زبان مادری زبانیست که از مادر، پدر و نزدیکانمان آموخته ایم. بنا به نطر پژوهشگران کودک در رحم مادرش با زبان مادریش آشنا میشود و هنگام بدنیا آمدن که به گریستن آغاز میکند اگر به زبان مادریش با وی سخن گفته شود، گریه اش را قطع کرده گوش میدهد.

کودک با گذشت زمان و شنیدن مکرر، زبان مادریش را آموخته آغاز به ادای آن میکند. کم کم با ساختن جملات کوتاه آغاز به سخن گفتن به زبان مادریش میکند. در طول زمان کوتاهی می آموزد تا به زبان مادریش احساسات و خواسته هایش را به اطرافیان خود تفهیم نماید. با زبان مادریش با دیگران رابطه برقرار کند. با همین زبان بازی میکند، می خندد، می گرید و وارد مشاجره و بگو مگو می شود. تنها و تنها با زبان مادریش است که قادر می شود دنیای پیرامون خود را بشناسد و بیان نماید. با سخن گفتن به زبان مادری از فردیت و تنهایی خویش خارج گشته از تعلق خود به گروه ویژه ای آگاه میشود. زبان مادری هر فرد ارتباط محسوسی با هویت ،فرهنگ و تاریخ آن فرد دارد. هر فرد با ارزش دادن به داشته های خود می تواند در تمام عرصه های زندگی اعم از اقتصاد ،سیاست و... اعلام وجود کند.

در کشور های کثیرالملل که زبان های متعددی وجود دارد هر زبانی جایگاه خاص خود را دارد . در كشورى مانند هندوستان، حدود ۸۰ زبان در مراحل مختلف به كار گرفته می‌شوند. در آفريقا حدود ۲۰۰ زبان وجود دارد كه البته رايج‌ترين آنها، انگليسی، پرتغالی، اسپانيولی و فرانسوی است.

اما در کشور ایران که نژاد پرستی حرف اول را در تمام طول تاریخ شاهنشاهی و جمهوری اسلامی را میزند حقوق سایر ملل و که زبان مادریشان فارسی نسیت پایمال می شود.

در این مقاله سعی بر آن شده است که اهمیت زبان مادری را گوشزد نژاد پرستانی کنیم که پایمال کردن حقوق اساسی ملتی را برای خود افتخار می دانند.

انسان‌ها با صحبت كردن همديگر را می‌فهمند. روند تكامل انسان در جامعه با زبان به نسل‌های بعد منتقل می‌شود. اگر زبان از جامعه انسانى گرفته شود، چرخه اجتماعی باز می‌ايستد. از زبان گاه بعنوان سرمايه فرهنگی ياد می‌شود. وقتی از حفظ، توسعه و تقويت فرهنگ يك جامعه سخن به ميان می‌آيد، اين زبان است كه گذشته و حال آن جامعه را بهم پيوند می‌دهد. برخوردار نبودن از حق گويش به زبان هر قوم يا فرهنگ، خطر گسست مناسبات انسانی و طبيعی ميان افراد را در بر دارد.

اهمیت زبان مادر از نگاه بزرگان

مدیر کل یونسکو:

زبان‌ها روح بشريت هستند. زبان‌ها ميراث معنوی بشريت هستند، زاده می‌شوند، تكامل مى‌يابند و در برخى موارد محكوم به نابودی می‌شوند. اگر تلاش خود را براى نجات زبان‌ها آغاز كنيم، به سود ماست. بايد تمامی سعی خود را برای مراقبت از زبان‌ها بكار گيريم و اين در سايه سيستم آموزشى چند زبانه محقق خواهد شد...

گادامر :

”زبان همچون جهان هر دو پیش از ما وجود داشته اند و ما درآنها زاده می شویم ،هیچ یک تازه نیستند”

ماندلا:

اگر با فردی با زبانی که می فهمد صحبت کنید حرفتان به مغزش میرسد, اما اگر با او به زبان مادریش صحبت شود حرفتان بر دلش می نشیند.

سازمان يونسكو :

" كسی كه نتواند به زبان مادري خود بنويسد و بخواند بيسواد محسوب مي‌شود."

نظريه ی جامعه شناسان :

"زبان مادري با شير مادر در جان شده و با مرگ از تن بيرون مي‌رود و تحميل زبان ديگر به كودكی كه تازه شروع به حرف زدن نموده جنايت محسوب مي‌شود.

