English            Latin   

برای دریافت مطالب جدید به این آدرس www.azoh.net  مراجعه فرمایید

Yeni Adresimiz www.azoh.net

New Address www.azoh.net 

گفتنی است این سایت آرشیو مطالب منتشر شده از اسفند 89 تا دی 92 و همچنین از مهر 94 تا شهریور 95 را شامل می شود
 

فولکلور (ائل بیلیم­لری) سؤزو نه دئمکدیر؟- دوکتور حسین محمد خانی

اينسان توپلوملاري مادّي گرَکلريني آرادان قالديرماق اوچون اوْرتاق اؤزلليکلره ماليکديرلرسه, ياشاديقلاري جوغرافيايي بؤلگه­ لر, همين بؤلگه ­لره حاکيم اولان ايقليمي شراييط, دانيشديقلاري ديللر, قبول ائتديکلري دينلر, اونلاردا اولان ايناملار و ساييره­ نين واسيطه­ سيله ده بير- بيريله فرقلنير, زامان – زامان همين فرقلي اؤزلليکلرين کؤلگه و تأثيرينده چوْخلو يئني خوصوصييتلر ده قازانير و بئله ­ليکله هر بيري اؤزونه گؤره باشقا بير ميلّت ساييليرلار.

تاریخ بویو اینسانلارین آراسیندا و اینسانلارین واسیطه ­سیله یارانمیش, گلیشمیش, ایشلَنمیش, دیلدن – دیله, نسیلدن – نسیله کئچمیش بیلیملر, سؤزلر, شئعرلر, ناغیل­لار, دئییم­لر, اینام­لار, آرزولار, تربیه­ وی و حتّا غئیر تربیه­ وی سؤزلر, عادت – عنعنه ­لر, مراسیم­لر, اونلارلا باغلی سؤزلر, آلقیش­لار, قارغیش­لار, دوعالار, طنزلر, لطیفه­ لر, و بیر سؤزله خالقین حیات بوْیو اؤیرَندیگی عومومی- ایجتیماعی بیلگی­لر و معیشت طرزی, هابئله حیاتا کئچیردیگی رسم­لر, دبلر و اوْیونلارا فولکلور دئییریک.

فولکلور ترکیبی فرانسیز دیلیندن اولان «فوْلک- folk= ائل, خالق» و «لوْر- lor= بیلگی, بیلیم» سؤزلری­نین بیرلشمه­ سی ایله مئیدانا گلمیشدیر. بوناگؤره ده همین عیبارتین یئرینه فارس دیلینده «فرهنگ عوام» و «فرهنگ مردم» عیبارتلرینی ایشله­ دیرلر.

فولکلور عیبارتینی ایلک دؤنه ۱۸۴۶ ایلده اینگیلیسلی آرکئوْلوق «ویلیام جان تومس» ایشلَتمیش­دیر. اوندان بری آیری­لاری ­دا بو سؤزون یئرینه چوْخلو سؤزلر و سؤز  بیرلشمه­ لری (ترکیبلری) ایره­ لی سورموشلر؛ آمما ۱۸۸۵- جی ایلده «آمبروئیس موْرتون-Ambroise Morton بو سؤزو بیر داها مئیدانا چیخارماقلا, بو سؤز یئرینه ایره­ لی سورولموش باشقا عیبارت­لر و سؤز بیرلشمه­ لری یاواش- یاواش مئیداندان چیخمیشلار.

آذربایجاندا (آذربایجان جومهوریتی) دا فولکلور سؤزو یئرینه «شیفاهی خلق ادبیاتی» عیبارتی ایره ­لی سورولوردو؛ آمما بو عیبارت هئچ ده فولکلور عیبارتی­نین آنلامینی داشییا بیلمزدی؛ نییه کی, فولکلورون هامیسی ادبیات دئییل. باشقا سؤزله دئسک فولکلورون بعضی قول­لاری, او جومله­ دن آتالار سؤزلری, بایاتی­لار, مثللر, تاپماجالار, گولمه­ جه­ لر, ناغیل­لار, افسانه ­لر، حئکایه­ لر و بونلار کیمی دیلده دئییلن و دئییله­ بیلن قونولارا ادبیات و یا شیفاهی خالق ادبیاتی دئمک اولورسا, اویونلار, مراسیملر, دبلر, عادت- عنعنعه­ لر, ال صنعتلری و باشقا ایش و حرکتلرده گؤرونن و گؤستریلن قوْنولارا ادبیات دئمک مومکون دئییل. ائله بونا اساساً بیزه بئله گلیر کی, شیفاهی خالق ادبیاتی عیبارتی یئرینه «ائل بیلیملری» و یا «ائل بیلگی­لری» عیبارتینی ایشلَتمگیمیز داها دا اویغون نظره گلیر.

ائل بیلیم­لری اوزره تدقیقات آپارماق ۱۹- جو عصرین  اوّللریندن باشلاندی. همین عصرین اوّللرینده اینگیلیستانلی «سئر اِدوارد- تایلور» و «آندریوْ- لانگ» آدلی عالیملر اینسان­شوناسلیق باره ده بیر سیرا فولکلوریک قونولار توپلاییب, کئچمیشده یاشامیش خالقلارین ایناملارینی گؤسترمه­ یه چالیشدیلار. همان دؤورلرده «سئر جیمز فریزر» آدلی آدلیم بیر عالیم ده The Golden Bough (آلتون بوداق) آدلی بیر اثر یازیب مئیدانا چیخارتدی.

