"موغان"، آذربايجان توريزم سئكتوروندا، توريزم بؤلگه¬سي اولاراق: موغاندا افچه(Əfçə)، سييا(Siya) و شيخ¬لار كندلرين كؤچدورولمه¬سي بهانه¬سي ايله- حميد جبارلي

توريزم سئكتورو دونيادا چوخ اؤنم داشيماقدادير. توريزم اكونوميسي اؤلكه¬لرين غيري نفتي سئكتورو اولاراق، اؤلكه¬ وطن¬داشلارينا ريفاه گتيرير. گنج¬لرين¬سه گله¬جك ايش يئرلرينين تضميني كيمي دةيرلنديريلير. بو قونو اكونوميك، توپلومسال، ائله¬جه ده كولتورل پتانسيل¬ينه گؤره اؤلكه قانون-وئريجيليك اورقانلارينين ديققت مركزينه گلمیشدیر.

آذربايجانا اسكي دؤوردن  ايلك سياحلار تيجارت، ديني و سياسي آماجلارلا گلميشلر. «ائراميزدان اوول آذربايجاندا اولموش سياح و عاليملردن پلوينينين، پلوتارخين(Plutarx)، هرودوتون، پتولومي(Ptolomey) و استرابونون آدلارين چكمك اولار»(1- ص.9) . دوقتور آصلان¬اوو آرتيرير: «... آذربايجان قديم دؤوورلردن بويوك ايپك يولو (BiY) اوزه¬رينده موهوم داياناجاق كيمي تانينان بير اؤلكه اولموشدور...ايپك يولو تراسي اوزه¬رينده تبريز، اردبيل، ماراغا، گنجه، ناخچيوان، اوردوباد و نوخا(شكي) موهوم اولوسلارآراسی(بين¬الخالق) مركزلره چئوريلميشدي». (1- ص. 10)

آذربايجانين يئرلشدييي جغرافي و طبيعي دوروم توريزمين چيچكلنديريلمه¬سي اوچون ال-وئريشلي¬دير. دونيادا بللي اولان چئشيدلي توريزم تور(نؤوع)لرينين، او جمله¬دن طبيعت توريزمينين آذربايجاندا چيچكلنديريلمه¬سي اوچون پتانسيل يوكسك¬دير. آذربايجاندا توريزم باخيميندان اؤنم داشييان چوخلو سايدا طبيعي منظره¬لر واردير. گؤزلليك اينجي¬سي ساوالان گؤلو، ساوالان داغينين ان اوجا يئرينده دنيز سوييه¬سيندن 4811 متر اوجاليغدا يئرلشير.  اورمو گؤلو فاشيستي تفكورون نفرتي¬له¬ قارشيلاشسادا، دونيانين ایکینجی ان بؤيوك دوزلو گؤلو اولاراق اؤز اؤنمینی قوروماغي باجارميشدير. دونيادا ان بؤيوك گؤل اولان خزر دنيزي منشاينه گؤره اونيكالدير و زنگين بيولوژييه ماليكدير. خزرده 111 نؤوع باليق واردير. آذربايجان تورپاقلاريندا، آستارادان باشلاياراق رشت شهرينه قدر اوزانان خزر ساحيلي و چيمرليك¬لري، توريستي و ائكولولوژيك اولاراق گئنيش پتانسيله ماليك¬ديرلر. نئور گؤلو اردبيلله خالخال آراسيندا يئرلشير. باغرو داغلاري ايله احاطه اولان بو گؤل، اؤزونه مخصوص گؤزلليك¬لري واردير. بيتكي اؤرتويو و حيوانات عالمينه گؤره آذربايجانين زنگين ائكوسيستئمي واردير. آذربايجاندا 3000 ميندن آرتيق بيتكي تورو يايیلميشدير. آذربايجاندا  معاليجه¬وي اؤنم داشييان چوخلو سايدا مينئرال سو ياتاقلاري واردير. آذربايجاندا آراز چايي ان بؤيوك چاي¬دير. بو چاي خزره دوغرو آخاراق،  چوخلو سايدا چايا  قوووشور و سوندا خزره ساري يؤنله¬نيرلر. بير پارا ايري، كيچيك چايلار آذربايجانين ان بؤيوك گؤلو اولان اورمو گؤلونه ساري آخماقداديرلار. آذربايجان اؤز زنگين طبيعي ثروتي و گؤزللييي ايله دونيادا آد آچميشدير.

