آذربایجان قادینچیلیغی: قادین حاقلارینی قورویا بیلمهیَن بیر میللت، انسان حاقلارینی قوروماقدان دانیشا بیلمز- محمد رحمانی فر
آذربایجان قادینچیلیغینا دوشونرکن بو گون آذربایجاندا دؤرد فرقیلی طیف، دؤرد فرقیلی گؤرونتویه واریر.
1- آذربایجان کوتلهسی (1): بونلارین قادینا اولان باخیشلاری آذربایجان توپلومونون آلت قاتیندا(2) کؤک سالان دوشونجه تمللرینی اوزه چیخاردیر. بونلار دینی - سنتی تمللره آرخالاناراق اَن اییمسر(3) باخیمدا اسلامی، قارامسار باخیمدا ایسه فردوسی-نین شاهنامهسینی، امام محمد غزالی و خواجه نظامالملک کیمی دینی یازیچیلارین قادینلارا باخیشینی آنیمسادیرلار. دئمک، بونلار یا قادینی تحقیر ائدیرلر یا عزیزلهییرلر. آنجاق، بو ایکی چئشید داورانیش بیر بولاقدان سو ایچمهدییی حالدا، بیر باجادان دا قونویا باخمیر. قادینی تحقیر ائدنلر یا قادینا حقارتله باخانلار قادینی قادین اولدوغو اوچون (ارکک اولمادیغی اوچون) آلچاقلاییرلار. آنجاق، قادینی عزیزلهیَنلر اونلارجا صادق دئییللر. بونلار اصلینده قادینی قادین اولدوغو اوچون دئییل، "آنا" اولدوغو اوچون عزیزلهییرلر. بونا گؤره، بونلارین آراسیندا "قادین گونو" اصلینده "آنا گونو" کیمی آنیلیر.
2- آذربایجانچیلار: بونلار عموماً قادین قونوسونا باخدیقدا تاریخی رومانتیسیزمه قاپیلیرلار. دده قورقود کیمی بؤیوک بیر میفیک اثر بونلاری بو رومانتیک باخیشا سوروکلهیه بیلر، البته. اوندان باشقا، تورک خاقانلیقلاریندا اوزه چیخان بیر پارا اولایلار دا بو باخیشین اورتایا چیخماسینا ندن اولا بیلر. بیلدیییمیز کیمی، فردوسینین شاهنامهسینین ترسینه ددهقورقود کیتابیندا قادینلار اؤزل و گؤزل قونوما یییهلهنیرلر. تورک خاقانلیقلاری تاریخینده ایسه قادینلار آرتیق خاقانلیق و اَن آزی حؤکمدارلیق سویهسینه بئله چاتیبلار. اونلارین آدینا سیککه ده وورولوب. بونلار، البته، بؤلگهنین باشقا اویغارلیقلاری (4) ایله توتوشدوراندا اولدوقجا غرور وئریجیدیرلر. آرتیق، تاریخ و ادبیات باخیمیندان قادین قونوسوندا بیزیم دوروموموز اونلاردان داها یاخشیدیر. آنجاق، بو توتوشدورما بیزی آلداتمامالیدیر. بو توتوشدورما بیزلرده قادینلارین داها یاخشی دورومدا اولدوقلارینی آچیقلایا بیلسه ده، ایستر-ایستهمز سادهجه بیر توتوشدورمادیر و موطلق بیزلرده قادین دورومونون استاندارد حالتده یاخشی اولدوغونون گؤسترگهسی اولا بیلمز. بیر ده اونوتمایالیم کی بونلار تاریخین هامیسی دئییل. بیر ائلین تاریخی یالنیز او ائلین میفیک - ادبی قایناقلاری و خاقانلارین سارایلاریندان الده ائدیلدییی بیلگیلر تملینده یازیلا بیلمز. یازیقلار اولسون، بو گونهدک آذربایجان توپلومسال تاریخی اوزهرینده تمللی بیر آراشدیرما و آرخالانمالی بیر بیتیک (5) یارانماییبدیر. بیزیم کولتوروموز و توپلومسال یاشامیمیز بوتون ائللر کیمی قونشو کولتورلردن و توپلومسال یاشاملاردان ائتگیلهنیبدیر(6). اؤرنهیین اسلامدان سونرا اسلامی-افلاطونی دونیا گؤروشونو (7) منیمسهیَن آتا-بابالاریمیز دونیایا و اونون ایچینده قادینا بو گؤروش آچیسیندان باخیبلار(8). بونونلا بیرلیکده، قونشو ائلیمیز ساییلان فارسلارین کولتورو، اؤزللیکله فارسجا کیمی مسلط بیر دیلین واسیطهسی ایله بیزیم کولتوروموزو ائتگیلهییبدیر. باشقا سؤزله دئسم، "وندیدادنامه" و "شاهنامه" کیمی اثرلر یالنیز فارسلارین کولتورونو دئییل، بلکه بیزیم کولتوروموزو ده ائتگیلهییبلر. بئلهلیکله، گؤروندویو کیمی بیز اسلامدان سونرا، آری (خالص) هابئله دورو (زلال، شفاف) تورک کولتوروندان و تورک توپلومسال یاشامیندان سؤز آچا بیلمهریک. سونوج بللیدیر: وورغولادیغیم کیمی تورک توپلومسال یاشام تاریخی اوزهرینده گئنیش هابئله بیلیمسل آراشدیرما آپارمادیغیمیزا باخمایاراق، بو تاریخین قونشو ائللر او جوملهدن فارسلار هابئله عربلر تاریخیندن چوخ دا فرقیلی اولماماغینی دوشونه بیلهریک. یئنه ده سونوج بللیدیر: آذربایجان قادینی دا بو تاریخین بوتون بویلاریندا آز-چوخ اَزیلیب، آلچاقلانیب و تاپدالانیبدیر. بیر داها سونوج بللیدیر: قادین حاقلارینی گؤز اؤنونه آلاراق، بو تاریخه چوخ دا گووهنیب، چوخ دا فخر ائتمک اولماز.
