از استواری تا جاودانگی: جواد هئیت؛ قلب همیشه تپنده آذربایجان)) - یاشین زونوزلو
هرچند قوتولماق هله یوخ دارلیغیمیزدان
اما بیر آزادلیق دوغولوب وارلیغیمیزدان
وارلیق نه بیزیم تکجه آزادلیق قوشوموزدو
بیرموژده ده ورمیش بیزه همکارلیغیمیزدان
(شهریار)
دکتر جواد هئیت کیست؟ سوالی که بیشتر مردم به خصوص قشر روشن فکر آذربایجان پاسخ آن را می دانند. دکتر جواد هئیت فرزند مرحوم علی هئیت و مرحومه معصومه سلطان فروغ استاد جراحی دانشگاه آزاد اسلامی تهران و عضو ایرانی آکادمی جراحی پاریس و مدیر و صاحب امتیاز مجله ترکی – فارسی " وارلیق" است.
پزشکی حاذق که اولین و مهم ترین جراحی های قلب، ریه، کلیه و جراحی بر روی سگ را در ایران انجام داد. مردی که تمام دوران زندگی اش مبارزه است. مردی خوش بین و خوش نیت که تمام زندگی اش را وقف دست نیافتنی ها کرد.
پدرش اگرچه تا حد رییس دیوان عالی کشور پیش رفت و سیاست مداری تمام عیار بود اما دکتر هئیت را در هیچ برهه از زندگی اش به خاطر مقامی که داشت نه به کسی سفارش کرد و نه حمایت. لذا دکتر مردی خودساخته بار آمد، مردی خستگی ناپذیر.
در همه عرصه های زندگی اش مبارزه کرد، از وارد کردن دستگاه های پزشکی و برداشتن مانع هایی که به خاطر ترس از کنار زدن رقبا توسط او برایش ایجاد شده بود تا خلق مکتبی جاویدان به نام وارلیق، گویا جاوید و همیشگی بودن در ذات این مرد بزرگ جای گرفته چرا که اولین بیمارستان خصوصی خود را نیز جاوید نام نهاد!
از همان ابتدا دست به قلم اش خوب بود، از سال 1343 تا 1355 شروع به انتشار مجله ای به نام دانش پزشکی کرد که به دلیل سر خم نکردن به خواست رژیم شاه و عدم چاپ مدحیات در مورد این رژیم توقیف شد.
پزشکی اگرچه در سال های اول بعد از اتمام تحصیل اساسی ترین دغدغه فکری و ساحه فعالیت دکتر هئیت بود اما مهمترین آن ها نبود. همین که شرایط برای انجام رسالت پزشکی او تمام و کمال مهیا شد دکتر شروع به پایه ریزی مکتبی کرد که ابدی شد.
اسلام شناسی، فلسفه، تاریخ، زبانشناسی و ادبیات آذربایجان در سال های بعد محور فعالیت های دکتر بود. شاهکار بی بدیل دکتر هئیت کتاب تاریخ و ادبیات آذربایجان بود که در دو جلد در سال های 1359 و 1369 به چاپ رسید. مقایسه الغتین که در آن قدرت زبان مادری خود را به رخ می کشد همچنین نگاهی به تاریخ و فرهنگ ترکان، تاریخ زبان و لهجه های ترکی و ادبیات شوناسلیق که به عنوان کتابی دانشگاهی در باکو تدریس می شد تنها گوشه ای از فعایت های این مرد بزرگ است.
همزمان با پیروزی انقلاب اسلامی دکتر هئیت و جمعی از دوستانش انجمن آذربایجان را تشکیل می دهند، این اولین قدم دکتر هئیت در مسیری بود که لباس جاودانگی بر تن او کرد. در اردیبهشت 1358 وارلیق منتشر شد. نشریه ای وزین با لباسی منطقی که مکتب و پناه گاه روشن فکران جامعه خود شد.
وارلیق از همان سال های آغازین فعالیت خود، منبع و مسکن قشری شد که توان ظهور نداشتند افرادی چون صمد سرداری نیا که تبریز را شهر اولین ها کرد با وارلیق هست شدند، نشریه ای که در بهترین زمان ممکن با خط مشی معقول و منطقی پا به عرصه گذاشت، شاهد بی ملایمتی های بسیاری شد. عده ای آن را مقر پان ترک ها خواندند، عده ای آن را نوکر اجنبی، عده ای ایرانچی و عده ای دیگرساتقین و و و ... اما پیر خردمند را صبری بیش از این ها بود، او به خوبی می دانست که راز جاودانگی این مکتب همین قدرت تحمل و تعمق آن بود. او همچون پدری بود که در برابر قدرنشناسی و زبان درازی کودکان خود به جای خشم آغوش خود را گشود. وارلیق دموکرات ترین مکتب ایجاد شده در آذربایجان شد با طول عمری قریب به 33 سال.