آذربايجاندا توريزم سئكتورونون بؤلگه¬لر اوزره  بؤلگوسو:

بورادا تمل هر بؤلگه¬نين اؤزلليك¬لري و پروبلئم¬لري اساسدا بؤلونمه¬سيدير. بو اوزره درين علمي آراشديرمالار گركير:

قاراداغ توريزم بولگه¬سي،

تبريز توريزم بؤلگه¬سي،

اورمو توريزم بؤلگه¬سي،

گونئي(بيجار- قروه – تيكان تپه) توريزم بؤلگه¬سي،

قوزئي- دوغو (اردبيل- سرعين- آستارا- رشت) توريزم بؤلگه¬سي،

زنجان– قزوين توريزم بؤلگه¬سي،

موغان توريزم بؤلگه¬سي،

قم-ساوا- تهران توريزم بؤلگه¬سي،

همدان، اراك توريزم بؤلگه¬سي،

موغان توريزم بؤلگه¬سي

قونونون گئنيش اولدوغوندان يالنيز موغان توريزم بؤلگه¬سي اوزرينده داياناجاغيق. بو بؤلگه¬ده آسلاندوز، پارساباد(موغان)، جعفرآباد(موغان)، بيله¬سوار(موغان)، گرمي(موغان) شهرلري يئرلشير. بؤلگه¬دن باكي- ناخچیوان آوتوموبيل مارشوتو كئچير. قوزئي آذربايجانلا سرحد اولان بؤلگه، آراز بويونجا كيلومترلرجه سرحددير. بؤلگه¬نين تمل اؤزللييي اودور كي، آسلاندوزادك بيله¬سوار، جعفرآباد، پارسآباد، دوزنليك، گرمي، اونگوت داغليق اراضي¬دير. بؤلگه¬دن گونئي آذربايجانين ان بويوك چايي «آراز»، آخاراق، خزره تؤكولور. قاراچاي، قورو چاي، دره اؤرد چايي و باشقا چايلار دا واردير. گله نك¬سل (عنعنوي) و ان سون اكين سووارما قايدالاري ايله كند اكين محصوللاري يئتيشديريلير. دونيادا نسلي كسيلميش جيرانلاري و قوشلاري بؤلگه¬ده گؤرمك جلب¬ائديجي¬دير. بو بؤلگه¬ده تاريخ و مدنييت آبيده¬لرنين سايي¬سي چوخدور. گرمي¬ شهريندن پارساباد شهرينه دوغرو گلديك¬جه، دنيز سوييه¬سي ائنير، موغانين دنيز¬له اورتالاما سوييه¬سي 45  متردير. يول بويونجا آراز قيراغي گؤزل طبيعي منظره گؤز اوخشايير. موغان دؤزنليينده يورد سالميش عشايیرلر پاييز، قيش آيلارين و ياز آينين 45-نه قدر تام موغاندا اولورلار. شبهه-سيز بو قونو توريست¬لرده جلب¬ائديجي ائتگي بوراخاجاقدير. «موغان، موغان اولسا بيري، اوچ ائدر» آتالار سؤزو، بؤلگه نين اكين محصولدارليغينين بركت¬لي¬ليينه اشاره¬دير. « به فصل گل به موغان است جايش/ كه تا سرسبز باشد خاكه پايش» بئیتینی بؤيوك شاعير نيظامي موغان وصفينده سؤيله¬ميش. باشقا ياندانسا «... نه گؤزل ياراشير موغانا جيران» آشيق هاوالاريندا و چوخلو ماهني¬لاردا يانسييب موغان گؤزلليي .

توريزم سئكتورونون تورلري اوزره

ساغلامليق توريزمي

بؤلگه¬ده شفالي بيتكي¬لردن درمان اوچون چوخ استفاده اولونور. ميللت ايچره بو نؤوع طبابته «توركه داوا» دئيیلير. «توركه داوا»دا گول-چيچك و حيوانلاردان یارارلا¬نيلير. سانجي گولو(Sancı gülü)، قويون قولاغي(Qoyun qulağı)، تورشنگي(Turşəngi)، تكه ساققالي(Təkəsaqqalı)، دونبالان(Donbalan)، يارپیز(Yarpız)، كهليك¬اوتو(Kəhlikotu)، سومورغان(Somurğan)،بولاغ اوتو(Bulağotu)، يئميليك(Yemilik)، بنؤوشه(Bənövşə)، ساري¬چيچك(Sarıçiçk)، خاش-خاش گولو(Xaş- xaş gülü)، قاراتيكان(Qaratikan)، همه¬كؤجو(Həməköcü)، بالديرغان(Baldırğan)، قوش¬اببه¬يي(Quşəbbəyi)،جيم-جي¬ليق(Cımcılıq)، چييه¬لك(Çiyələk)، گيلديك(Gildik)، پينتي گولو(Pinti gülü) و باشقا شفالي بيتكيلر و حيوانلارين گؤوده حيصه¬جيك¬لري بو طبابت نؤولرينده ايستيفاده اولونور. گله نكسل  طبابت يولونو باجاران ياشلي اوزمان¬لار بو درمانلاري حاضيرلاييب، خسته¬لري درمان ائديرلر. اورك، معده-باغيرساق، اؤد، قاراجييار و باشقا خسته¬ليك¬لر درمان ائديلير.

