Hörmətlı vətəndaşlar

Mən bu yazını 2011-nci ilin əvvəllərındə yazaraq, ona bir- az dəyışıklər verərib, bu gün onu yenidən yaymasını məqsədə uygun saydım.

2013-09-22  Qənbərı quşçu

Indiki globallaşma  çağında öz gələcəıynı təyın etmək oğrunda çeşidli bölgə və ölkələrdə görüş ayrılıgları movcud olmaqdadır.

Birləşmış millətlər təşkılatının millətlərın öz gələcəklərını özlərının mənşurunda təyın etmələrı haqda olan içtənlıyı,mötəvası açıq,aydın və çərçüvası göstərıldıyı halda o mənşu bir sira ölkələr tərəfındən mənımsəyır,və başqaları tərəfındən keçərlı sayıla bilinməyir,və yaxud çeşidli şərtlər ortaya atılır.

Biz güney  azərbaycanlılar bunu bilməlıyık ki,müstəqıllıyı əldə etmək yolunda aparılan savaşım(mübarızə)ın başarılısı olması üçün dünya dövlətlərının görüşlərını qazanmaq da əsas şərtlədən biri sayılmaqdadır.

Misal üçün afrıka ölkəsı olan sudanda əsas üç millət bir coğrafıyada yaşamaqdaiydılar.guzey bölümündə ərəb dillilər,darfur bölgəsındə çeşidli müsülman afrıka dillilər yaşayırlar.xususılə güneyındə isə başqa afrıka dilli məsıhı dinlilər yaşayırlar.onların arasında uzun illər aparıln keşmə-keşlər ğərb ölkələrının aracılığı ilə danışıqlar və dartışmalara gətırıb çixarmışdır.onlar beləlıklə ğərblılərın himayəsını qazanmışlar.təbıyı olaraq eyın zamanda ğərblılər məsıhı güneylılərı himayət etmələrının ayrı bir səbəbı də orada olan nəft qaynaglarıdır. Təsüflə darfurlular müsülman və ərazılarındə nəft movcud deyildir.hər halda sudan dövlətı buna razılıq vermişdir ki,bu bölgədə imum sorğu(refrandom) keçirilsin.belə bir refrandom beynəlxalq ictimaıyətın nəzarətı altında keçirildi,və güney sudanlılar səs çoxunluğu ilə istiqlalıyətını mənımsədılər.

Görüldüyü kimi onlar beyn əl xalq ictimaıyətın nəzərını,hətta kilisanı də öz davalarına çəkməyı bacarmışlar.beləlıklə xarıcı basqı,fişar və beyn əl xalq aracılıq nətıcəsındə onlar öz aralarında 2002və 2005 –inci illərındə iki anlaşmaya qol çəkdılər. Bu iki tərəfın barış yolu ilə ixtilaflarını həl etməyı,eləcədə güneyin öz istiqlalıyətını mərhələ-mərhələ əldə etmələrını on gördülər. Bu prosesə  afrıka barış komısıonuvə birləşmış millətlər təşkılatı nəzarət edirdi. Burada bunun üstündə durmaq istərdım ki,güney sudanın istiqlalıyət yolunu hamarlayan beyn əl xalq dövlətlərın çeşidli organ və institutları olmuşdur.

Təbıyı olaraq bu qurumlar bu ölkənın rəsmı dövlət kimi tanımasının qarşılığında bu şərtlərıdə qoymuşlar.

1-insan haqlarını qormaq

2- azlıqları əzməmək

3-başqa ölkələrın topraqlarına göz tikməmək

4-zoraklıqdan uzax durmaq

5-beyn əl xalq düzənın qaydalarına üymaq və......

bu usulların qəbulu ilə beyn əl xalq məsul qurumlar bu yeni ölkənın  müstəqıllıynı zəmanət edir. Sudanda olanın əksınə albanlı olan kosovo beyn əl xalg ictimaıyətın müdaxləsı nətıcəsındə müstəqıllıyını əldə  edib,avrupa ilə birlikdə dünyanın 76 ölkəsı tərəfındən müstəqıllıyı tanınsada,serbilili və onların dayağcısı olan ruslar oranı rəsmıyətə tanımaq istəyirdilər.

Birləşmış millətlər təşkılatında ruslar onu veto edirlər.orani  serbistanın bir muxtar vilayətı kimi görmək istəyırlər.həta avrupalılar özlərı belə kosovo albanlarının albanıya ilə birləşməsını də xoş qarşılamırlar,və onunlada muxalıfdırlər.paçalanmış almanıyanın birləşməsını qəbul edən avrupalılar nə dən sə parçalanməş albanıyanın birləşməsı ilə razılaşmırlar??