وارلیق کودکانی پروش داد از جنس اعتراض و صبر، وارلیق جمع تضادین است، ضرب در عواطف ملتی مظلوم.
دکتر هئیت جاودانه شد، چون برای خودش نزیست، در برهه ای از تاریخ که همه از تمامی فرصت های ممکن برای به دست آوردن بیشترین ها در تکاپو بودند او بهترین ها را خواست، بهترین ها را خواست نه برای خودش، برای ملتی که خودش را در آینه آن ها می دید، سکوت مردمی را شکست که اعتراض را یاد نداشتند، به جای ملتی زیست که سال ها زیر چرخ دنده های ملت سازی رژیم شاه بند بند شان از هم گسیخته بود، اشک ملتی شد که توان گریستن نداشتند، آه ملتی شد که دیگر توان سرپا ایستادن نداشتند. جان دوباره ملت شد، قلب تپنده آذربایجان؛ و آن قلب همچنان می زند...
دکتر هئیت جسم وار نزیست که اکنون نبود او حضور او را خدشه دار کند، اگرچه اکنون هر دو آذربایجان یتیم آغوش پر مهر او شدند اما هئیت وار زیستن را آموختند، هئیت شدن دکتر هئیت را طلب می کند و بس، اما اکنون هر آذربایجانی که با وارلیق وجود پیدا کرد قطره هایی از وجود او را در وجود خود احساس می کند.
یک هئیت تبدیل به میلیون ها هئیت شد، آرزویی که دکتر آن را با خود به خاک نبرد!
Sarsılmazlıqdan əbədiyilə
CAVAD HEYƏT- azərbaycanın həmişə döyünən ürəyi
" Yaşın zunuzlu"
Hər çənd qutulmaq helə yox darlığımızdan
Amma bir azadlıq doğulub VARLIĞımızdan
VARLIQ nə bizim təkcə azadlıq quşumuzdu
Bir müjdədə vermiş bizə həmkarlığımızdan
»Şəhriyar«
Doktor Cavad Heyət kimdir?
Bu elə bir suladırkı xalqın əksəriyeti xususən Azərbaycanın ziyali təbəqəsi onun cavabını çox gözəl bilir, doktur Cavad Heyət mərhum Əli Heyət ilə mərhumə Məsumə Sultan Furuğun övladıdır. Tehran Özəl İslam universitəsinin cərrahiyə ustadi, paris cərrahiyə akademiyasinin İranli üzvü, türkcə-farsca nəşr olunan VALIQ jurnalının imtiyaz sahibidir.
Elə bir mahir həkimdirki ürək, ağ ciyər, böyrək və başqa ən mühüm birinci cərrahiyə əməliyatlarini İranda o həyatə keçirib. Hemçenin heyvanlar üzərində ilk eksperimental cərrahiyə əmeliyatları aparmaq təcrübesidə İranda ona məxsusdur.
O, bütün həyatı mubarizə olan bir insandir, bütün həyatını zirvələrin fəthinə həsr etmiş uğursuzluqlar qarşısında baş əyməyin nə demək olduğunu bilməyən nikbin və mərami xoş bir insandır.
Atası əli heyət ölkənin Ali məhkəməsinin rəhbərliyinə qədər yüksəlməsinə və böyük bir siyasətçi olmasına baxmayaraq doktur Cavad Heyəti öz tutdugu mövqedən istifadə edərək bircə dəfədə nə bir adama tapşırdı nədə himayə etdi.
Bu sebƏbdəndə Cavad heyət özü yetişib özü bar vermiş bir ağac yorulmaq bilməyən bir insan oldu.
Həyatının bütün mərhələlərində mubarizə etdi, xaricdən tibbi avadanlıqların gətirilməsi yolunda öz dolanşıqları üçün qorxu hiss edən rəqibleri yaratdıqları manələrin dəf edilməsindən tutmuş, VARLIQ adlı həmişə yaşar - cavidan xalq məktəbini yaradana qədər.
Sanki əbədilik - cavid olmaq v həmişe yaşarlıq bu böyük insanın təbiətində özünə yer etmişdir. Elə bu səbəbdəndə birinci özəl xəstə xanasının da adını Cavid qoydu.
Ilk başlanqıcda əli qələmə yaxşı yatdı, 1343-üncü ildən 1355-inci ilə qədər daneşe pezeşki – tibbi biliklər adlı- toplu buraxıdı. Lakin şah rejiminin sifarişlərinə baş əyməməsi və bu topluda bu rejim ücün deyilən mədhiyələrdən uzaq olmasi nəşriyənin dayandırılmasına səbəb oldu.