موغان نئفتي بو بؤلگه¬نين ان اؤنملي درمان قايناغينا دؤنه بيله¬جك ماده¬دير. موغان نئفتي جوشاراق چيخير.  يازيقلار كي بؤلگه نئفتي، علمي آراشديرمالار باشليغينا دؤنمه¬ميش و هانسي خسته¬ليك¬لره درمان اولدوغو اوزه چيخماميشدير. نئفت دامارلاردا و حركت ارگانلاريندا خسته¬ليكلره درمان ائدر.

بونلاردان باشقا سينيقچيليق ميللت ايچره گله نكسل طبابت اوصولودور. بو اوزره اوزمانلارا سينيقچي دئيیلير. بو اينسالار گله نك¬سل اولاراق بو طبابت نؤوونو اؤيرنميشلر. اينسان گؤوده¬سينده سينميش هر بير عضوو ساغالتماق قابيلييتينه ماليك¬ديرلر.

بؤلگه¬نين چئشيدلي اقليمي واردير. قیسما مولايم اقليم، رطوبتلي و سويوق اقليم تيپينه راست گلمك اولور. اقليم  اورك-دامار و باشقا خسته¬ليك¬لري درمان ائدير. اؤرنك اولاراق چوخ سايلي آصم سورونو اولان اينسانلار گرمي شهرينده ساكين¬لشه¬رك درمان اولموشلار. عيني حالدا رطوبت¬له ايلگي-لي  خسته¬ليكلري درين¬لشن اينسانلار گرمي شهرينده ياشامالاري تكليف ائديلير.

بيزنس توريزمي

بو توريزم بؤلگه¬سينه هرگون قوزئي آذربايجان و ناخچيواندان بيزنس آماجي¬له توريست¬لر آخيم ائديرلر. بيله¬سوار سرحد بازار، تجارت مقصدي¬ايله چوخلو توريست و وطن¬داش قبول ائدير. گرمي، پارساباد و آسلاندوز  گمروك¬لرينين آچيليشي تجارت آرتيمينا ندن اولاجاقدير.

ائكولوژي (طبيعت، حيوانلاري گؤرمك) توريزمي

بؤلگه چئشيدلي بيتكي اؤرتولري¬ايله زنگين¬دير. گؤزل مئشه¬لر، گئنيش موغان دوزو، ميل دوزو بو بؤلگه¬نين گؤزلليين آرتيرير. آراز قيراغي و گرمينين داغ مئشه¬لري تورپاق قورونماسيندا اؤنم داشيير. بو مئشه¬لر استراحت، اووچولوق و توريزم باخيميندان جلب¬ائديجي سايلير. بؤلگه¬ده ضعيفده اولموش اولسا قوروق ساحه¬لري واردير.

بؤلگه¬نين موختليف اقليمي اولدوغوندان چئشيدلي حيوانلار اوزره¬ده زنگيندير. قوشلارين كؤچ زاماني موغانين آراز باتلاقلاريندا چوخ¬سايلي و موختليف نؤوع قوشلارين موقتي اولاراق ساكينلشيرلر. ايل بويو آرازدا موختليف نؤوع سو قوشلارينا راست گليريك. موغان دوزونده مسكن سالميش چوخلو چاققال و تولكولري گؤرمك اولور. آراز قيراغي مئشه¬ليك¬لر چاققال ائله¬جه دونوز اويلاغيدير. ياشيل¬باش اؤردك، توراغاي، كهليك، توراج، قيرغي، قيزيل قوش، چؤل خوروخو، بيلديرچين، دووداق و باشقا بؤلگه¬ده ياشايان قوشلاردان¬دير. آراز چايندا 20- يه ياخين باليق ياشايير.¬

دينجلمك و ايلنجه توريزمي

بؤلگه¬ده ايلنجه توريزمي اوچون اولدوزلو هتل¬لر دئمك اولار يوخدور. مهمانخانالار دكوراسيون و كيفييت ساريدان چوخ آشاغی سویه لیديرلار. توريست ايلنجه مركزلرينين يارانماسي، توريست¬لرين دينجلمه¬سي اوچون توريستي كمپ¬لرين يارانماسي و كيفييتلي مهمانخانالار، هتل و رستورانلارين آچيليشيني صبيرسيزليكله گؤزله¬مك لازيم¬دير.

