آذوح: مناقشه هسته‌ای ایران در بیش از یک دهه گذشته یکی از اصلی‌ترین مسایل داخلی و خارجی این کشور بوده است. سرانجام سال گذشته ایران و شش قدرت جهانی (آمریکا، روسیه، چین، بریتانیا، فرانسه و آلمان) درباره ابعاد مختلف این مساله به توافق رسیدند.

توافق هسته‌ای ایران و شش قدرت جهانی، یا برنامه جامع اقدام مشترک، که به برجام مشهور شد، شاید مهمترین دستاورد دولت حسن روحانی بوده باشد. باراک اوباما، رئیس جمهور آمریکا نیز از این توافق به عنوان یکی از مهمترین میراث ریاست‌جمهوری خود یاد می‌کند.

پس از یک سال، ایران تعهدات خود را برای محدودیت غنی‌سازی، تغییر کاربری تاسیسات و افزایش همکاری در زمینه بازرسی‌ها انجام داده است. در طرف مقابل نیز تحریم‌ها لغو یا متوقف شده‌اند. با این حال ایران هنوز نتوانسته به منافع گسترده‌ای از توافق هسته‌ای دست یابد.

تعهدات ایران

    غنی سازی و ذخایر اورانیوم

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تایید کرده است که از زمان اجرای توافق هسته‌ای ایران سانتریفوژهای خود در نطنز را به تعداد توافق‌شده، ۵۰۶۰، نگه داشته است. در این دوره ایران غنی‌سازی اورانیوم بالاتر از ٣.۶۷ درصد انجام نداده است.

بنا به گزارش آژانس ایران ذخایر اورانیوم غنی‌شده خود را به سطح مورد توافق کاهش داده است.

همچنین آژانس تایید کرده است که ایران در تاسیسات فردو هیچ فعالیت پژوهشی مرتبط با غنی‌سازی انجام نداده و مواد هسته‌ای را به این تاسیسات نبرده است.

    اراک و آب سنگین

آژانس تایید کرده است که ایران ساخت راکتور آب سنگین اراک مطابق طراحی اولیه را ادامه نداده است. ایران به آژانس اجازه داده است که بر ذخایر آب سنگینش نظارت کند و آژانس حجم آب سنگین خارج شده از این کشور را تایید می‌کند.

ذخایر آب سنگین ایران به گفته آژانس از مرز ١٣٠ تن نگذشته است.

به گفته آژانس ایران در رآکتور تحقیقاتی تهران و یا در هیچ تاسیسات دیگری فعالیت غنی‌سازی یا بازفرآوری اورانیوم انجام نداده است.

    شفافیت و اعتمادسازی

ایران از زمان توافق پیوسته به آژانس اجازه داده است که فعالیت‌های هسته‌ای این کشور را مورد نظارت و بازرسی قرار دهد و همکاری‌های لازم را بابازرسان آژانس انجام داده است. ایران اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را نیز آغاز کرده است.

تعهدات ۱+۵

    قطعنامه‌های سازمان ملل

همه قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد در ارتباط با برنامه هسته‌ای ایران با اجرای تعهدات ایران در توافق هسته‌ای لغو شده است. وزارت خارجه ایران در گزارش به مجلس گفت: "مهم‌ترین اثر لغو تحریم‌های شورای امنیت، از میان رفتن مبنای حقوقی و سیاسی برای مشروعیت‌زدایی از برنامه هسته‌ای ایران و توجیه‌کننده قانونی تحریم‌های ملی و منطقه‌ای بوده است."

    تحریم‌های اتحادیه اروپا

اتحادیه اروپا کلیه تحریم‌های اقتصادی و مالی مرتبط با برنامه‌ هسته‌ای ایران و اقدامات محدودکننده در این زمینه را لغو کرده است. به این ترتیب ارتباطات بانکی، مالی، بیمه‌ای، نفتی، معامله فلزات گرانبها، تجارت و سرمایه‌گذاری با ایران ممکن شده است. وزارت خارجه ایران در گزارش به مجلس گفت به این ترتیب ۴۴۷ شخص حقیقی و حقوقی ایرانی از شمول محدودیت صدور ویزا و توقیف دارایی‌ها خارج شده اند.

    تحریم‌های آمریکا

آمریکا اجرای تحریم‌های مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران را در حوزه‌های بانکی، مالی، بیمه‌ای و نفتی متوقف کرده است. وزارت خارجه ایران در گزارش به مجلس گفته است که ٧٠٠ شخص حقیقی، حقوقی یا وسیله ترابری از شمول تحریم‌های آمریکا خارج شده‌اند.