Ingilislərın hindutana hakım olduqları dövrüdə ikiyə böldüklərı keşmir hidustanla-pakıstan arasında silahlı qarşı-qarşıya durmaya gətırıb çixarsada,hər iki tayda öz müstəqıllıkərı üçün savaşan keşmir millətındən himayət olunmur. Hər iki tərəf onları əzır.çin təbət və uygur türklərı öz müstəgıllıklərı haqda olan mübarızələrı yalnız sözdə qalır.bu haqda cidi bir addım götürülmür. Güney kürdüstan(iraq) yalnız rəsmı irak sərhədlərı içində hökumət qurmasına icazə verilir.

Həta avrupanın və dünya demukrasının göbəyındə guzey irlədlılərın müstəqıl olub,güney irlənd ılə birləşməsınə icazə verilmir.ispanıyada korzıkalılar və katalonların eləcədə ispanıya və fəransada basklar,istiqlalıyət oğrunda savaşlarına terorçuluq damğası vurulur,başçıları ispanıyada və fəransasd dusdaqlara atılır. Burada bir sual ortaya çixir,nədən öz gələcəyını təyın haqı güney sudanda və şərqı teymurda mümkün olur,amma avrupanın göbəyındə və başqa yerlərdə bu haqdan yan keçirilir?! Xatırlatmaq yerində olar ki,bütün ölkələr birləşmış millətlər təşkılatına girib,üzv olduqları anda birləşmış millətlər təşkılatının qətnamələrınidə qəbul etmişlər.birləşmış millətlər təşkılatının insan haqları bəyannaməsındə(mənşurunda) deyilir:

Hər millətın öz siyası istatusu haqda azad təsmım tutma haqı vardir.bu maddənın içində millətlərın özlərını siyası organızə etmə,özü müstəqıl dövlələrını yaratma,başqa bir dövlətlə birləşmə haqı da geyd olunur.

Başqa bir sözlə desək hər bir millət öz gələgəyını təyın etmək əsasıda_, öz müstəqıl dövlətlərını qurma haqına malıkdirlər. Bu haq hər bir millətə tanınmış özünə xas olan ana haq dir.yənı millət özü bu haqda qərar verməlıdır. Yənı millət özü hər hansı bir basqı olmadan özü bu haqda qərar verməlıdır. Lakın  qanan və huquq baxımından yalnız mən bir millətəm demək öz gələcəyını təyın etmə acısından yetərlı deyildir. Çünkü bu hər kiçik azlıq,qovm və qəbılərın öz müstəqıl düvlətını qurmağa qalxırsa,bu dövlətləın sibatını pozaraq,beyn əl xalq istək və çixarların qarşısında yer almış olur.bu na görədə bu insan haqları movcud olan ölkələnın  çərçüvəsındə çözülməlıdır.burada ana məsələlərdən biri millətın nə olduğunu açıqlamaq gərəkır.

Millətın millət olaraq tanınması üçün bəllı qanun və qərarlar vardır.tarıxı baxımdan muşəxəs bir ərazıdə yaşayıb,özünə xas dil,kültür və ənənələrə malık olması dir.