داغ، قيش توريزمي

توريزم آماجي¬ايله  داغلاردا اولان تميز هاوا و باشقا ايمكانلاردان يارارلانماق بیر تور توریزم ساییلماقدادیر. بؤلگه¬نين داغليق يئرلري اسكي و قيش توريزمي اوچون ال¬وئريشلي¬دير.

كند ياشيل توريزمي

شهر استرس و هاي كويوندن تعطيل گؤنلري تميز، دينج و منظره¬لي كندلره آخيم ائتمك بوگون پوپوليارلاشيب. گؤزل منظره¬لي كند¬لر ياخين¬ليغينداكي ائولرده قالماق ايمكاني ياراتماق اولار. بؤلگه¬ده  بو نؤوع توريزمين ياراديلماسي اوچون پتانسيل يوكسكدير. گرمي كندلريننين ياشيل و داغ منظره¬لري چوخدور. بو پتانسيل¬دن ايستفاده ائدركن، مووافيق ساحه¬ده توريزمين گئنيش¬لنديريلمه¬سي اوچون ايش-لر گؤرولمه¬ليدير.

يايلاق توريزمي اوچون گرمي داغلاري ال¬وئريشلي¬دير. گرميده ساري بولاغ يايلاغي ائله¬جه تولون، آلايله، يوخاري ايني، داش¬ديبي، افچه، قره بولاق، سييا و وان كندلرينين اطرافلي يايلاقكن، بو نؤوع توريزم اوچون يارارليدير. بو يايلاقلار گئنيش اوتلاقلاري، سايسيز بولاقلاري¬ايله فرقلنير.

اوو توريزمي

موغان چؤللويو ايل بويو موختليف قوشلار تيپينه ائو صاحيبلي ائدير. چوخ سايدا قوشلار، دونيانين دؤرد بير يانيندان  قيشي كئچيرمك اوچون موغان باتاليقلارينا كؤچورلر. سويوق يئرلردن پارساباد و آسلاندوزون سو باتاقليقلارينا گلن قوشلار بو يئرلري قيش بويو اوزلري اوچون سيغيناجاق سئچيرلر. تورپاق كندي حوووضو (تالاب)، ميل¬موغان سددي بو قوشلارين سيغيناجاقلاريندان اؤرنك¬دير.  قوشلاردان ياشيل¬باش اؤردك، چؤل خوروزو، سيغيرچين، دووداق، توراج، ككليك، قارتال، باليق اوتان قوشلار، هوپ-هوپ، پيتديلي، قومورو، چؤل قازي، اؤردك، قو، توراخاي و باشقا قوشلارين آديني چكه بيله¬ريك.

ممه¬لي حيوانلاريدان¬سا  پورسوق، دونوز، چاققال، جيران، جويور، تولكو، جاناوار و باشفا حيوان¬لار بؤلگه¬ده ياشاماقداديرلار.

اوو زامانينين باشلانيشيي دوولت موحيط محافيظه اداره¬سي طريفدن رسمي اولاراق قيد اولونور. مووافيق ارگانلاردان ليسئنزييايا صاحيب اووچولار، تعيين اولونموش يئرلرده اوولا مشغول اولا بيلرلر.

آراز، آراز قيراغي گؤلمه¬چه¬لر، موغان ايچره سووارما آماجي¬ايله آرازدان آيريلميش سو كاناللاري باليق اووو اوچون اويغون¬دور. شيربيت، كپور، آغ¬باليق، ناققا، چاپاق و س. باليقلار بو بؤلگه چايلاريندا ياشاماقداديرلار.

تاريخ توريزمی

آراز بويو تورپاقلار كور-آراز مدنييت¬ينين(اویقارلیغی نین) مركزي اولموشدور. كور- آراز مدنييتي ائركن تونج (اِ.اَ 4 مين¬ايلليين سونو- 3 مين¬ايلليك)دؤورونه آييددير. بو تورپاقلاردا اسكي دوورلره آييد مدنييت آبيده¬لرينين سايي¬سي چوخدور، بو ندن¬له تاريخ توريزمي يؤندنده بؤلگه اؤنم داشيماقدادير. اولتان قالاسي، اسكي قبرستانليقلار(آسلاندوز اطرافيندا قوش¬اوتوران، قولو بي¬لي، گئدايلي، آخجي، كول تپه، ) نادير تپه¬سي، گؤزلي تپه¬سي، قالا برزند، آلازار تپه¬سي و س. تاريخي آبيده¬لرين آديني چكه بيله¬ريك.  بو يئرلرده هر كند اؤز تاريخي آبيده¬سي¬ايله تانينير. تكجه گرمي شهرينده 228 مدنييت آبيده¬سي دؤولت طرفيندن قئيده آلينميشدير.