آمریکا همچنین برای معامله فرش و مواد غذایی ایرانی، صادرات هواپیما و قطعات آن در صورت کسب مجوز موردی، و معامله شرکت‌های غیرآمریکایی تحت کنترل شهروندان آمریکا اجازه داده است.

وزارت خارجه ایران می‌گوید حساب‌های مسدودشده بانک مرکزی ایران آزاد شده‌اند. همچنین، ایران سهم خود از بازار نفت را به سرعت افزایش داده است.

ولی افتاد مشکل‌ها...

با وجود اینکه عمده تعهدات در توافق هسته‌ای اجرا شده است، هم ایران و هم طرف مقابل از بروز مشکلاتی در اجرای این توافق انتقاد می‌کنند.

هنوز تحریم‌های غیرهسته‌ای ایران (موشکی، حمایت از "تروریسم"، حقوق بشر) لغو نشده‌اند و ایران آن گونه‌ای که می‌خواسته است به منافع ناشی از تحریم‌ها نرسیده است. در مقابل برنامه موشکی ایران و سیاست خارجی این کشور همچنان مورد انتقاد شدید قدرت‌های غربی قرار دارد.

    ارتباطات بانکی

در گزارش وزارت خارجه ایران به مجلس آمده است که مقررات جهانی وضع‌شده در سال‌های اخیر برای مبارزه با پولشویی مشکلی فنی برای معاملات بانک‌های ایرانی ایجاد می‌کند. همچنین "ارعاب آمریکا" باعث شده موسسات مالی برای ورود به بازار ایران نگرانی‌هایی داشته باشند.

ولی‌الله سیف، رئیس بانک مرکزی، چندی پیش گفت: "متاسفانه هنوز ارتباط کامل و آزاد ایجاد نشده و وزارت خارجه باید پیگیر حقوق ما از برجام باشد."

از نظر وزارت خارجه ایران ایجاد یک فضای اعتمادبخش و اطمینان‌ساز برای طرف‌‎های خارجی "بزرگترین مشکل و چالشی" است که در مسیر برجام وجود دارد.

بانک‌های اروپایی می‌گویند نگران آن هستند که با ورود به بازار ایران درگیر معاملاتی شوند که تحریم‌های غیرهسته‌ای آمریکا (مثل تحریم سپاه) آنها را در بر می‌گیرد.

    برنامه موشکی

پس از توافق هسته‌ای ایران سپاه پاسداران انقلاب اسلامی چند موشک دوربرد جدید را آزمایش کرده و تجهیزات موشکی جدیدی را به نمایش گذاشته است. آمریکا و متحدان اروپایی‌اش می‌گویند این آزمایش‌‎ها سرپیچی از قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل بوده است.

به تازگی بان کی مون، دبیر کل سازمان ملل هم در گزارشی درباره توافق هسته‌ای ایران نوشته است که آزمایش‌های موشکی ایران "با روح توافق هسته‌ای و سازندگی آن سازگار نیست". هرچند او گفته تصمیم‌گیری درباره اینکه این آزمایش نقض برجام محسوب می‌شود یا نه به عهده شورای امنیت است.

البته ایران با رد این مواضع از توسعه برنامه موشکی خود دفاع می‌کند.

    مصادره دو میلیارد دلار

چندی پیش دیوان عالی آمریکا حکم داد که دادگاه‌های آمریکا می‌توانند در رسیدگی به دادخواهی قربانیان جرایم تروریستی، از دارایی‌‌های بلوکه‌شده ایران برای پرداخت غرامت استفاده کنند. بر این مبنا دو میلیارد دلار از اموال بلوکه‌شده ایران مصادره شد تا برای پرداخت غرامت به بستگان ٢۴۱ تفنگدار آمریکایی که سال ١٩٨٣ در انفجار مقرشان در بیروت کشته شدند استفاده شود.

محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران گفته است که ایران در این زمینه ادعای خسارت خواهد کرد.

    محدودیت‌های تازه کنگره

کنگره آمریکا، که مخالف برجام بوده، پس از توافق هسته‌ای برای وضع محدودیت‌های جدید تلاش کرده‌است.

از جمله کنگره با مصوبه‌ای فروش هواپیمای بویینگ به ایران را ممنوع کرده است.

علاوه بر این کنگره در مصوبه‌ای برای سفر بدون ویزای شهروندان ۳۸ کشوری که بدون ویزا به آمریکا می‌روند محدودیت‌هایی وضع کرده است. بنا به این محدودیت‌ها شهروندان این ۳۸ کشور در صورت سفر به چند کشور، از جمله ایران، از سفر بدون ویزا به آمریکا محروم می‌شوند. این محدودیت شامل ایرانی‌های دوتابعیتی نیز می‌شود.

ایران می‌گوید این محدودیت می‌تواند به مبادلات خارجی این کشور ضربه بزند.

bbc