آنا دیل گونو ایله باغلی بیل‌دیری
Ana Dil Günü ilə bağlı bildiri
Dilin insan hayatında çox əhəmmiyətli bir yeri olduğu bütün cəmiyətlərdə qəbul olunan bir həqiqətdir. Dili bir ünsiyyət vasitəsi olmaqla yanaşı insan şəxsiyyətinin formalaşmasında, hüviyyət qazanmasında əsas rol oynamaqdadır. Dil canlı bir varlıqdır, istifadə edildiyində inkişafını davam etdirdiyi kimi, istifadə edilmədiyi zaman da yox olmağa məhkumdur. Bu o dili danışan millət üçündə geçərlidir.
Dil insanın ictimailəşməsində (toplumsallaşmasında) öz kimliyini qazanıb formulə etməsində, ictimai qaydaların öyrənilməsində, mədəni dəyərləri özləşdirməsində, cəmiyətin bütün üzvlərini bir yerdə tutması kimi əhəmmiyətli funksiyalara malikdir. Çünki insan danışdığı dildə düşünür, yaradır və düşündüyü kimi davranır.
Dil fərdin doğumu ilə birlikdə qazandığı bir haqdır. Fərdin Anadan öyrəndiyi ilk dil Ana dilidir. hətta alimlərə görə uşaq ana bətnində anadili ilə tanış olur. ikinci bir dildən fərqli olaraq fərdin öz ana dilində təhsil alması Onda özgüvənin artmasına səbəb olur. Bu dili yaxşı bildikdə fərd o nisbətdə özünü yaxşı ifadə edə bilir. Bu ifadə ana dildə təhsil almış uşağın şəxsiyət, zehn və mədəni inkişafı baxımından nə dərəcə əhəmmiyətli olduğu həqiqətini ortaya qoymaqdadır.
Bu səbəbdəndir ki Beynəlxalq qurumlarda onu qorumaq üçün yasalar(qanunlar) və qərarlar qəbul edilmişdir.
1948 ci ildə İnsan Haqları bəyannaməsində deyilir ki, "Hər kəs(in); ırq, rəng, cinsiyyət, dil, din, siyasi və ya başqa bir görüşünə, milli və ictimai mənşəinə, doğuş yaxud bənzəri başqa bir status görə hər hansı bir ayrı-seçginlikə məruz qalmamalıdır.
16 dekabr 1966-cı Beynəlxalq Vətəndaşlıq və Siyasi Hüquqlar haqqında olan Sazişin 27 – ci Maddə sinə istinadən, İqtisadi, Sosial və Mədəni Hüquqlara dair Beynəlxalq Konvensiya " və Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Məclisinin 18 dekabr 1992-ci il tarixli, 47/135 saylı Milli ya da Etnik, Dini və dil azlıqlara mənsub şəxslərin hüquqları haqqında Bildirisi, və 4 noyabr 1950-ci il tarixli, İnsan Hüquqlarının və Əsas Azadlıqları Müdafiə Müqaviləsi (14- cü Maddə), Yerli və Azlıq Dillər haqda Avropa Konvensiyasının ratifikasiyası, 29 İyun 1992-ci il tarixli, Avropa Şurasının Nazirlər Şurası Konvensiyası, 9 oktyabr 1993 tarixindəki Avropa Şurası Zirvə toplantısında yaradılan Milli Azlıqlar Bildirişi, və Noyabr 1994 cü il Milli Azlıqların müdafiəsi haqqında Çərçivə Müqaviləsi kimi Avropa Şurasının bildiriş və müqavilələrini göz önünə alaraq
Bütün xalqların öz mədəniyyətlərini, dillərini və öz gündəlik həyatını nə şəkilə, hansı Formada aparması və inkişafı haqda ifadə etməsi, bu məqsədlə öz siyasət, təhsil, ünsiyyət və hökumət strukturlarının fərqli siyasi çərçivələri içində hüquqları olduğunu bildirə bilən Barselona, May 1960 Xalqların Kollektiv Haqları barədə Beyəlxalq Bildirişi qəbul olunmuşdur.