هایدیگر:

"اگر زبان ملّتی از بین برود آن ملّت هم از صحنه هستی خارج شده است."

ميلان كوندرا :

 "نخستين گام برای از ميان برداشتن يک ملت، پاک كردن حافظه آن است. بايد كتابهايش را، فرهنگش را، زبانش را از ميان برد. بايد كسي را واداشت كه كتابهاي تازه‌اي برای او بنويسد ، فرهنگ جديدي را جعل كند و بسازد، تاريخ و زبان جديدي را اختراع كند، كوتاه زماني بعد ملت آنچه هست و آنچه بوده را فراموش می‌كند. دنيای اطراف همه چيز را با سرعت بيشتری فراموش می‌كند."

ماهاتما گاندی :

 "کسی که زبان و ادبیاتش را نخوانده باشد، تاریخش را نخواهد دانست و آن کس که تاریخش را نداند آینده‌ای ندارد.

پروفسور حسابی:

 "نه سبزم نه قرمز ، زبان مادری‌ام را یاد بگیرم، برایم کافیست."

مثل فرانسوی :

 "کسی که زبان مادریش را نمیداند و یاد نگرفته باشد وحشی است."

ويتگنشتاين فيلسوف جهان معاصر :

"زبان من جهان من است و جهان من زبان من."

هومنل دانشمند بزرگ آلمانی :

 "اگر ميخواهيد بدانيد زبان اولين تمدن بشريت چه و چگونه بوده است اكنون به زبان تركی آذربايجانی بنگريد."

جان استوارات:

 "اگر استعمار بخواهد كه ملتي را وابسته خود سازد نخست سراغ هويت و زبان آنها مي‌رود، اگر ملتي فرهنگ (زبان و نژاد و ...) خود را از دست بدهد و استحاله و آسيميله شود."

نظريه استعماری هيتلری :

 "بطور كلي براي معدوم و منقرض ساختن يک ملت با تمامی عقايد و فرهنگ مربوطش تنها كافي است زبان آن ملت و قوم از بين برده شود!"

جورج  برادون  :

 گر پدران و مادران معتقد باشند و بدانند زبان آنها مهم و ارزشمند است احتمالا این كه با زبان خود با بچه هایشان صحبت كنند بیشتر است.

در پنجاه و پنجمين نشست عمومی سازمان ملل اعلام شد كه روز جهانی زبان مادری باعث ايجاد احترام متقابل فرهنگ‌ها و زبان‌هاى مختلف و سبب غنی‌تر شدن فرهنگ‌ها ميشود. در اين نشست تاكيد شد كه سازمان ملل و يونسكو در جستجوی راهی برای حفظ زبان‌ها بعنوان ميراث مشترك بشرى هستند و سيستم آموزشى چند زبانه را به كشور‌ها توصيه می‌كنند. آيا می‌دانستيد كه كه ۶ تا ۷ هزار گونه زبانی در جهان ما وجود دارد؟ ديويد كريستال زبان شناس انگليسی اهميت تنوع زبانی را معادل تنوع انسانى می‌داند. نيروى عقلانى زبان را معادل توانايی بيولوژيك انسان تعبير می‌كند و می‌گويد نابودی هر گونه زبانی، به معناى نابودى يك جهان بينى خاص است.

زبان مادری در حقوق بین‌الملل

جامعه بين المللي اهميت و ضرورت آموزش زبان مادري را به درستي پذيرفته و آن را به عنوان يك حق اساسي بشري به رسميت شناخته است. به طوري كه در چندين معاهده و اعلاميه‌ی تهيه شده از سوي مراجع بين‌المللي ضمن تصريح به حقوق اشخاص در آموزش زبان مادري خود، تعهدات مثبت و منفي دولت‌ها نيز در شناسايي اين حق مورد تأكيد قرار گرفته است.

منظور از تعهدات مثبت تعهداتي هستند كه دولت‌ها براساس اين معاهدات و اعلاميه‌ها مكلف شده‌اند تا با به وجود آوردن شرايط و امكانات لازم، حمايت‌هاي مورد نياز، دسترسي افراد را به اين حق تسهيل نمايند. منظور از تعهدات منفي نيز تعهداتي است كه دولت‌ها را از تجاوز و تعدي به این حقوق منع مي‌نمايد.