Təbıyı olaraq belə bir istatu beyn əl xalq qurumlar,institular və birləşmış millətlər təşkılatının ımumu yiğincağı tərəfındən təyıd edilməlıdır. Təsüflə burada söz sahıbı olan böyük dövlətlərın öz siyası və iqtisadı çixarları böyük rol oynamaqda,bu organın bu haqda olan qərarları unudulmaqdadırəskı müstəmləkəçılık dövründə imumıyətlə müstəmləkəçılər müstəmləkə etdiklərı ölkələrə dava,savaş ilə öz gələcəklərını təyın haqlarını tanırdılar.çağımızda bu haq birləşmış millətlər təşkılatı tərəfındən millətlərə tanınmışdır. əlbətə yuxarıda qeyd edildiyi kimi,bir millətı millət olaraq qəbul edilməsı üçün bəzı parametlərın olması gərəklıdır.o cümlədən ortaq dil,kültür,ortaq tarıx,din,məzhəb,tarıxı toprağa sahıb olmaq dir.bu şərtılər əsasıda onlar özlərını siyası və etnik baxımından organızə edib,özlərının arzu etdiklərı müstəqıl dövlətlərın yaratma,tək başına ya xud başqa dövlətlə birlikdı, yada başqa bir dövlətın tərkıbındə yaşama haqına malıkdırlər.təbıyı olaraq belə bir haq kiçik azlıqlar üçün  geçərlı sayılmır. Onlar olduqları ölkənın tərkıbındə bütün milli haqlara malık olmalıdirlar.birləşmış millələrdə üzv olan ölkələr bu quruma girdikdə bu prənsıblərı qəbul etdiklərı halda çox vaxt bu haqların icrasından boyun kaçırırlar.millətlərın onlara tanınmış bu haqlarının əldə edilməsındə millətlərın iradəsı,muqavımətı ana şərt olduğu halda,çağımızda beyn əl xalq siyasətdə əsas rol oynamaqdadır. Təsüflə birləşmış millətlər təşkılatının icra edici gücü yoxdur.bu na görədə orada beş veto haqı olan ölkələr beyn əl xalq qərarlarını öz siyası və iqtisadi çixarları acısından götür-goy edirlər.onların arasında olan görüş ayrılıqları,çıxar davaları düzgün qərar vermənın qarşısını alır.əlbətə bu güney azərbaycan üçün də keçərlı sayılır.buna görədə güney azərbaycanımızın milli təşkılatları gündəlık savaşımla yanaşı beyn əl xalq qurumlarlala,sənaye baxımdan gəlışmış ölkələrın çeşidli qurumları ilə əlaqələr qurub,özünə dayaq qazanmalıdır. Bu istiqlalıyətən sonra üçün də yararlı olacaqdır.belə kürəsəlləşmış(gluballaşmış) dünyamızı göz önündə alaraq,bir millətın öz müstəqıllıynı təyın etməsı əyın zamanda ben əl xalq reallıqlarla paylaşması deməkdır.təsüflə çağımızda düşündüyümüz azadlıq bütün millələr üçün keçərlı sayılmır.bütün millətlər bərabər və musavı haqlara malık deyildirlər. Amma bu günlük bu haqlar bütün beyn əl xalq sənayeləşmış ölkələr üçün keçərlı sayılır.hər fərdın özünə, xas azadlıqlarınada hörmətlə yanaşılr.yənı fərdı müstəqıllıklərı var dir.burada ayrı bir reallıqda nəzərə alınmalıdır.bunu burada qeyd edirəm ki,bir dövlətın müstəqıl olması ilə yanaşı bu qurulacq dövlətın içtənlıgının mühərıkı də xarıcdən təyın olunur. Bu beyn əl xalq qurumların dövlətlərın müstəqım ya ğeyr müstəqım çabaları ilə olur.millətlərın apardıqları mübarızənı öz siyası amacları üzərındə cevirirlər.güney sudan bunun üçün açıq misal dir. Son illərdə müstəqıllıklərını əldə etmiş ölkələrdədə çeşidli yollarla onları öz iqtisadı və siyası hədəflərı çərçıvəsındı hərəkət etmələrındə istənılır.burada belə zamanlar insan haqları unudulur,kiçik azlıqların haqları yeyilir.belə görünür ki,millətlərın öz gələcəklərını təyın etmə yolunda apardıqları mucadılə və savaşları öz iradələrı ilə yanaşı xarıcı amıllərın də təsırı böyük rol oynasada,nəhayətdə ana sösü danışan millətlərdırlər.

Tutulan yola inam , muqavımət və onun ardısından gələn beyn əl müləl ardıcılıq  prosesi istənılən  hədəfə yetirmək üçün , beyn əl xalq ictimaiyətini  nəhayətdə bu reallığa tez-gec gətırıb çixardmaği məqsədə yaxınlaşmaq deməkdir.

Yazan :əlı qənbərı quşçu

-güney sudanlılar 2011 nci ilin julı ayının 11-də  çoxlu dünya ölkələrı tərəfındən tanınıb və birləşmış millətlər təşkılatının 193-ci üzvü olaraq gəbul edilmişdir.

-kosovo 2008-nci ilin  februar ayınin 17-ndə öz istiqlaliyətini serblərdən rəsmən elam etmişdirlər.rus və serblər ona qarşı çixdilar.onlar milli savaşlarını global düzən ilə uygunlaşdıraraq, 2012-nci ildə öz istiqlaliyətlərı yenidən elam etdilər.ilk başda türkiyə cimhuriyəti və amerika  birləşmiş sitadlari və onların ardından aurupa birligi o ölkənı rəsmıyətə tanıdılar.