İran Irqçı(Rasist) rejiminin tərsinə çağdaş Dünya, xususiylə Avropa çox kültürlüklüyü zənginlik kimi qiymətləndirir. öz ana dillərində yaxşı danışan şəxsləri, ana dildə yaxşı təhsil almışları, ikinci, üçüncü, hətta dördüncü dili daha yaxşı danışdıqlarını müsbət dəyərləndirməkdədir. öz sərhədləri içərisində yaşayan azlıqlara dil mövzusunda hər hansı bir təzyiq tətbiq etməkdədir. əksinə öz sərhədləri içində yaşayan azlıqlara öz dil və mədəniyyətlərini öyrənmək imkanı yaratmışdır. Bugün Avropa ölkələrinin çoxunda insanlar birdən çox dili məktəblərdə öyrənməkdədirlər. Finlandiya, İngiltərə, İsveç, İspaniya azlıqlara bu fürsəti tanıyan ölkələrdən yalnız bir neçəsidir. İzahedici olması baxımından daha yaxşı bir nümunə vermək lazım olsa, İsveç Konstitusiyasına görə hər ana ata öz uşaqlarına anadilinin öyrədilməsini hüququna sahib olduğu kimi 2000-ci illərdə İsveç məktəblərində 138 ayrı dil danışan öyrənci qrupları vardı. Buna ilavə olaraq Bu ölkədə millətlərə görə ölkə üç müstəqil əyalətə ayrılmışdır. Bu ölkədə hər üç dil rəsmı dil olaraq qəbul edilmişdir.
İranı ələ aldığımızda təəssüf ki, ırqçı düşüncə tərzi, fars olmayan millətləri yox etmə və görmzlikdən gəlmə siyasəti illərdir ki, rəsmi dövlət siyasəti olaraq yürütülməkdədir. ana dildə təhsilin bölücüluğ kimi dəyərləndirilməkdədir. Bu mövzunun siyasi müzakirələrə alət edilməsi, qanuni bir haqq olaraq görülməməsi, iqtidar qüvvələrinin ana dildə təhsil istəyənə qulaq ardı yanaşmaları bu problemin həllini çıxmaz bir duruma salmaqdadır. Hamımız bunu hər zaman göz qarşısında saxlamaq məcburiyyətindəyik ki, beynəlxalq hüquq baxımından, dini baxımdan, insani və etik baxımdan ana dildə təhsil və çox dilli həyat təbii müqəddəs və əsas qanuna (konstitusiya) dayanan bir haqdır. hər insanın öz dilində danışması, yazıması, özünü ifadə etməsi, doğal bir haqdır. İranda yaşayan fars olmayan (Azərbaycan Türkrü, Türkmənlər, Kürd, Bəluç, Arab, Lor, Gilık və başqaları) yanı ölkənin Çoxunluğu təşkil edənlər Öz Doğma Dillərində Təhsil almaqdan məhrum edilməkdədirlər.
Biz Güney Azərbaycan siyasi qurum və partiyaları, milli fəalları 21 fevral Ana Dili Günün münasibətilə sizdən mənimsədiyimiz qeyd edilən yasa və qərarlərın icrasını istəyirik. Bütün bu yasa və bəyannamələri heçə sayan çeynəyən Irqçı(rasist) iran rejiminin beynəlxalq hüquqalara görə qınanmasını və:
1- Tehran ırqçi Rejimin icra etdiyi Kültürəl soyqırım və basğılrı dərhal durdurulmasını.
2- Ana dildə eğitim haqqının Rəsmən qəbul edilməsini.
3- Yalnız mədəni bir şəkildə beynəlxalq hüquqlara söykənən istəklərini dilə gətirdikləri üçün həbs edilən siyasi məhbuslar azad edilməsinı tələb edirik.
آنا دیل گونو ایله باغلی بیل‌دیری
دیلین اینسان هایاتیندا چوخ اهممیت‌لی بیر یئری اولدوغو بوتون جمیت‌لرده قبول اولونان بیر حقیقت‌دیر. دیلی بیر اونسیت واسطه‌سی اولماقلا یاناشی اینسان شخصیتی‌نین فورمالاشماسیندا، هوویت قازانماسیندا اساس رول اویناماقدا‌دیر. دیل جان‌لی بیر وارلیق‌دیر، ایستیفاده ائدیلدیگینده اینکیشافینی داوام ائتدیردیگی کیمی، ایستیفاده ائدیلمدیگی زامان دا یوخ اولماغا محکوم‌دور. بو او دیلی دانیشان میللت اوچونده گئچرلی‌دیر.
دیل اینسانین ایجتیمایلشمه‌سینده (توپلومساللاشماسیندا) اؤز کیم‌لیگینی قازانیب فورموله ائتمه‌سینده، اجتماعی قایدا‌لارین اؤیرنیلمه‌سینده، مدنی دیرلری اؤزلشدیرمه‌سینده، جمیتین بوتون عضو‌لرینی بیر یئرده توتماسی کیمی اهممیت‌لی فونکسیا‌لارا مالیک‌دیر. چونکی اینسان دانیشدیغی دیلده دوشونور، یارا‌دیر و دوشوندوگو کیمی داورانیر.