***

ائل بیلیملرینی اؤیرنمک و تدقیق ائتمگی کیملر گئریچی­لیک ساییر و تحقیر ائدیرلر؟!!!

بئله بیر سوْرغو و سوْرغولارین جاوابیندا دئمک اولار کی:

- فولکلورلا مشغول اوْلانلاری تحقیر ائدنلر و بو ایشلری دَیَرسیز سایانلاری ایکی حیصّه­ یه بؤلمک اولار و او ایکی حیصّه بونلاردان عیبارتدیر:

۱- فولکلورو تانیمایان, اوْنون یارانماسی, ساخلانیلماسی, و ایشلَنمه­ سی­نین سببلری و ندَن­لرینی بیلمه ­ین و معنویات ا­یله ایلگیسی اولمایان, بیر آز دا بئله صنعتی­لشمیش, مادّی­لشمیش و هر شئیی, صنعت و مادّیات اؤلچولری­ ایله اؤلچن, بلکه ده بیر آز بئله دویغوسوز, تفکّورسوز, اینسانلاری تولید ماشینی سایان, هر شئیی تجدّودده گؤرن و تجدودله تمدّون آراسیندا فرق بیلمه­ ین آداملار.

بونلارین بعضی­لری­ ساوادلی و بعضی­لری ده ساوادسیزدیرلار و هئچ بیر غَرض و پیس نییّتلری اولمایاراق, یئنی­چی­لیک ایدّعاسی ائدیر, ضیالی­لیق ژئستی­ ایله بو فیکیرلری ایره­ لی سورورلر.

۲- فولکلورو یاخشی تانییان, اونو خالقین میلّی هؤوییّتی­نین ان گؤرکملی گؤرونوشو بیلَن, اوْنون یوخ اولماسی­ ایله خالقین هؤوییّتسیزلیگه اوغراماسینا آرخایین اولان, اوسته­ لیک اونو خالقین کئچمیشینی اؤیرَنمکده ان ال وئریشلی, اینانیلان, پوزولمامیش بیر وسیله حئساب ائدنلر.

بونلار, خالقی آسیمیله اولماغا, اؤزلویوندن چیخماغا, دوندان- دونا دوشمه ­یه, هر آغیزین یئمی اولماغا اوغراماق ایسته­ ییر, پامبیق­ ایله خالقین باشینی کسمک ایستیرلر.

فولکلورلا مشغول اولانلار و فولکلورو سئونلر بو ایشاره ائدیلن و سؤیله­ نیلن­لره اینانیرلارسا,  سؤزو گئدن هر ایکی دسته­ نین قاباغیندا اویغون مؤوقع توتماقلا اؤز ایشلرینه داوام ائتدیرمه­ لی­دیرلر؛ نییه کی, فولکلوردان واز کئچمک لازیم اولورسا, تاریخدن ده, اساسلاری چوْخ قدیم دؤورلرده قویولموش فیزیک, شیمی, جوغرافیا, ریاضیات, هندسه, ادبیات و باشقا عئلملردن ده واز کئچمک لازیم اولور؛ چونکی بو گونکو فیزیک, شیمی, جوغرافیا, ریاضیات, نوجوم, هندسه و سایره کئچمیشده تاپیلمیش بو عئلملرین اوستونده قورولموشدورسا, بو گونکو جامیعه­ شوناسلیق, اینسان­شوناسلیق, ائتنوگرافییا, شئعر, ادبیات, موسیقی, اینسان حاقلاری قانونلاری, عائیله قورولوشو آداب- روسومو, چوخلو ایجتیماعی قانونلار و سایره فولکلور اوستونده قورولور. کسگینلیکله دئمک اولارکی, سؤیله­ نیلن بونلار و بونلار کیمی عئلملر و قانونلار فولکلورسوز و فولکلورا اساسلانمادیقدا, ائل بیلیم­لریندن یارارلانمادیقدا کؤکسوز- دیبسیز, اساسسیز, ایچی بوش, هر طرفه اَسَن و نتیجه­ ده عوموم خالق طرفیندن آلینمایان بیر شئیلر اولاجاقلار؛ بوناگؤره کی, اینسان توپلوملاری مادّی گرَکلرینی آرادان قالدیرماق اوچون اوْرتاق اؤزللیکلره مالیکدیرلرسه, یاشادیقلاری جوغرافیایی بؤلگه­ لر, همین بؤلگه ­لره حاکیم اولان ایقلیمی شراییط, دانیشدیقلاری دیللر, قبول ائتدیکلری دینلر, اونلاردا اولان ایناملار و ساییره­ نین واسیطه­ سیله ده بیر- بیریله فرقلنیر, زامان – زامان همین فرقلی اؤزللیکلرین کؤلگه و تأثیرینده چوْخلو یئنی خوصوصییتلر ده قازانیر و بئله ­لیکله هر بیری اؤزونه گؤره باشقا بیر میلّت ساییلیرلار.