اينانج توريزمی

موسلمانلار اوچون ميرعزيز ، كول¬تپه و س. زيارتگاهدير.  عبادت اوجاقلاريندان پارساباد، گرمي، آسلاندوز مچيدلري و س.  فعالييت گؤسته¬رير.

امام حسين شهادتي مناسيبتي¬ايله بولگه¬ده ياس تؤرن¬لري قورولور. عاشورا گونو گله نك¬سل شبيه تؤره¬ني كئچيريلير. عاشورادان قاباق مچيدلرده كئچيريلن عزا تؤرن¬لري، تشت¬گذاري تؤرني توريست جلب¬ائتمه پتانسيلينه ماليك¬دير. شوبهه¬سيز «اينانج توريزم» تورلاري، بو يئرلرين تبليغي ايله آرتاجادير.

عشايير توريزمي

موغانين چوخلو سايدا نفوس، عشاير ياشام قايدالاري¬ايله ياشاييرلار. عشايرلر گئييم، ائو-چادير، موسيقي، ال¬ايشلري، يئمك¬ و س. كولتور و ياشام قايدالاري اوزره توريست¬ جلب¬ائتمه پتانسيلينه ماليك-دير.

آذربايجان توريزم سئكتورو اوزره دةيرلنديرمه

آذربايجان توريزم سئكتوروندا، دونيادا اولان توريزم تور(نؤوع)لرينين گئنيش¬لنديريلمه¬سي اوچون پتانسيل يوكسك¬دير. توريزم سئكتورو بؤلگه¬لر و جلب¬ائديجي¬لييي اوزره آراشديريلماليدير.

آذربايجان توريزمينين رقيبلريندن ايرانين شمال بؤلگه¬سي چيمرليك¬لري، دينجلمك و ايلنجه مركزلري، مشهد شهرينده امام ريضا زيارتگاهي و فارس بؤلگه¬لرينده يارانان ايلنجه، تاريخ و س. توريزم تورلري مركزلريدير. اؤلكه ديشيندا، قوزئي آذربايجان، توركييه و ارمنستان بو قونو اوزره آذربايجان توريزم سئكتورونون رقيب¬لريدير. آذربايجان¬ليلار اؤلكه ايچره تاريخي و دينجلمك توريزمي باخيميندان اصفهان، فارس بؤلگه¬لرين سئچيرلر. ايلنجه اوچونسه شمال بؤلگه¬لرينه گئديرلر. اينانج توريزمي ايله باغلي آذربايجانليلار مشهد، مدينه، كربلا شهرينه چوخ سايدا سفر ائديرلر. ايراندان توركييه و آذربايجانا ايلنجه مقصدي ايله آخيم چوخدور. آذربايجاندان اساسا  قوزئي آذربايجانا و توركييه يه دينجلمك ، ايلنجه و تحصيل اوچون اوز توتورلار. دوغرودور كي، آذربايجاندان بو اؤلكه و ايرانين ايچ فارس بؤلگه¬لرينه سفر ائديلير، آمما بيز بو اؤلكه و بؤلگه¬لر وطن¬داشلارين آذربايجان توريزم سئكتورو اوچون پتانسيل توريست اولاراق دةيرلنديره¬مه¬ليیيك. آذربايجان توريزم سئكتورو، توريزمين بئله بير رقابتلي بازاريندان اوغور قازانماغ اوچون داياناقلي توريزم سياستينه احتياجی واردیر.

بو گون توريستلر سفر ائتدييي اؤلكه¬لرده اساسا تهلوكه¬سيزليك، كيفييت¬لي قوللوق ، جلب¬ائديجي يئرلر و س. بو كيمي قونولارا ديققت وئريرلر. بو باخيمدان ايرانين سياسي سينيرلاري ايچره يئرلشن گونئي آذربايجان بؤيوك سايیدا يابانجي توريست¬لري الدن وئرير. اونا گؤره كي، ايران اؤلكه¬سي دونيادا ياخشي بير گؤرنوشه صاحيب دئيیلدير. دينجلمك و يا ايلنجه اوچون سفره چيخان اكثر توريست¬لر جانلاري تهلوكه¬يه دوشمه¬سين دييه ايرانا كئچمكدن واز كئچيرلر. مووافيق اولوسلار آراسي اورقانلارا اساسا، ايران تهلوكه¬سيزليك و محافيظه ساحه¬سينده دونيا اؤلكه لري ایله موقایییسه ده چوخ گئريده قالميشدير. بو قونو توريست¬لرين گؤزوندن يايینمير و بو قونو اؤز ائتكي¬سيني بيرباشا گونئي آذربايجان توريزم سئكتورونا بوراخماقدادير.

