اورمیه، بیست پنج مهر نودوچهار

دولتمردان دولت جمهوری اسلامی ایران بظاهر امر، کارهایی برای احیا دریاچه انجام می دهند و هزینه می کنند ولی از طرف دیگر با انواع حیله و فریبکاری تخریب دریاچه اورمیه را پیش می برند و این عمل را چنان با مهارت انجام می دهند تا تحت پوشش کارهای بظاهر علمی و مسائل اجتماعی، بدون اینکه کسی متوجه شود نهایتا تقصیر کار بر گردن خود مردم منطقه بیافتد.

بنده چند سالی می باشد در رشته آب فارغ التحصیل شده ام و با زحمت وارد کار شدم ولی حس ملی و اجحافات اعمال شده از طرف نظام مرکزی چنان ماهرانه و گسترده است که سبب گردید در این مورد هر کاری از دستم بر می آید انجام دهم مطالب زیر در پی صحبتهایی که در یکی از جلسات مشترک بین اعضای مرکزنشین وزارتخانه های نیرو و جهاد کشاورزی و سازمانهای آب منطقه ای و جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی و غربی انجام شده ارائه می گردد.

با توجه به تجربه کاری خودم و جهت رفع هر گونه شک و شبهه علمی، مجموع صحبتها و مطالب جمع آوری شده را با یکی از اساتید قابل اعتماد دانشگاه در میان گذاشتم و نهایتا با همکاری ایشان مطالب علمی زیر تهیه شد از آنجاییکه استادم نوشتن نام اصلی خودمان را صلاح ندانست لذا این مقاله را بنام مستعار خودم پخش می کنم و امیدوارم برای منطقه و مردممان مفید باشد.

نظام موجود ابتدا با ساختن سدهایی با حداکثر ظرفیت ذخیره که از نظر اصول علمی غیر استاندارد می‌باشد موجب خشک شدن دریاچه اورمیه گردیدند. نکات بسیار مهمی در طراحی ها وجود دارد که تیتر وار به این نکات اشاره می شود.

- ظرفیت غیراستاندارد سدها که گاهی مقدار قابل ملاحظه ای از کل آورد رودخانه زیادتر می باشد تماما در دوران قبل از انقلاب اسلامی و در زمان حکومت پهلوی برنامه ریزی شده بودند.

- ظرفیت سدها در شرایط عادی نباید از نصف آورد رودخانه بیشتر باشد مثلا وقتی رودخانه‌ای سالانه بطور متوسط 400 میلیون مترمکعب آورد دارد حجم مخزن سد باید کمتر از 200 میلیون مترمکعب باشد در حالیکه در تمامی سدها حجم مخزن بسیار بیشتر از آورد رودخانه می باشد. در عین حال این نکته نیز لازم به ذکر است که در موارد بحرانی نباید سدی برای مصارف کشاورزی ساخته شود از آنجاییکه حوضه دریاچه اورمیه شرایط بسیار حساسی دارد لذا مصداق قانون اخیر را دارد.

- طرحهای غیر استاندارد سد سازی با آنکه در زمان حکومت پهلوی برنامه ریزی و قسما کارهای اجرایی آن شروع شده بود نه تنها در زمان حکومت بعد ازانقلاب اسلامی با سرعت تمام ادامه یافت در عین حال در موارد زیادی حجم سدهایی که خود غیراستاندارد بود افزایش یافت. و آنها نیز به اجرا در آمدند.

- در هیچکدام از این سدها مسائل زیست محیطی در نظر گرفته نشده است، و عجیب اینکه حتی در طرحهایی زمان پهلویها و زمان حکومت اسلامی  که شرکتهای خارجی دست داشتند نیز هیچگونه اشاره ای به مسائل زیست محیطی نشده است.

-علاوه بر اینکه سدهای مخزنی ساخته شده غیر استاندارد موجب تخریب دریاچه اورمیه می گردد بعد از سد مخزنی نیز به تعداد بسیاری بند انحرافی در مسیر رودخانه ساخته اند که نقش تخریبی اینها دست کمی از نقش سدهای مخزنی ندارد.