دیل فردین دوغومو ایله بیرلیکده قازاندیغی بیر حاق‌دیر. فردین آنا‌دان اؤیرندیگی ایلک دیل آنا دیلی‌دیر. حتی عالیم‌لره گؤره اوشاق آنا بتنینده آنادی‌لی ایله تانیش اولور. ایکینجی بیر دیل‌دن فرق‌لی اولا‌راق فردین اؤز آنا دیلینده تحصیل آلماسی اوندا اؤزگووه‌نین آرتماسینا سبب اولور. بو دیلی یاخشی بیلدیکده فرد او نیسبتده اؤزونو یاخشی ایفاده ائده بیلیر. بو ایفاده آنا دیلده تحصیل آلمیش اوشاغین شخسیت، زئهن و مدنی اینکیشافی باخیمین‌دان نه درجه اهممیت‌لی اولدوغو حقیقتینی اورتایا قویماقدا‌دیر.
بو سبب‌دن‌دیر کی بئینلخالق قوروم‌لاردا اونو قوروماق اوچون یاسا‌لار(قانون‌لار) و قرارلار قبول ائدیلمیش‌دیر.
1948 جی ایلده اینسان حاق‌لاری بیاننامه‌سینده دئییلیر کی، "هر کس(این)؛ ایرق، رنگ، جینسیت، دیل، دین، سیاسی و یا باشقا بیر گؤروشونه، میللی و اجتماعی منشأینه، دوغوش یاخود بنزری باشقا بیر ایستاتوس گؤره هر هانسی بیر آیری-سئچگین‌لیکه معروض قالماما‌لی‌دیر.
16 دئکابر 1966-جی بئینلخالق وطنداش‌لیق و سیاسی حقوق‌لار حاقیندا اولان سازیشین 27 – جی مادده سینه ایستینا‌دن، اقتصادی، سوسیال و مدنی حقوق‌لارا دایر بئینلخالق کونوئنسیا " و بیرلشمیش میللت‌لر تشکیلاتی‌نین باش مج‌لی‌سی‌نین 18 دئکابر 1992-جی ایل تاریخ‌لی، 47/135 سای‌لی میللی یا دا ائتنیک، دینی و دیل آزلیق‌لارا منسوب شخص‌لرین حقوق‌لاری حاقیندا بیل‌دیری‌سی، و 4 نویابر 1950-جی ایل تاریخ‌لی، اینسان حقوق‌لاری‌نین و اساس آزادلیق‌لاری مدافعه موقاویله‌سی (14- جو مادده)، یئرلی و آزلیق دیل‌لر حاقدا آوروپا کونوئنسیاسی‌نین راتیفیکاسیاسی، 29 یون 1992-جی ایل تاریخ‌لی، آوروپا شوراسی‌نین ناظرلر شوراسی کونوئنسیاسی، 9 اوکتیابر 1993 تاریخین‌دکی آوروپا شوراسی زیروه توپلانتی‌سیندا یارادیلان میللی آزلیق‌لار بیلدیریشی، و نویابر 1994 جو ایل میللی آزلیق‌لارین مدافعه‌سی حاقیندا چرچیوه موقاویله‌سی کیمی آوروپا شوراسی‌نین بیلدیریش و موقاویله‌لرینی گؤز اؤنونه آلا‌راق
بوتون خالق‌لارین اؤز مدنیت‌لرینی، دیل‌لرینی و اؤز گونده‌لیک حیاتینی نه شکیله، هانسی فورمادا آپارماسی و اینکیشافی حاقدا ایفاده ائتمه‌سی، بو مقصدله اؤز سیاست، تحصیل، اونسیت و حکومت ایستروکتورلاری‌نین فرق‌لی سیاسی چرچیوه‌لری ایچینده حقوق‌لاری اولدوغونو بیل‌دیره بیلن بارسئلونا، مای 1960 خالق‌لارین کوللئکتیو حاق‌لاری باره‌ده بئیلخالق بیلدیریشی قبول اولونموش‌دور.