تعجيلي يارديم ايمكانلاري، دوقتورلارين و پرستارلارين سايي¬سي، سفر آراجلارينين كيفيتي، پوليس¬لرين توريست¬لرله داورانيشي و س. قونولار توپلوم راحاتليغيندا آلت ياپي رولو اويناديغي كيمي، توريزم سئكتوروندا داها چوخ اؤنم داشيماقدادير.

توركييه جمهوريتينده  تروريست¬لرين وارليغي¬ايله، توريست¬لري تهلوكه¬يه دوشمه فايزي  يوكسك¬دير. بونا باخماياراق بو اؤلكه توريزم سئكتورونا يوخاري قوللوق سوييه¬سي¬ايله، دؤولت پوليس اداره¬لرين چاليشمالاري ايله يابانجي توريستلرين آزالماسينا ايذين وئرمه¬ميش، عكسينه بو تور توريست سايي-سينين بؤيومه¬سي گؤزه چارپار درجه¬ده چوخدور. «2002- جي ايلده توركييه¬يه گلن يابانجي سايي¬سي 13 ميليون ايكن 2003- جو ايلده 28.5 ميلوندان يوخاري چيخدي. 2002- جي ايلده 17-جي سيرادا ايكن، 2009_جو ايلده 7_ جي سيرايا يوكسلدي».(3- ص.3)  «توركييه دؤولتي توريزم ساحه¬سيندن الده ائتديیي گلير 2010-جي ايلده 20 ميليارد دوللار اولموش و 2011- جي ايلده ¬ايسه 25 ميليارد دوللارا ياخينلاشميش. 2023-جي ايلده 50 ميليارد دوللار توتا بيلمه¬سي اوچون بير پلات¬فورم ياراتديق». (3- ص. 2) راپورتلار بونو گؤسته¬رير كي، توريزم گله¬جكده داها چوخ اؤنم داشيياجاقدير.

1

ايللره گؤره دونيادا توريست سايي¬سي و توريزم گليرلري(4- ص. 8)

ÜTT     (عموم دونيا توريزم تشكيلاتي)-نين حسابلامالارينا گؤره، « 2020- نجي ايلده دونيادا 1.6 ميليارد اينسان اولوسلار آراسي سفره چيخاجاق. اونلارين 51%- ي ايلنجه، 15%-ي بيزنس سفرلرينه، 27%- ي اينانج،ساغلامليق و س.7%- ايسه باشقا آماجلار اوچون توريست اولاجاقلار. توريست¬لردن 52%-ي او زامان هاوا آراجيندان يارارلاناجاقلار كي، 2008-جي ايلده بو رقم 48% اولوب».(2- ص. 39)

2

سفر آراجلاري (4- ص. 10)

«توريزم سئكتورو آغير بير سئكتوردور. بو ندنله اؤلكه¬ده استیخداملارين چوخالماسينا  و ايشسيزلييين آزالماسينا درين ائتكي بوراخير. توريزم دؤولتلر اوچون يئني وئرگي آلاني آچير».(4- ص. 11)