- در دنیای کنونی ساخت سد برای توسعه کشاورزی منسوخ گردیده است در جاییکه مخازن آب زیرزمینی دشتهای موجود هرکدام چندین برابر حجم سدهای مخزنی می باشد می توان با برنامه ریزی صحیح هم برای آب کشاورزی و هم برای آب شرب و صنعت برنامه ریزی نموده و با اطمینان بیشتری آب به اندازه استاندارد مورد نیاز که مانع تخریب طبیعت محیطمان باشد را برداشت نمود.

در هر حال اکنون کاری که نباید انجام میشد به سهو ویا به عمد انجام شده است و ظاهر با فشارهای وارده از طرف مردم، دولت فارس ظاهرا می خواهد کارهایی برای احیا دریاچه انجام دهد.

- یکی از کارهای اصلی برای احیا دریاچه، انتقال آب بین حوضه ای می باشد و گویا اینکار بسیار کند پیش می رود و حداقل 5-10 سال طول می کشد که یکی از آنها انتقال از ذاب است که به این زودیها نمی توان به این طرحها امید بست.

-یکی دیگر از طرح ها، ساماندهی رودخانه ها، باز کردن مسیر جریان و رهاسازی آب پشت سدها می باشد.

حال باید دید که این طرح چگونه اجرا می شود ، متاسفانه این طرح نیز مثل طرحهای انتقال آب بین حوضه ای با امّا و اگرهای فراوان روبرو است و هرچند هزینه هنگفتی را صرف می کنند ولی در عمل طرح را از چاله درآورده به چاه می اندازند و با انواع کلاه شرعی های درست شده بظاهر علمی امکان موفقیت کاملا از بین می رود.

 -روش طراحی برای ساماندهی رودخانه ها بدین نحو است که معمولا با انجام تجزیه تحلیل های آماری دبی های اندازه گیری شده در گذشته، دبی رودخانه با دوره 25 ساله را حساب می کنند و عرض رودخانه که توان عبور این دبی را دارد محاسبه می کنند (باید گفت دبی به مقدار جریاب آب روخانه بر حسب مترمکعب در ثانیه گویند و دبی با دوره بازگشت 25 ساله سیلابی است که هر 25 سال یکبار در رودخانه اتفاق می افتد و به عبارت دیگر احتمال وقوع چنین سیلابی 4 درصد می باشد).

تا اینجای کار مشکلی وجود ندارد و استاندارد فوق توسط سازمانهای ذیربط به سازمانهای آب و کشاورزی ابلاغ شده است ولی کلاه شرعی بزرگی مثل سایر موارد درست کرده اند.

برای محاسبه دبی سیلابی باید آماری را در نظر گرفت که قبل از احداث سد وجود داشته است مثلا (بطور فرضی) در اکثر رودخانه های استان اگر این آمار در نظر گرفته شود دبی سیلابی محاسبه شده به عنوان مثال 700 مترمکعب در ثانیه می شود و باز عرض متوسط موردنیاز رودخانه تقریبا برابر 700 متر می گردد. این محدوده حریم رودخانه بوده و هیچ کس حق دخل و تصرف در آن را ندارد و دولت حق جلوگیری از هرگونه کشت و کار را نیز در آنجا دارد.

 برعکس روال فوق به عوض آمار دوره بدون وجود سد، سازمانهای ذیربط آمار اندازه گیری شده در رودخانه را در دوره بعد از احداث سد (ویا آمار تغییر یافته دبی با توجه به وجود سد مخزنی) را در نظر میگیرند و بخش مهمی از سیلابها را که در مخزن سد ذخیره می شود در نظر نمیگیرند لذا در این حالت دبی سیلابی با دوره بازگشت 25 ساله بسیار کمتر و مثلا حدود 400 متر مکعب بدست می آید و عرض متوسط موردنیاز رودخانه نیز برابر 400 متر می گردد.

اگر موضوع در اینجا متوقف میشد باز خوب بود ولی باز یک کلاه شرعی دیگری (با نام واقعی توطئه) درست می کنند سازمانهای آب و کشارزی می آیند و با در نظر گرفتن عرضی مثلا حدود 100 متر خاکریزهایی و بعضا دیواره های سنگی و بتنی در کنار رودخانه ها ساخته و بقیه عرض رودخانه را مایملک خود در نظر گرفته و هرگونه کار غیر استاندارد و غیرقانونی در آنجا انجام می دهند.

