English            Latin   

برای دریافت مطالب جدید به این آدرس www.azoh.net  مراجعه فرمایید

Yeni Adresimiz www.azoh.net

New Address www.azoh.net 

گفتنی است این سایت آرشیو مطالب منتشر شده از اسفند 89 تا دی 92 و همچنین از مهر 94 تا شهریور 95 را شامل می شود
 

اقتصاد آزربايجان ديروز ، امروز و.... !- گونش

"زماني كه دولت بودجه ساليانه را ارائه داد نمايندگان آزربايجان [به عنوان اعتراض] از كمیسيون امور مالي بيرون رفتند. زيرا با اينكه جمعيت استان هاي آزربايجان سه برابر جمعيت تهران بود، بودجه تخصيص داده شده براي تهران بيست برابر بودجه كل آزربايجان در نظر گرفته شده بود. يكي از نمايندگان تبريز در اعتراض چنين گفت:

"... هر وقت صحبتي مي شود مي گويند آزربايجانی ها تورکي حرف مي زنند، بايد آنها را مجبور كنيم فارسي حرف بزنند... بنده مي گويم آقا چون از آزربايجان مي گيريد، ماليات مي گيريد، به آنجا هم بدهيد."1

آنچه كه امروز از تاراج اموال عمومي ملت تورک آزربايجان جنوبي گفته مي شود، موضوعي است كه تنها سخن يكي دو سال اخير نيست. آنچه كه گفته شد، از حوادث مربوط به بهمن 1323 در مجلس چهاردهم مشروطيت است. حوادث ده، پانزده سال اولیه مشروطیت، روندی را در سیاست و فرهنگ پدید آورد که باعث شد تفکرات نژادپرستانه فارس محور بر نخبگان سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی این کشور حاکم گردد. تئوری پردازان فکری و مجریان سیاسی، فارغ از اینکه به کدامین جریان سیاسی و فکری وابسته باشند، علم دشمنی با ملل غیر فارس را برافراشتند. چپ و راست، رادیکال و محافظه کار همه یکصدا و یکدست به مخالفت و دشمنی با ملل غیر فارس بویژه ملت آزربایجان جنوبی پرداختند. درهمین ارتباط می توان به سخنان فوق الذکر اشاره کرد که در جریان مذاکرات بودجه در مجلس چهاردهم مشروطیت مطرح گردیده است. اين مجلس كه در فضاي بعد از شهريور 20 شكل گرفته بود، يكي از مجالسي بود كه دقيقا در نكته مقابل شاه قرار داشت2 و اکثریت در این مجلس مخالف شاه و سیاستهای وی بودند. مشاهده می شود که نمي توان گفت عقب ماندگي آزربايجان، در دوران پهلوي كاملا مربوط به يك جريان خاصي مربوط مي شود، بلكه اين امر نشان ميدهد كه در مجلس چهاردهم كه تقريبا همه جريانها در آن نماينده داشتند وضعيت آزربايجان، در بودجه ساليانه مطلوب نبوده است.

در همه ادوار گذشته يكصد ساله اخير، فارغ از اينكه كدام جريان در رأس قدرت حضور داشته باشد، وضعيت آزربايجان، در تمامي حوزه ها، بالاخص از لحاظ اقتصادي مطلوب نبوده است. این در حالي است كه وضعيت اجتماعي-اقتصادي آزربايجان، در اوايل قرن در مقايسه با ساير نقاط ايران بهتر بود و هر چه كه از آن دوران دورتر و به امروز نزدیکتر مي شويم وضعيت وخيم تر و غير قابل تحمل تر مي­شود.

آزربايجان  در آن دوره ها، يكي از مناطق "پيشرفته بود قبايل خانه به دوش اندك، ولي شمار چشمگيري كارمند، متخصص و كارگر شهري داشت. شمار شهرهايي با بيش از 10000 نفر در آزربايجان دوازده، در اصفهان پنج، در فارس چهار، در كرمان سه و در سيستان بلوچستان دو بود، آزربايجان نخستين منطقه اي بود كه رشد جمعيتي چشمگيري داشت. تا سال 1296 شمسي، جمعيت اضافي آزربايجان به شهرهاي باكو، تفليس و استراخان كوچ مي كردند. ولي پس از اين تاريخ به مراكز صنعتي در تهران، رشت، قائم شهر، بهشهر، مشهد، اهواز و آبادان مي رفتند. بنا بر اين در دهه 1320 كارگران، دستفروشان، صنعتگران و كارگران صنعتي آزربايجان  در سراسر ايران پراكنده بودند."3

در نتيجه، اين وضع اقتصادي نسبتا مناسب باعث شده بود تا آزربايجان از بعد سياسي و اجتماعي تاثير گذار گردد. بگونه اي كه مهمترين گروهها و احزاب سياسي از آزربايجان برخاسته و مهم ترين پايگاهشان در آزربايجان باشد. نمونه بارز اين امر اکثر احزاب و گروههاي سياسي در ایران است.