آذربايجان توريزم سئكتورو، بوگون و صاباح

ايران توريزم سئكتورو دونيا اوزره ان گئري قالميش اؤلكه¬لر ايچره¬دير. ايرانا گلن آز سايلي توريست¬لر، دؤولت تبليغات سونوجو اولاراق، فارس بؤلگه¬لرينه يؤنه¬ليرلر بونا باخماياراق كي، آذربايجان تام 4 فصيللي بير جغرافييادير و هر فصلين اؤزونه مخصوص توريست¬لري قبول ائتمه پتانسييليسنه ماليكدير. بو ندنله، آذربايجان و طبيعي اولاراق ايران، بو توريست¬لرين اؤلكه¬يه كئچيرده¬جك و خرجله¬يه¬جك ارزلرين بؤيوك بير قيسمي¬ني الدن وئرير. باشقا بير ياندان، گونئي آذربايجان ايللرجه ايران اسلام جمهوريتي ساريدان اقتيصادي، سياسي وس. تبعيض¬لره معروض قالميش و قالماقدادير. بو ندن¬له آذربايجان ايلردير توريزم سئكتورونا داياناقلي سياست يوروده بيلمير. ايران اسلام جمهوريتيني جوغرافي باخيمدان زونالارا، اداري جهتدن رايونلارا، اقتصادي ساريدان اقتصادي رايونلارا بؤلوروكسه، دوولت اقتصادي رايونلارا توريزم باخيميندان مالييه يارديملاري آيرير و ياتيريملاري بو بؤلگه¬ده ياتيرير، اونا گؤره كي بو بؤلگه¬لرده اساسا فارس ميللتي ساكيندير. بو ندنله، آذربايجان توپلومونا، شهرلرينه گرك ياپيسال دةيرلر ضعيف¬له¬ميشدير. بو قونو توريزم سئكتورونا ائتكي بوراخاجاق گوجه ماليك ساحه¬لره آغير ضربه ائنديرميشدير. بو مقاله¬ده اوستونده دايانديغيميز، موغان  بؤلگه¬سي، آذربايجان توريزم سئكتورونون بير پارچاسي¬كيمي بو ايتكي¬دن اوزاق قالماميشدير.

بونلار آزميش كيمي دؤولت اوسته¬ليك آذربايجاندا توريزم پتانسيلينه ماليك كند، شهر، بؤلگه و تاريخي آبيده¬لري آرادان آپارير. بو گونلر گرمي شهرينين  قوزئي آذربايجان سرحددينده يئرلشن 3 كندي، كندين راضي¬چيليغي اولمادان مين بهانه ايله، كؤچمه¬يه مجبور ائدير. گؤزل منظره¬يه صاحيب، طبيعي ثروته ماليك  بو كندلر دؤولت ساريدان سرحدده اولما بهانه¬سي ايله كؤچدورولور. آذربايجانلا سرحديميزه سيم چكيريك، اونا گؤره سرحد كندلري كؤچمه¬ليدير، دييه دوولت مامورلاري كند اهالي¬سينه سؤيله-ميش. هله توريزم نكته-نظريندن ايراق، كند ساكينينين بيرينين سؤيله¬يیردي كي؛ 500 كوادرا متر منيم ائويم، سامانليغيم، آنباريم، تؤله و س. تيكيلي بينالاري واريم، بو قدر يئر قارشيسيندا منه 20 ميليون تومن پول وئريرلر. من بو پوللا شهره گئديب نه ايش گؤره بيله¬رم؟ قالدي منيم ايشيم –گوجوم كي بورا باغلي¬دير. چؤلوموز وار، حيوان ساخلاييب كئچينيريك. هئچ بو پارا ايله شهردن ائو آلماق اولارمي؟ ، دييه كيشي مندن سوروردو. افچه، سييا و شيخلار  كندلري بير طرفدن ياشيل مئشه¬ليكلرله، بير طرفدن ايسه  چايلا احاطه اولونوب. كند يايدا تميز، سرين هاوا، ياشيل چيمن¬ليك¬لري ايله، قيشداسا آغير قارآلتيندا، فولكلور قايناغي آتا- آنالاريميزين ايستي اوجاق باشيندا سؤيله¬ديكلري ناغيل، تاپماجا، افسانه-لري¬ايله اؤزونه اؤيونور. كندلرين هئچ بير ايمكاناتينين اولماديغينا باخماياراق، گرمي-پارساباد- بيله¬سوار شهرلريندن چوخلو سايیدا مسافير قبول ائدير.

دؤولتين بوتون بو آيري¬سئچکيليك سياستينه باخماياراق، آذربايجانين اؤز طبيعي گؤز اوخشايان گؤزللييي ايله، آذربايجانليلارين  ميللي مئنتالئتينده يئر آچميش قوناق سئورلييي¬ايله ايچ توريست و يابانجي توريست¬ قبول ائتمه¬سينده يوكسه¬ليش گؤرونور. سرين، اردبيل، نير، ساراب، مشگين، زنجان، تبريز،جولفا، شبستر، خوي، ماكي، اورمو و س. ياي توريزمي اوچون نه قدر ال¬وئريشلي¬ديرسه، قيش توريزمي اوچونده او قدر اويغوندورلار. ساوالان، سهند و س. آذربايجان داغلارينين اتك¬لري اسكي پيست-لرينين گئنيش¬لنديريرمه¬سي اوچون پتانسيلي¬دير. آستارا، جولفا، بيله¬سوار گمروك¬لرينين وئردييي راپورا اساسا، كئچن ايللرله مقايسه¬ده بو¬تايا كئچن توريست سايي¬ندا يوكسه¬ليش گؤرونور. ساوالان و اونون اطراف رايون و بؤلگه¬لري ايللر اؤتدكجه توريست سايي¬سي آرتيريلير. بونلار آذربايجان طبيعي ثروتي سايه¬سينده يارانميش توريستيك ايمكانلاردير.