 با توجه به مطالب فوق سازمانهای آب و کشاورزی رودخانه ای که دارای حریم 700 متر می باشد با گرفتن تاییده از مقامات مرکزنشین و در واقع با توصیه جبری غیرمستقیم آنها به 100 متر تبدیل کرده و بقیه عرض رودخانه را یا به کشاورزان می فروشند ویا اجاره می دهند و از آنجاییکه اراضی موجود نزدیک آب رودخانه است با پمپاژها غیر مجاز، محصولات کشاورزی که دارای مصرف آبی بسیار بالایی هستند می کارند و حتی در مواردی بخاطر مجانی بودن آب دو بار در سال محصول می کارند.

دزدی آب در این رودخانه ها بقدری گسترده است آبی که در بالادست رها می شود چند کیلومتر پایین تر یک قطره از آن آب باقی نمی ماند.

کشت هر نوع محصولی در این اراضی در شرایط فعلی، کاملا غیرصحیح و ضد اصول علمی و کاری ضد مردمی بوده و موجب دزدی گسترده آب رودخانه ها شده و سبب نابودی دریاچه اورمیه می‌گردد و لازم است سازمانهای آب و کشاورزی از کشت هر نوع محصولی در آنجا جلوگیری کرده و در صورتیکه این اراضی را به کشاورزان فروخته اند باید آن را خریداری نموده و اگر اجاره داده اند باید اینگونه معاملات را فسخ کنند. طرح شماتیک موارد فوق الذکر در تصویر دیده می شود.

موضوعی که در جلسات فوق الذکر بویژه از طرف مرکزنشینان بر آن تاکید می شود اینست که آنها سازمانها را از هرگونه درگیری با کشاورزان منع می کنند و گویا در این جلسات بر این نکته اصرار بیشتری می کنند که مبادا با روستاهای کردنشین تند رفتار کنید و شماها باید سعی کنید بر کارهای خلاف و دزدیهای آب، چشم ببندید و کارها را بهیجوجه به دادگاه و غیره نکشانید. البته در اینجا هدف این نیست که بگوییم روستاهای ترک نشین در مورد برداشت غیر مجاز، بیشتر مراعات می کنند ولی اینگونه توصیه ها و تاکیدها نشان میدهد گویا روستاهای کردنشین پیشمرگ تخریب دریاچه اورمیه بوده و روستاهای ترک نشین نیز پشت سر آنها حرکت می کنند. در اینجا به این نکته نیز اشاره لازم است که هستند کارشناسان و مسئولین ترک منطقه که در اینگونه جلسات ویا در مراحل اجرایی کاسه داغتر از آش می شوند و توصیه های و دستورات مرکزنشینان را با شدت بیشتری اجرا کرده و آنها را مورد تشوق قرار داده و تخریب منطقه را سبب می شوند.

دیگر اینکه نمایندگان مجلس نیز برای جمع کردن رای مردم با دادن وعده و وعید به کشاورزان و شوراهای اسلامی روستاها، با فشار آوردن به سازمانهای ذیربط جهت چشم پوشی نسبت به برداشت غیرمجاز آب در تخریب دریاچه اورمیه نقش مهمی بازی می کنند.

عجیبترین چیزی که در این جلسات بویژه از طرف مرکزنشینان تاکید شده اینست که به سازمانهای دخیل در کارهای آب و کشاورزی توصیه می شود از قبول نمودن و اهمیت دادن به هرگونه مقاله و تزی در ارتباط با کار تخریب و برچیدن سدها و بندهای موجود در مسیر رودخانه در سمینارها و کنفرانسهای برگزارشده خودداری کنند و گویا از نظر آنها اینگونه مطالب مخدوش کننده افکار مردم هستند و نباید به اینگونه مطالب اهمیت داده شود.

-با اطمینان می توان گفت پس از ساختن سدها و بندها، محاسبه غیرعلمی حریم رودخانه ها و واگذار کردن کردن آنها به دیگران برای کشت غیرمجاز و متعاقبا دزدی غیرمجاز آب، توطئه ای است که برای نابودی کامل دریاچه اورمیه انجام می دهند با اینکار علاوه بر اینکه در حال حاضر از حرکت جریان آب رها شده از سدها بطرف دریاچه جلوگیری می کنند در عین حال برای مردمی که بطور غیرمجاز از زمین و آبی که اموال عمومی محسوب می شود ایجاد حق و حقابه کرده و در آینده مشکلات اجتماعی بزرگی را برای کسانی که بطور واقعی احیا دریاچه اورمیه را دنبال بکنند ایجاد می کنند.