هر بیر میلّتین, یاخشی, دینج, و باشی­ اوجا یاشاماغینا گؤره, اونون قاباغینا قویولمالی پلانلاری حاضیرلاماقدا دا, اونون سوموگونه, اتینه, قانینا ایشله­ میش میلّی اؤزللیکلری و فولکلوروندان فایدالانماق واجیب ایشلردندیر. آچیق سؤز بو کی, بیز موسلمان خالقلارین ترقّی و تعالی یولونا آیاق قویماغیمیز اوچون حاضیرلانمالی پلانلار موسلمان اولمایان خالقلارین دینلری اساسیندا حاضیرلانسا, همین پلان تورک اولدوغوموز حالدا, باشقا بیر خالقین دیلینده ایشلَدیلسه و یئنه ده همین قانونلار و پلانلار, اؤیرندیگیمیز و یاشاتدیغیمیز عادت- عنعنعه ­لر, مراسیملر و احوال- روحییّه­ میزله اویغون اولماسالار, اونلار بیزی نه تکجه ایره­ لی آپارا بیلمه­ یه­ جک, بلکه اؤز بیلدیگیمیزدن ده قویاجاقدیر.

دئمک بو قیساجاسینا ایشاره ائتدیگیمیز نئچه دلیل و اوخوجولارین دَیَرلی واختینی نظره آلاراق ایشاره ائتمه ­دیگیمیز چوخلو ندنلره گؤره فولکلور توپلاماق, اونو تدقیق ائتمک و خالقین تاریخی, جامیعه ­شوناسلیغی, جوغرافیاسی, طبابتی, پسیخولوژیسی, ادبیاتی, موسیقیسی و سایره­ایله مشغول اولان عالیملرین ده همین تدقیقاتدان دوزگون یارارلانماسی, خالقا و وطنه تایسیز و چوْخ بؤیوک بیر قوللوقدور.

بو گون بیزیم اؤلکه­ میزده جامیعه ­شوناسلیق, اینسان­شوناسلیق و روانشوناسلیق عئلملری فولکلورا دایانمایاراق و بو عئلملر یالنیز یابانجی میلّت­لرین اؤزلرینه یازدیقلاری­نین ترجومه ­سی اولدوغو اوچون, بیزیم وطنداش­لاریمیزین کوتله­ لری طرفیندن آلینماییر, یئرینه دوشمه­ ییر نتیجه­ ده تأثیرسیز اولور و تکجه مکتبلر و بیلیم ­یوردلاریمیزدا اؤیرنجی­لرین نومره و وثیقه آلماق وسیله­ سیندن باشقا بیر رولو اولابیلمیر.

بو سؤیله ­دیکلریمیزه اساساً فولکلور توپلاماق, اؤیرنمک و ساخلاماقلا ترسه ائشن و قارشی- قارشییا دوران, اونون نه اولدوغونا وارمادان, آنجاق غرضسیزجه­ سینه یئنی­چی­لیک ایدّعاسی اولان و ضیالی­لیق ژئستی توتانلار, هم ده نه اولدوغونو بیله- بیله, اوْنون گلن نسیللرین حیاتیندا نه قدَر ائتگیلی­ اولاجاغینی دویا- دویا, اونو خالقین میلّی هؤویتی­نین قورونوب ساخلانیلماسیندا بیرینجی رولو اولدوغونو باشا دوشه- دوشه, یئنه ده خالق دوشمنلری­نین ایستکلری و آرزولارینی یئرینه یتیرن و بلکه ده اجنبی­لرین موزدور و یا کؤنوللو قوللوقجوسو اولان­لار دا دوشونمه ­لی و اؤزلرینی اوزو قارالیق, ائل قیناغی و گلن نسیللرین لعنت و قارغیشیندان قورتارمالی­دیرلار.

فولکلور یا ائل بیلیملری­ خالقین ائحتیاجی اوزره یارانمیش و یا خالق, اونلاری یارانمیش اثرلردن اؤز احتیاجی اساسیندا گؤتورموش, بعضاً ده ایشله­ میش, گلیشدیرمیش و بو گونکو زامانیمیزا گتیریب چیخارتمیشدیر.

بیز هر بیر خالق و میلّتین ائل بیلیملرینی آراشدیردیقجا, او خالقین آتا- بابالاری­نین کئچمیش عصرلرده و حتّا کئچمیش مین ­ایللیک­لرده نئجه یاشادیقلاری, نه­ لره ایناندیقلاری, نه ­لره تاپیندیقلاری, معیشت و حیات طرزلری, باشلاریندان سوْودوقلاری آجیلی- شیرینلی اولایلاری, نه ­لری سئودیکلری, نه ­لردن چکیندیکلری, هم ده او خالقین پسیخولوگیاسی, ائله­ جه ­ده سوی- کؤکونو اؤیرَنیریک.

یازار: دوکتور حسین محمد خانی

Share/Save/Bookmark
 
آدرسهای ما - Follow us

YouTube

 -----

Facebook

----- 

Twitter