توريزم سئكتوروموز بو گون هر واختدان مقايسه¬ده داها چوخ قايغي¬يا احتياجي دويور. بؤلگه¬لري تانيتماق توريستي ايمكانلاري و چاتيشمازليقلارين آراشديرماق، يابانجي و ميللي بوروژوالارين ديقتيني چكه¬جك¬دير. اردبيل، سرعين، نير ،نمين و آستارا آذربايجان طبيعتينه مخصوص توريستي پتانسيلينه گؤره هر ايل توريست سايي¬سيندا يوكسه¬ليش گؤرونور.  توريست سايي¬سينين يوكسه¬ليشي بؤلگه¬ده ايشسيزليك رقمينين آزالماسينا ائتكي بوراخميشدير. بو ايسه آذربايجانليلارين اؤزلليكله بؤلگه اهالي-سينين ريفاه¬دا ياشاماسينا بؤيوك امكدير. اردبيل، آستارا، نمين و سريين شهرلرينين گؤركه¬مينده گؤزه چارپان ايره¬لي¬له¬ييش بو قونونون ائتكي دايره¬سيندن يان دئيلدير.

آذربايجان مئشه¬ليكلرينده سالينا بيله¬جك توريستي ايلنجه و استراحت كمپ¬لري، موغان اؤزلليكله گرمي مئشه¬ليك¬لرينده¬ده اؤنملي رول اويناياجاقدير. دوولت تاريخي توريزم قولونون گئنيش¬لنديريلمه¬سينه بهانه¬ تؤره¬ده بيلر. اوزون ايللردير كي بويوك قاچاق¬چيلار ميللي ثروت سايلان تاريخي آبيده¬لري تالان ائديرلر. بو ايش بير پارا دؤولت مامورلارينين ماددي ماراق دايره¬سينده¬دير. بو قونويا داياناراق دييه بيله¬ريك كي، بو تور توريزم ساحه¬سي، دؤولت ساريدان تپكي¬يه اوغراييب و ايره¬لي¬له¬مه¬يه¬جكدير. گرمي شهري  اوكولوژي، بيزنس، اينانج، اوو، كند، عشايير، ايلنجه و ساغلامليق توريزم تورلرينين بؤيومه¬سي اوچون ال-وئريشلي¬دير.

گرمي شهرينده گؤزل منظره¬لي كندلرين چوخلوغو ديققته لايقدير. داش¬ديبي، خان¬كندي، گيلارلي، افچه، شيخلار، آزادلي، سييا، آليله، سالالا، تنگ و س. كندلرين آديني اؤرنك اولاراق چكه بيله¬ريك. دونيادا فرمئر تصروفاتي اطرافيندا توريستي مكانلارا ماراغين آرتماسي بيزه بونو دئمه¬يه ايمكان وئرير كي، بو كندلر، گؤزل طبيعي منظره¬لري و فرمئر تصروفاتي ايله، پانسيون ائله¬جه توريست¬لرين قالما ائولرينين تيكيليشينه  يارارلي¬دير. سالالانين شلاله¬سي، آلايله وايني مئشه¬ليك¬لري، گيلارلي گؤلو، زينگير يايلاغي(ساري بولاغ)، قوزلو دره¬سي، آزنا داغي،  داغ اته¬يي توريستي يئرلر، قيش توريزمي اوچون اوجا داغلار و  يوزلرجه بئله يئرلر گرمي ائله¬جه بوتون موغان و آذربايجانين زنگين ثروتي¬دير. بوگون صاحيب چيخيلماديغي، قايغيسي چكيلمه¬دييي هر بير كند، شهر و اوندا ياشايان اينسانلارين صاباح¬كي آجيناجاقلي دورومو قارشي¬سيندا سوروملو اولدوغوموزدان بويون قاچيرا بيلمه¬يه¬جه¬ييك.

قايناق¬لار

1. Azərbaycanda turizm sektoru: imkanlar, problemlər və perspektivlər     Dr.Eldar İ.Aslanov

2. http://www.unwto.org/statistics/index.htm

3. Türkiyye turim sektörü gelecek strajileri konferansı uygulama sonuçları   Varol Civil

4.  Karamanböyük  Turizm sektörü     Hamid Akar  ve Erkan

Share/Save/Bookmark