متاسفانه نظام کنونی چنان تبلیغات گسترده ای راه انداخته که مردم فکر می کنند این دولت با ساماندهی رودخانه ها، آب را به دریاچه می رسانند ولی غافل از اینکه با توطئه ای دیگر و ظاهرا توسط مردم آخرین قطره های آب را قبل از رسیدن به دریاچه می خشکانند.

موضوع مهم دیگر اینست که مقالات و تحقیقات موجود بسیاری در مورد دریاچه اورمیه نشان میدهد چنانچه سرمایه گذاری برای پرورش آرتمیا، برنامه ریزی برای استفاده از گردشگری، ایجاد تاسیسات آب درمانی و گل درمانی مناطق مناسب دریاچه و برداشت صحیح از نمک دریاچه  انجام میشد درآمدی بیش از ده میلیارد دلار عاید منطقه می گردید و برای صدها هزار نفر اشتغالزایی می شد، حالا چرا آب دریاچه قربانی توسعه اراضی زراعی حوضه و تولید محصولات کشاورزی با ارزش کمتر از یک میلیارد دلار گردیده  ودر کنار آن امکان وقوع طوفان نمکی و نابودی هست و نیست آذربایجان را بوجود آورده جای سؤال بزرگ دارد، چنین تصمیم گیریها را چگونه می توان در قالب علم مهندسی و علوم انسانی و حقوق شهروندی، تجزیه تحلیل نمود؟. در حال حاضر نیز دولت مرکزی فارس، بجای ایجاد اشتغالزایی در منطقه، مردم را در فقر و فلاکت نگه داشته و آنها را به کشت محصولات با مصرف آب زیاد در اراضی حریم رودخانه و برداشت غیرمجاز آب و آب دزدی سوق می دهد. با ادامه چنین برنامه ریزیهایی مطمئنا آینده روشنی در انتظار منطقه دیده نمی شود.

جا دارد در اینجا اشاره ای به حرفهای دکتر کلانتری مجری طرح احیا دریاچه اورمیه درجلسه هم اندیشی استان آذربایجان شرقی (شهریور 94) داشته باشیم. وی خطاب به مسئولان گفت: چرا با دزدان آب برخورد نمی کنید؟ چرا با کسانی که به صورت غیرمجاز آب برداشت می کنند برخورد نمی شود؟ چرا دادگستری استان سکوت کرده و با این تخلفات برخورد نمی کند؟ من آذربایجان را و ایران را بیشتر از خودم دوست دارم، من حق ندارم خیانت کنم، من حق ندارم اهمال کاری کنم. چه شود گفته شود فلانی گذران زندگی اش با آب غیر مجاز است و نباید با او برخورد کنیم؟ تخلف، تخلف است چه فرقی دارد؟.

با درنظر گرفتن کلیه موارد فوق و با درنظر گرفتن اینکه سدهای مخزنی و بندهای انحرافی تماما غیراستاندارد ساخته شده و بجز کار تخریب محیط زیست و نابودی محیط اطراف دریاچه هیچگونه سودی در بر ندارند لذا تنها راه نجات از وضعیت فلاکت بار کنونی وتنها راه واقعی احیا دریاچه اورمیه، تخریب کامل سدهای مخزنی و بندهای انحرافی مسیر جریان آب، و همراه آن ساماندهی صحیح رودخانه ها با در نظر گرفتن آمار واقعی دبی های سیلابی (بدون وجود سدها)، و جلوگیری از کشتهای غیرمجاز و دزدی آب در حریم رودخانه و استفاده صحیح و برنامه ریزی شده از آب سطحی و زیرزمینی می باشد هرچند این موضوع میتواند در ابتدای امر در نزد افراد کم اطلاع ترددهایی ایجاد کند ولی آینده نزدیک سه چهار ساله با تمام قدرت این راه را به ما تحمیل خواهد نمود.

آلتای اورمولو، اورمیه، بیست پنج مهر نود و چهار.