شناسی و آفت‌های فکری و عملی حکومت اسلامی و ولایت‌فقیه و ارائه راهکارهای مناسب برای رویارویی با آنها از دیگر وظایف این کمیسیون ذکر شده است.
حسن روحانی، محسن حیدری، محمد واعظ موسوی، محی الدین حائری شیرازی، محمد بهرامی خوشکار، ابوالحسن مهدوی و عباسعلی سلیمانی اعضای اصلی و محمد پورمحمدی، سید مجتبی طاهری خرم‌آبادی و علی فلاحیان اعضای علی‌البدل کمیسیون بررسی راه‌های پاسداری و حراست از ولی‌فقیه در دوره کنونی هستند.
کمیسیون سیاسی-اجتماعی
حسن روحانی عضو کمیسیون سیاسی- اجتماعی هم هست. کمیسیونی که تبصره ۱ ماده ۵۲ آئین‌نامه داخلی مجلس خبرگان رهبری در شرح وظایف اش نوشته است: موظف است با تشکیل جلسه‌هایی با حضور نخبگان و مسئولان امور سیاسی، امنیتی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی، مسائل مهم داخلی و جهانی را، که به‌گونه‌ای به انجام دادن وظایف خبرگان مربوط می‌شوند، بررسی کرده، گزارش آن را به هیئت‌رئیسه تقدیم کند تا در نخستین اجلاسیه خبرگان به آگاهی اعضا برسد.
حسن ممدوحی، هاشم هاشم زاده هریسی، سید مجتبی طاهری خرم‌آبادی، سید محمود علوی، غلامعلی نعیم‌آبادی (رئیس کمیسیون)، محمدتقی پورمحمدی، محسن کازرون و عبدالمحمود عبدالهی دیگر اعضای اصلی این کمیسیون و محمدحسین احمدی شاهرودی و سید محمد واعظ موسوی اعضای علی‌البدل آن هستند.
کمیسیون اصل ۱۰۷ و ۱۰۹ قانون اساسی
یکی دیگر از کمیسیون‌های داخلی مجلس خبرگان رهبری، کمیسیون اصل ۱۰۷ و ۱۰۹ قانون اساسی است. اصل ۱۰۷ قانون اساسی، تعیین رهبر را وظیفه مجلس خبرگان دانسته و می‌گوید که خبرگان رهبری درباره همه فقها واجد شرایط مذکور در اصول پنجم و یکصد و نهم بررسی و مشورت می‌کنند.
اصل ۱۰۹ قانون اساسی شرایط و صفات رهبر را برشمرده، شرایطی که اعضای کمیسیون اصل ۱۰۷ و ۱۰۹ مجلس خبرگان بررسی و مورد بحث قرار می‌دهند.
اعضای این کمیسیون محمد یزدی، قربانعلی دری نجف‌آبادی، سیدهاشم حسینی بوشهری، احمد بهشتی، مرتضی مقتدایی، احمد بهشتی، ابوالقاسم وافی، سید علی شفیعی، اسدالله ایمانی. حسن عالمی، عباس کعبی، و سید یوسف طباطبایی نژاد هستند. رضا رمضانی، محسن مجتهد شبستری، سید ابوالحسن مهدوی، سید حسن عاملی و علی رازینی اعضای علی‌البدل این کمسیون هستند.
کمیسیون آئین‌نامه
کمیسیون آئین‌نامه یا اصل ۱۰۸ قانون اساسی بر اساس مواد ۴۵ و ۴۶ آئین‌نامه داخلی مجلس خبرگان بررسی و تدوین قوانین مربوط به انتخابات و آیین‌نامه داخلی این مجلس را بر عهده دارد.
بر اساس قانون، تفسیر قانون انتخابات و آیین‌نامه داخلی مجلس خبرگان، در موارد ابهام، با خود خبرگان است و در موارد اختلاف، طرح استفساریه، از سوی هیئت‌رئیسه تهیه و برای بررسی و ارائه گزارش، به کمیسیون اصل یکصد و هشتم ارجاع می‌شود.
محسن قمی، سید ابراهیم رئیسی، احمد بهشتی، علی رازینی، محسن کازرون، محمدحسین احمدی شاهرودی، سید محمود علوی، محمدتقی واعظی، محمد بهرامی خوشکار، علی اسلامی و هاشم هاشم زاده هریسی اعضای اصلی و حسن عالمی، حسن نمازی، علی معلمی و غیاث‌الدین طه محمدی اعضای علی‌البدل این کمیسیون آئین‌نامه هستند.
کمیسیون اداری و مالی
ششمین کمیسیون مجلس خبرگان رهبری، کمیسیون اداری و مالی است که بررسی و پیشنهاد هزینه‌های مجلس خبرگان، تنظیم نمودار تشکیلاتی و ضوابط استخدامی کارمندان، بررسی و پیشنهاد هزینه‌های ناشی از امور نمایندگان، بازرسی و رسیدگی به همه دارایی‌های منقول و غیرمنقول مجلس خبرگان و تحقیق و تسویه‌حساب‌ها و رسیدگی به هزینه شدن بودجه سالانه بر اساس ماده ۴۸ آئین‌نامه داخلی خبرگان رهبری از وظایف این کمیسیون به شمار می‌رود.
علی فلاحیان، عباسعلی سلیمانی، محمد شاه‌چراغ، غیث الدین طه محمدی، علی‌اصغر دستغیب، علی احمد سلامی، سیدابراهیم سیدحاتمی اعضای اصلی و سیدعبدالهادی حسینی شاهرودی و حسن نمازی اعضای علی‌البدل این کمیسیون در مجلس کنونی هستند.
اما مجلس خبرگان رهبری تنها نهاد حکومتی ایران است که اعضای آن به گفته خودشان حقوقی دریافت نمی‌کنند. سایت "در صحن" به نقل از مرحوم محمدصادق نجمی، نماینده سابق مجلس خبرگان رهبری نوشته است که این مجلس برخلاف نهادها و مجالس دیگر مجلس شیوخ و علما است و اعضای آن وظیفه‌ای که به عهده گرفته‌اند، یک وظیفه دینی و واجب است که باید بدون در نظر گرفتن مزد انجام پذیرد.
آنها اما همزمان شغل‌ها و مسئولیت‌های متعددی اعم از عضویت در شورای نگهبان، حوزه‌های علمیه، امامت جمعه و نمایندگی ولایت‌فقیه در دانشگاه‌ها یا استان‌ها و شهرهای مختلف و نهادهای دیگر حکومتی دارند.