الف) ميثاق بين المللي حقوق مدني و سياسي (مصوب 1996 مجمع عمومي سازمان ملل)که دولت ایران در تاریخ ۱۵ فروردین ۱۳۴۷ این میثاق را امضا و در اردیبهشت ۱۳۵۴ از تصویب گذرانده ‌است.

ماده 27 اين ميثاق مقرر مي‌دارد: در كشورهايي كه اقليت‌هاي نژادي، مذهبي و يا زباني وجود دارد، افرادي كه متعلق به اين اقليت‌ها هستند را نبايد از حق تشكيل اجتماعات با اعضاي گروه خود و نيز بهره‌مندي از فرهنگ و اظهار و انجام فرايض مذهبي و يا كاربرد زبان خودشان محروم نمود.

ب) كنوانسيون حقوق كودك (مصوب 1989 مجمع عمومي سازمان ملل)که دولت ایران با مصوبه اول اسفند ماه سال 1372 به آن پیوسته است.

مواد مختلف از جمله ماده 30 كنوانسيون حقوق كودك در اين خصوص بيان مي‌دارد: در كشورهايي كه اقليت‌هاي بومي، مذهبي يا زباني يا افرادي با منشأ بومي وجود دارند كودك متعلق به اينگونه اقليت‌ها يا كودكي كه بومي است نبايد از حق برخورداري از فرهنگ خود، برخورداري از مذهب خود و اعمال آن يا استفاده از زبان خود به همراه ساير اعضاي گروهش محروم شود.

ج) اعلاميه حقوق افراد متعلق به اقليت‌هاي قومي ملي، مذهبي و زباني (مصوب 1992). مواد مختلف این اعلامیه از جمله بندهاي 3 و 4 ماده 4 مقرر مي‌دارند:

3- ملل متبوع در صورت امكان بايد اقدامات لازم را در اينكه افراد متعلق به اقليت‌ها شرایط مناسبي براي يادگيري زبان مادري و يا دريافت قوانين و مقررات به زبان مادري خود داشته باشند، ايجاد نمايد.

4- ملل متبوع درصورت امكان تمهيدات لازم را در زمينه تحصيل به زبان مادري و تشويق در كسب معلومات تاريخي، سنت‌ها، زبان و فرهنگي كه در درون مرزهاي آن اقليت‌ها وجود دارد اعمال خواهند نمود.

د) اعلاميه جهاني حقوق زباني (مصوب 1996)

اعلاميه جهاني حقوق زباني در 2 ماده‌ی مبسوط تهيه و تدوين شده است كه در آن تمامي جزئيات مربوط به حمايت از زبان اقليت‌ها و تكاليف دولت‌ها در اين خصوص قيد گرديده است.

ر) منشور زبان مادري

اين منشور توسط سازمان يونسكو تهيه و تصويب شده است. مطابق بندهاي سه‌گانه‌ی اين منشور: «همه شاگردان اين مدارس بايد تحصيلات رسمي خود را به زبان مادري خود آغاز كنند» همه دولتها موظف هستند كه براي تقويت و آموزش زبان مادري كليه منابع، مواد و وسايل لازم را توليد و توزيع نمايند. براي تدريس زبان مادري بايد معلم به اندازه كافي تربيت و آماده شود. » این منشور تدريس به زبان مادري را وسيله‌اي براي برابري اجتماعي شمرده است.

ز)كنوانسيون ضد تبعيض در تعليم و تربيت مصوب 1967 يونسكو

لازم بذکر است براساس اصل هفتاد و هفتم قانون اساسی ایران "عهدنامه‌ها، مقاوله نامه‌ها، قراردادها و موافقت نامه‌های بین‌المللی باید به تصویب مجلس شورای اسلامی برسد." و از طرفی ماده 9 قانون مدنی ایران معاهدات بین‌المللی را که برطبق قانون اساسي بين دولت ايران وساير دول منعقد شده باشد درحكم قانون می‌داند.در اینجا تشخیص اینکه با قانون اساسی مطابقت دارد یا نه؟! به فرآیند ایجاد قانون باید مراجعه کرد که بیانگر این موضع است که معاهدات بین‌المللی پس از تصویب مجلس شورای اسلامی به تایید شورای نگهبان قانون اساسی می‌رسد که مطاقبت مصوبات را با شرع و قانون اساسی بر عهده دارد.

لذا در کنار اصل 15 قانون اساسی، ميثاق بين‌المللي حقوق مدني و سياسيو كنوانسيون حقوق كودكحکم قانون را دارند و لازم الاجرا هستند .