ایران ایرقچی(راسیست) رئژیمی‌نین ترسینه چاغداش دونیا، خوسوسیله آوروپا چوخ کولتورلوک‌لوگو زنگین‌لیک کیمی قیمتلندیریر. اؤز آنا دیل‌لرینده یاخشی دانیشان شخص‌لری، آنا دیلده یاخشی تحصیل آلمیش‌لاری، ایکینجی، اوچونجو، حتی دؤردونجو دیلی داها یاخشی دانیشدیق‌لارینی موسبت دیرلن‌دیرمکده‌دیر. اؤز سرحدلری ایچری‌سینده یاشایان آزلیق‌لارا دیل مؤوضوسوندا هر هانسی بیر تضییق تطبیق ائتمکده‌دیر. عکسینه اؤز سرحدلری ایچینده یاشایان آزلیق‌لارا اؤز دیل و مدنیت‌لرینی اؤیرنمک ایمکانی یاراتمیش‌دیر. بوگون آوروپا اؤلکه‌لری‌نین چوخوندا اینسان‌لار بیردن چوخ دیلی مکتب‌لرده اؤیرنمکده‌دیرلر. فینلاندیا، اینگیلتره، ایسوئچ، ایسپانیا آزلیق‌لارا بو فورصتی تانییان اؤلکه‌لردن یالنیز بیر نئچه‌سی‌دیر. ایزاهئدیجی اولماسی باخیمین‌دان داها یاخشی بیر نومونه وئرمک لازیم اولسا، ایسوئچ کونستیتوسیاسینا گؤره هر آنا آتا اؤز اوشاق‌لارینا آنادی‌لی‌نین اؤیردیلمه‌سینی حقوقونا صاحب اولدوغو کیمی 2000-جی ایللرده ایسوئچ مکتب‌لرینده 138 آیری دیل دانیشان اؤیرنجی قروپ‌لاری واردی. بونا ایلاوه اولا‌راق بو اؤلکه‌ده میللت‌لره گؤره اؤلکه اوچ موستقیل ایالته آیریلمیش‌دیر. بو اؤلکه‌ده هر اوچ دیل رسمی دیل اولا‌راق قبول ائدیلمیش‌دیر.
ایرانی اله آلدیغیمیزدا تأسف کی، ایرقچی دوشونجه طرزی، فارس اولمایان میللت‌لری یوخ ائتمه و گؤرمزلیک‌دن گلمه سیاستی ایللردیر کی، رسمی دؤولت سیاستی اولا‌راق یوروتولمکده‌دیر. آنا دیلده تحصیلین بؤلوجولوغ کیمی دیرلندیریلمکده‌دیر. بو مؤوضونون سیاسی موذاکیره‌لره آلت ائدیلمه‌سی، قانونی بیر حاق اولا‌راق گؤرولممه‌سی، اقتدار قوه‌لری‌نین آنا دیلده تحصیل ایسته‌ینه قولاق آردی یاناشما‌لاری بو پروبلئمین حلینی چیخماز بیر دوروما سالماقدا‌دیر. هامیمیز بونو هر زامان گؤز قارشی‌سیندا ساخلاماق مجبوریتیندییک کی، بئینلخالق حقوق باخیمین‌دان، دینی باخیم‌دان، اینسانی و ائتیک باخیم‌دان آنا دیلده تحصیل و چوخ دیل‌لی حیات طبیعی مقدس و اساس قانونا (کونستیتوسیا) دایانان بیر حاق‌دیر. هر اینسانین اؤز دیلینده دانیشماسی، یازیماسی، اؤزونو ایفاده ائتمه‌سی، دوغال بیر حاق‌دیر. ایراندا یاشایان فارس اولمایان (آذربایجان تورکرو، تورکمن‌لر، کورد، بلوچ، آراب، لور، گیلیک و باشقا‌لاری) یعنی اؤلکه‌نین چوخون‌لوغو تشکیل ائدن‌لر اؤز دوغما دیل‌لرینده تحصیل آلماق‌دان مهروم ائدیلمکده‌دیرلر.
بیز گونئی آذربایجان سیاسی قوروم و پارتیا‌لاری، میللی فال‌لاری 21 فئورال آنا دیلی گونون موناسیبتیله سیزدن منیمسدیگیمیز قئید ائدیلن یاسا و قرارلرین ایجراسینی ایستییریک. بوتون بو یاسا و بیاننامه‌لری هئچه سایان چئینه‌ین ایرقچی(راسیست) ایران رئژیمی‌نین بئینلخالق حقوقا‌لارا گؤره قینانماسینی و:
1- تئهران ایرقچی رئژیمین ایجرا ائتدیگی کولتورل سویقیریم و باسغیلری درهال دوردورولماسینی.
2- آنا دیلده ائغیتیم حاقی‌نین رسمن قبول ائدیلمه‌سینی.
3- یالنیز مدنی بیر شکیلده بئینلخالق حقوق‌لارا سؤیکنن ایستک‌لرینی دیله گتیردیک‌لری اوچون هبس ائدیلن سیاسی مهبوس‌لار آزاد ائدیلمه‌سینی طلب ائدیریک.
آذربایجان اویرنجی حرکاتی- آذوح
واحید مستقیل آذربایجان جبهه سی
آذربایجان میللی دیره نیش تشکیلاتی
گونئی آذربایجان استقلال پارتیاسی
گونئی آذربایجان قورتولوش پارتیاسی
گونئی آذربایجان دئموکرات پارتیاسی
گونئی آذربایجان لیبرال دئموکرات پارتیاسی
گونئی آدربایجان میللی دئموکراتیک بیرلییی
گونئی آذربایجان سوسیال دئموکرات پارتیاسی