این در حالیست که سایر نقاط، بدلیل فقدان این شرایط در وضعیتی کاملا متفاوت با آزربایجان بسر می بردند. در آن دوران وضعیت وخیم و بد اقتصادی در آن مناطق، عملا امکان هرگونه تفکر واندیشه سیاسی، فرهنگی و اجتماعی را نیز در بین مردم آنجا از بین برده بود. حيدر خان عمو اوغلي، مهندس برق تحصيلكرده باكو و اهل آزربايجان بود. وي در خاطرات خود مي نويسد كه براي عضو گيري حزب سوسيال دموكرات به مشهد رفتم ولي از آنجا كه مشهدي ها "نارس" بودند ناچار به تهران آمده و "انجمن آزربايجاني ها" را تشكيل دادم.4

با مقايسه اوضاع اقتصادي آزربايجان در دو دوران مشروطيت و امروز، مي توان به اين نتيجه رسيد كه آزربايجان روزگاري در منطقه به عنوان قطب مطرح اقتصادي بود ولي اينك به عنوان منطقه اي عقب مانده مطرح است.

در سال 1304 كمتر از بيست كارخانه صنعتي جديد در ايران وجود داشت. در بين اين كارخانه ها فقط پنج كارخانه بزرگ وجود داشت كه هر كدام بيش از پنجاه كارگر داشتند: كارخانه مهمات سازي در تهران، تصفيه خانه شكر در حومه تهران، كبريت سازي خوي و دو كارخانه نساجي در تبريز.5

اين وضعيت را مقايسه كنيد با پايان دوران رضا شاه يعني حدود 16 سال بعد از آن؛ اصفهان كه به لحاظ صنعتي به منچستر ايران معروف شده بود 11000 كارگر را تنها در 9 كارخانه نساجي بزرگ جاي داده بود.6 بر اساس نخستين سرشماري ملي در سال 1335، 23 درصد از مهاجران ساكن تهران از آزربايجان، 9 درصد از اصفهان، 6 درصد از خراسان و 2 درصد از فارس بودند.7 جمعيت تهران از 196,255 نفر در سال 1300 به 700,000 نفر در سال 1320 رسيد.8 بخش اعظمي از اين افزايش جمعيت بي شك مربوط به مهاجرت قابل توجه آزربايجانيها به تهران است. ريچارد كاتم وقتي كه خدمات فرقه دموكرات آزربايجان را در يكساله 1324-1325 بيان مي كند مي نويسد: مخالفان فرقه هم به ناچار پذيرفتند كه در عرض اين يكسال خدمات و كارهايي بيشتر از دوران بيست ساله رضا شاه انجام گرفته است.9 در دوران پس از مشروطیت بالاخص در دوران بیست ساله حکومت رضا شاه کمترین خدمات نیز به آزربایجان صورت نگرفت. تا اینکه حکومت ملی آزربایجان در سال 24 توانست همه آن دوران سیاه را جبران نماید. كنسول انگليس در تبريز در اینباره مي نويسد: با يك سفر كوتاه به آزربايجان متوجه شدم كه اين حكومت محلي هوشيارتر، كارآمدتر و قويتر از حكومت پيشين فارسها ظاهر شده است... در پشت... شعارهاي آنان، وجود اشتياق و ميهن پرستي محلي راستين را احسا س ميكنم كه شايد حتي بدون تشويق روسيه، در برابر هيچ تلاشي براي بازگرداندن اوضاع پيشين فرو كش نكند.10

اين جملات كنسول انگليس در تبريز نشان مي دهد كه آزربايجان به غير از حكومت يكساله فرزندان خويش، در دوران چهل ساله پس از مشروطيت تا آن روزگار هماره تحت ظلم و ستم بوده است. متاسفانه اين يكسال سرشار از هوشياري و كارآمدي و خدمت نيز به دست هماناني كه در چهل سال قبل از آن آزربايجان را استعمار كرده و ميدان غارت و چپاول خود قرار داده بودند، به پايان رسيد. حكومت يكساله فرقه دموكرات آزربايجان بهانه مناسبي شد تا استعمار گران آريايي آزربايجان را بيش از پيش تاراج نمايند.