Təhsilini başa vurduqdan sonar həkimlik doktor Heyətin fikir telatumunun və fəliyət sahəsinin əsasını teşkil etsədə onlarin ən mühümmü dəyildi.
Eləki onun tib sahəsində ilkin olmaq misyasi ücün şərayit yetişdi, doktor Cavad Heyət öz məktəbinin təməl daşlarını qoymağa başladı və əbədileşdi.
Islam şünaslıq fəlsəfə, tarix, dilçilik, Azərbaycan ədəbiyati bütün sonrakı illərdə onun fəaliyətinin ana xətdi oldu, onun bərabəri olmuyan şah əsəri Azərbaycan tarixi və ədəbiyatı adlı kitabıydı, 1359 və 1369-cı illərdə iki cilddə çap oldu.
Iki dilin müqayisəsi əsərində ana dilinin qudrətinin üzə cıxarır. Həmçenin türklərin tarix və mədəniyətinə bir baxiş, türk dili və ləhcələrinin tarixi və Bakıda universitələrdə tədris olunan edəbiyat şünaslıq kitabı bu böyük insanın fəaliyətinin kiçik bir hissəsidir.
Islam inqilabi qələbə çalan kimi doktor Cavad Heyət bir qurup dostu ilə Azərbaycan cəmiyətini yaradır, bu doktor Heyətin əbedilik libasi geyinmək yolda atdığı ilk addımıdı. 1358-ci ilin ordibeheşt ayında varlıq çapdan cıxdı sanballılıq və məntiq libasına burunmuş bu nəşr öz xalqının ziyalıların pənahgahı və məktəbinə çevrildi. Varlıq öz neşrinin birinci illərində üzə cıxmağa imkanları olmayan, Təbrizi şəhre əvvəlinha – hər şeyin birinci dəfə həyata geçdiyi şəhər elan edən- Səməd Sərdari Niya kimilerin muraciət etdikləri onlara qəlb rahatlıgı gətirən bir dərgisinə çevrildi.
Varliq onları tanıtdı, məntiqi və məqsəd yönlü bir xət tutmuş bu toplu vaxtında dünyaya göz açdı. Lakin ona qarşı yönəlmiş bir silsilə soyuq qanlılıqlarında şahidi oldu. Bəziləri onlara pantorkizmin dayağı, bəziləri xaricin nökəri, bəziləri farsçı -fars pərəst- və bəzi başqaları satqın və s. dedilər.
Lakin bu müdrik insanin səbri onlardan çox oldu, o çox gözəl bilirdiki bu məktəbin əbədiliyin sirri onun dözümündə və məqsədinin dərinliyindədir. O elə bir ataya bənzəyirdiki öz ovladlarının qədr bilməzliyi və dil uzanluğu muqabilində hirslənmək əvəzinə onları qucaqladı. Varlıq Azərbaycanda yaranmiş və 33 ilə qədər yaşı olan ən demokratik bir məktəb oldu.
Varlıq etiraz və səbr etməyi bacaran bir nəsil yetişdirdi, varlıq təzadlar məcmusudu, məzlum millətin hislərini oyadandırdı.
Docktor Heyət əbediləşdi, çünki özü üçün yaşamadı, hamının əldə olan imkanlar daxilində ən çoxunu əldə etmək üçün çalışdıqları bir zaman kəsiyində o ən yaxsılarını istədi, ən yaxşılarını özü üçün istəmədi, özünü o yaxşıların güzgüsündə görən bir xalq ücün istədi. Etiraz etməyin nə olduğunu bilməyən bir xalqın sukutunu pozdu. Illərlə şah rejiminin (millət yaradan) dişli çarxları altında parçalanmiş bir xalqın duyğuları ilə yaşadı, ağlaya bilməyən bir xalqın göz yaşına çevrildi, artıq ayaq üstə dayanmaq qüdrəti olmayan bir xalqın ah naləsinə çevrildi. Xalqın ikinci həyatı oldu Azərbaycanın döyünən ürəyi...
Və o ürək hələdə vurur…
Doktor Heyət cismani bir varlıq kimi yaşamadı ki bu gün onun yoxluğu onun varlıgına ziyan gətirsin, bu gün hər iki Azərbyacan onun isti qucağının həsrətini çəksədə Heyət kimi yaşamagı öyrəndi. Heyət olmaq üçün doktor Heyət olmaq lazimdir və yalnız. Lakin bu gün VARLIQdan yaranan hər bir Azərbaycanlı onun varlığının qətrələrini öz varlığında hiss edir, bir Heyət milyonlarla Heyətə çevrildi, bu doktorun özü ile torpağa aparmadığı bir arzusuid