3- فمینیستلر: بونلار چوخ گؤزل سؤزلر دانیشیرلار. دونیا فمینیسم تاریخی ایله تانیشدیرلار. اَن آزی اؤزلرینی بئله گؤستریرلر. اصلینده فمینیسم بیر دوشونجه مکتبی اولاراق باتیدا یارانیبدیر. جان استورات میل 19جو یوز ایللیکده " قادینلار انقیادی" آدلی اثرینی یازماقلا بو یولدا بؤیوک رول اوینادی. اوندان سونرا بو قونو دا چوخلاری چالیشدیلار. آنجاق سؤزسوز، بو آرادا سیمون دوبوار کیمی بیر مودئرن پیغمبرین رولو دانیلمازدیر. آشیری باخیشلاردان گؤز یومساق، بو دوشونجه انسانلارین (ایستر قادین اولسون، ایسترسه ارکک) برابرلییینی هابئله برابر حاقلارینی ساوونور و بو برابرلییه چاتماق اوچون آغیر ساواش باشلاییر. بوتون ایستکلرینه چاتا بیلمهدییینه باخمایاراق، بو گون باتیدا بو دوشونجه چوخلو قازانجلار الده ائدیب و اینانیرام بوندان داها آرتیق اوغولار دا قازاناجاقدیر. آنجاق، منجه بیزیم فمینیستلر، اَن آزی اونلارین بیر سیراسی، بیر پارا واقعیتلری ده دوشونمهلیدیرلر. بو واقعیتلری دوشونن فمینیستلری من آذربایجان قادینچیلاری آدلاندیریرام.
4- آذربایجان قادینچیلاری: بونلار قادینچی اولاراق، قادینلارین بوتون انسانی حاقلارینی ساوونمالیدیرلار. آنجاق، بیر انسان اولاراق دا بوتون انسان حاقلارینی دا ساوونمالیدیرلار. عین حالدا بیر آذربایجانلی قادین اولاراق، آذربایجان قادین حاقلارینی باشدا توتماقلا آذربایجان انسان حاقلارینی دا ساوونمالیدیرلار. من بونلاری بیر-بیریندن آیری گؤرمورم. انسان حاقلارینی قادین حاقلاریندان یا قادین حاقلارینی انسان حاقلاریندان آییرماق اولماز. آذربایجان قادینلاری، قادین اولاراق چوخلو چتینلیکلرله قارشیلاشیرلار. آنجاق، بو چتینلیکلر اونلارین قارشیلاشدیقلاری چتینلیکلرین هامیسی دئییل. بلکه اونلار انسانی چتینلیکلرله ده قارشیلاشیرلار. سؤزومو نئچه اؤرنک گتیرمکله داها آیدین آچیقلاماق ایستهییرم. بیلدییینیز کیمی بو گون آذربایجانیمیزدا چوخلو چتینلیکلرله قارشیلاشمیشیق. اؤرنهیین، دیلسیزلیک سورونو. آنا دیلینده اؤیرهتیم آلماق بیزیم بیر انسانی حاققیمیزدیر. بورادا داها قادین/ ارکک قونوسو یئرسیز گؤرونور. انسانی حاق دئدیییمیزده بو هم آذربایجان ارککلرینین حاققی ساییلیر و هم آذربایجان قادینلارینین حاققی. بئلهلیکله بو حاققی الده ائتمک اوچون اونلارین هامیسی چالیشمالیدیرلار. باشقا بیر اؤرنک: اورمو گؤلونون قوروماسی بیزیم تمیز هاوا و ساغلام یاشام حاققیمیزی هدهلهمکدهدیر (9). اورمو گؤلوندن داها دوغروسو اورمو چؤلوندن قالخان دوز-توز-توپراق یالنیز ارککلری دئییل، قادینلاری دا ائتگیلهییر. آرتیق، قادینلارین فیزیولوژیک اؤزللیکلرینه گؤره اونلاری داها آرتیق خطره سالا بیلر. بونلاردان باشقا، بو گون اؤزللیکله باتی آذربایجانیمیزین توپراقلارینا گؤز تیکنلر وار. بو توپراقلار یالنیز آذربایجان ارککلرینین توپراقلاری دئییل. بو توپراقلاردا گووهنجهلی (امنیتلی) بیر یاشام قورماق آذربایجان قادینلارینین دا حاققی دیر. نئجه اولا بیلر آذربایجان فمینیستی بو قونولاری گؤرمزدن کئچه؟ نئجه اولا بیلر آذربایجان فمینیستی بو قونولارا گؤره هئچ بیر سؤز دانیشمایا و حتی چئشیدلی توپلومسال اولایلاردا حاقلاریمیزی هدهلهیَن تشکیلاتلار، حزبلر و گروهلارلا سسسسه وئره و بیزیم و داها اؤنملیسی اؤزونون انسانی حاقلارینی تاپدالایان یاخود هدهلهیَنلرین تریبونونا چئوریله؟ لوطفن، یانلیش آنلامایین: من آذربایجان قادینچیلیغینی میللتچیلیک دوشرگهسینه داشیماق ایستهمیرم. بلکه بونو وورغولاماق ایستهییرم کی بئله چتینلیکلر ارکک – قادین تانیمازلار. بونلار بیزیم انسانی چتینلیکلریمیزدیرلر. بونلار بیزیم اورتاق چتینلیکلریمیزدیرلر بونلاری آرادان قالدیرماق اوچون ایسه ال-اله وئریب بیرلیکده چالیشمالیییق. نئجه کی قادین حاقلاری دا بیزیم انسانی حاقلاریمیز ساییلیر. بیزیم دئدیکده ارککلی- قادینلی، هامیمیزی وورغولاماق ایستهییرم. قادین حاقلارینی قورویا بیلمهیَن بیر میللت انسان حاقلارینی قوروماقدان دانیشا بیلمز.
سون سؤز: گلین توپلومسال چالیشمالاری روشنفکرانه ژستلرله دهییشیک توتمایاق. فمینیسم بیر روشنفکرانه ژست دئییل. انسان حاقلارینی تماملاماق اوچون و بو حاقلارین اؤنملی بیر قولونو گئرچکلشدیرمک اوچون بیر یولدور. یول وورماق، بللی تکنیکی دایاقلارا دایاناراق هر بؤلگهنین جغرافیایی دورومونو گؤز اؤنونه آلماقلا گئرچکلهشه بیلر. فمینیسمدن قادینچیلیغا چاتماق اوچون بو دورومو دوشونمک یئترلیدیر. بونا چاتماق اوچون دوشونجهلریمیزدن، ایستکلریمیزدن هابئله آماجلاریمیزدان اوزاقلاشماق لازیم دئییل، بلکه وار اولان دورمو تانیماق و اونونلا اویغون بیر دورومدا آددیم آتماق گرکیر.
محمد رحمانیفر
-------------------
ی.س: بو یازی سایین Mahnaz Kazemi خانیمین تاپشیریغی و تشویقی اساسیندا یازیلدی. اصلینده بیر قادین منی بو دوشرگهیه سوروکلهمهسه ایدی، اؤز آیاقلاریملا بو قورخونج دوشرگهیه گیرمزدیم...
اتک یازیلار:
1- کوتله: عادی جماعت، عموم
2- آلت قات: ژرف ساخت، زیرساخت
3- آنیمسادیرلار: خاطیرلادیرلار؛ ذهنیمیزده جانلاندیریرلار
4- اویغارلیق: تمدن، مدنیت
5- بیتیک: کیتاب
6- ائتگیلهنیب: تأثیر آلیب، متأثر اولوب
7- دونیا گؤروشو: جهان بینی
8- البته بو باخیش صیرف اسلامی بیر باخیش آدلانا بیلمز. وورغولادیغیم کیمی بو باخیش اؤزو یونان فلسفهسیندن ائتگیلهنیبدیر. بیلدییینیز کیمی یونان فلسفهسینین اؤزونده قادینا دوز-اَمللی یئر وئریلمهییبدیر. باشقا باخیمدان امام محمد غزالی، خواجه نظامالملک کیمی آداملارین دوشونجهلری ده دینی دوشونجه کیمی توپلومدا یاییلیبدیر.
9- هدهلهمک: تهدید ائتمک، خطره سالماق