آزربايجان در مشروطيت و قبل از آن بدلايل گوناگوني از جمله همسايگي با امپراطوري های بزرگ عثماني و روسيه، دروازه اروپا به شرق، آب و هواي مناسب، نيروي انساني شهر نشين و...از لحاظ سياسي، اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي از مناطق پيشرفته به حساب مي آمد. آزربايجانيها نسبت به ساير ساكنان ايران پيشرفته و شهرنشين بودند.11 در دوران پس از مشروطه ابتدا سياست بستن مدارس و انتشاراتي ها و روزنامه ها و در كل تحديد زبان و ادبيات تورکي آزربايجاني آغاز شد.12 سپس تحت عنوان اقتصاد ملي، اقتصاد آزربايجان را فلج نموده و از بين بردند. كنسول انگليس در تبريز در گزارش خود مي نويسد: آزربايجانيها معتقدند كه... بهتر مي توانند موفقيت و خوشبختي خود را فراهم كنند. اهالي شمال احساس مي كنند جنوبيها گول عقايد فريبنده را مي خورند و اين كار هم آنها و هم شماليها را به فقر و بدبختي دچار خواهد كرد.13 و در نهايت هر چه زمان به جلوتر مي رفت، رژیم سیاسی، برای مهار مخالفتهای ملل غیر فارس، هر چه بيشتر به خشونت متوسل مي شد و ملل ساكن در ايران بويژه ملت آزربايجان سركوب مي شدند.14

همانگونه كه پيش از اين نيز ذكر آن رفت، پس از آنكه حكومت ملي سيد جعفر پيشه وري در آزربايجان جنوبي توسط سربازان آريايي در 21 آذر 1325 سقوط كرد، موج خشونت و سركوب سياسي، اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي به اوج خود رسيد و در نتيجه آن يكي از بزرگترين جنايتهاي تاريخ بشري در آزربايجان با قتل عام پنجاه هزار نفري ملت بيگناه آزربايجان، توسط ارتش آريايي به وقوع پيوست.

بيش از پنجاه هزار انسان بيدفاع در شهرها و روستاهاي آزربايجان قتل عام شدند و ميليو نها انسان خانه و ديار خود را تورک نموده و به سرزمينهاي ديگر تبعيد شدند. تبعات سياسي، فرهنگی، اجتماعي و اقتصادي اين جنايت شوم به همين جا ختم نگرديد و سالها پس از آن نيز ادامه يافت، بگونه اي كه امروزه عدم سرمايه گذاري اقتصادي در آزربايجان، فقر فرهنگي در حوزه های متعدد فرهنگی اعم ازکتاب، مطبوعات و رسانه ها، تلوزیون، سينما، تئاتر و...، همچنین سركوب سياسي در آزربايجان و سایر، نتيجه اين نوع نگرش در طي ساليان پس از اين واقعه شوم است. قيام 29 بهمن 56 در تبريز كه از اولين قيامهاي مرتبط با انقلاب بهمن بر عليه شاه مي باشد و قیامهای بعدی در سایر شهرهای آزربایجان، محصول خشم و عصبانيت چندين دهه ملت آزربايجان از حاكمان نژاد پرست پهلوی بود. پس از انقلاب 57 نيز متاسفانه همين نگرش ادامه يافت.

.....................................................................

منابع و مأخذ

1.      اطلاعات سياسي - اقتصادي 198-197 سال هجده – شماره 5 و 6

2.      اطلاعات سیاسی-اقتصادی،سال 12،شماره 1و2

3.      اطلس گيتا شناسي استانهای ایران، سال 1385،واحد پژوهش وتالیف گیتاشناسی،تهران،هامون،1385.

4.      آمار آموزش عالي ايران سال تحصيلي 83-1382،  وزارت علوم، تحقيقات و فناوري،، گروه پژوهش هاي آماري و انفورماتيك، مينو غياثي، تهران، قاصدك ،1383

5.      برنامه،هفته نامه خبری-تحلیلی معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهوری شماره220

6.       برنامه،هفته نامه خبری-تحلیلی معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهوری شماره233

7.      برنامه،هفته نامه خبری-تحلیلی معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهوری شماره242

8.      برنامه،هفته نامه خبری-تحلیلی معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهوری شماره244

9.      برنامه،هفته نامه خبری-تحلیلی معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهوری شماره275

10.  برنامه، هفته نامه خبری-تحلیلی معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهوری شماره271

11.  روش هاي تحقيق در علوم تربيتي و رفتاري، ترجمه حسن پاشا شريفي ونرگس طالقاني، تهران وزارت ارشاد اسلامي،1370‌بست، جان

12.  بولتن خبر رسانی وزارت صنایع و معادن،شماره 23،مهر 1387

13.  توسعه ایرانی،سازمان برنامه و بودجه،تهران، بی سال.

14.  دلاور، علي. روش هاي تحقيق در روانشناسي و علوم تربيتي، تهران، پيام نور، 1371.

بر گرفته از وبلاگ حسن راش
Share/Save/Bookmark
 
آدرسهای ما - Follow us

YouTube

 -----

Facebook

----- 

Twitter