آنچه باید در مورد همه‌پرسی خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا بدانید
آذوح: برایان ویلر و الکس هانت بی‌بی‌سی
قرار است پنجشنبه ۲۳ ژوئن (۳ تیر) بریتانیایی‌ها پای صندوق بروند و تصمیم بگیرند کشورشان در اتحادیه اروپا بماند یا نه. در این مطلب کوشش کرده‌ایم جنبه‌های مختلف این همه‌پرسی را به زبان ساده بیان کنیم.
همه‌پرسی یعنی چه؟
رفراندوم شکلی از رأی‌گیری است که هرکس (یا تقریبا هرکس) به سن رأی دادن رسیده باشد می‌تواند در آن شرکت کند. معمولا پرسشی طرح می‌شود و هر رأی‌دهنده "بله" یا "خیر" می‌گوید. هر طرف که رأیش بیشتر بود برنده است.
چرا دارند رفراندوم برگزار می‌کنند؟
دیوید کامرون، نخست‌وزیر بریتانیا، پیش از انتخابات سراسری ۲۰۱۵ – تحت فشار گروهی از نمایندگان حزب محافظه‌کار در پارلمان و البته حزب استقلال بریتانیا – قول داده بود اگر برنده شد، ماندن یا بیرون آمدن از اتحادیه اروپا را به رأی همگانی بگذارد. حامیان رفراندوم می‌گفتند از سال ۱۹۷۵ که مردم به ماندن در اتحادیه اروپا رأی دادند، چهل سال گذشته و مردم باید بتوانند دوباره نظرشان را بگویند. حرف‌شان این بود که اتحادیه اروپا تغییر کرده و اختیار زندگی روزمره مردم را ازشان گرفته. تحت فشار این جریان‌ها بود که آقای کامرون گفت: "وقت آن رسیده که مردم بریتانیا نظرشان را بگویند. وقت آن رسیده که تکلیف ماجرای اروپا را در سیاست بریتانیا روشن کنیم."
اتحادیه اروپا چیست؟
اتحادیه اروپا حاصل مشارکت اقتصادی و سیاسی ۲۸ کشور اروپایی است. سنگ بنای آن پس از پایان جنگ جهانی دوم گذاشته شده. چند کشور اروپایی تصمیم گرفتند همکاری اقتصادی‌شان را گسترده کنند – با این باور که ملت‌هایی که با هم تجارت می‌کنند سخت‌تر به جنگ هم می‌روند. این طرح اولیه (همکاری اقتصادی) به مرور به "بازار واحد" بدل شد، یعنی سرزمینی که گردش کالا و انسان در آن آزاد است، انگار اساسا یک کشور است. از همین روست که یک واحد پول دارد (۱۹ کشور)، پارلمان دارد و برای همه اعضا در حوزه‌های مختلف – از محیط زیست و ترابری گرفته تا حقوق مصرف‌کننده و بهای خدمات موبایل – قانون‌گذاری می‌کند.
پرسش همه‌پرسی چیست؟
"آیا بریتانیا باید عضو اتحادیه اروپا بماند یا از اتحادیه اروپا بیرون بیاید؟"
"برگزیت" یعنی چه؟
کلمه‌ای است که از ترکیب دو کلمه بریتانیا (Britain) و خروج (Exit) ساخته شده و برای آسانی در گفتار و نوشتار استفاده می‌شود. پیشتر، وقتی بحث خروج یونان از اتحادیه اروپا به دلایل بحران اقتصادی داغ بود، کلمه گرگزیت (ترکیب Greece و Exit) رایج شده بود.
مگر کامرون قوانین دایر بر عضویت بریتانیا در اتحادیه اروپا را تغییر نداد؟
چرا. چهار پنج ماه پیش (در ژانویه و فوریه) موضوع داغ سیاست بریتانیا مذاکرات دیوید کامرون و سران دیگر کشورهای اتحادیه اروپا بود. آقای کامرون وعده داده بود امتیازهایی بگیرد که دغدغه بریتانیایی‌ها را از بابت عضویت در اتحادیه اروپا رفع کند.
او بعد از مذاکرات گفت توانسته امتیازهایی بگیرد که عضویت بریتانیا را عضویتی "خاص" می‌کند – و اگر بریتانیایی‌ها به ماندن رأی بدهند، اجرایی می‌شود. آقای کامرون معتقد است موضوعاتی چون مهاجرت و واگذاری اختیار اداره کشور به اتحادیه اروپا که محل نگرانی بریتانیایی‌هاست در این مذاکرات حل شده. اما منتقدان می‌گویند امتیازهایی که او از دیگر اعضای اتحادیه اروپا گرفته از آنچه قول داده بود بسیار دور است و عملا تفاوتی در موقعیت بریتانیا در این اتحادیه ایجاد نمی‌کند.
چه کسانی خواهان جدایی از اتحادیه اروپا هستند؟
حزب استقلال بریتانیا – که در آخرین انتخابات پارلمان اروپا پیروز ظاهر شد و در انتخابات سراسری ۲۰۱۵ نزدیک ۴ میلیون رأی آورد، تقریبا نصف نمایندگان حزب محافظه‌کار در پارلمان از جمله پنج عضو کابینه، و چند نماینده حزب کارگر.
چرا می‌خواهند بریتانیا از اتحادیه اروپا جدا شود؟
حامیان خروج می‌گویند اتحادیه اروپا خاصیتی برای برای بریتانیا ندارد جز آنکه با قوانین دست‌وپاگیر جلوی رشد اقتصاد را می‌گیرد. آنها معتقدند در ازای میلیاردها پوندی که به عنوان حق عضویت پرداخت می‌شود، چیزی به بریتانیا نمی‌رسد. دغدغه دیگرشان مهاجرت است. می‌خواهند بریتانیا کنترل مرزهایش را به عهده بگیرد که افراد کمتری برای کار به این کشور بیایند. یکی از اصول اساسی اتحادیه اروپا "جابه‌جایی آزاد" است، به این معنا که کسی که بخواهد از یک کشور به یک کشور دیگر برود و زندگی کند، ویزا نمی‌خواهد. حامیان برگزیت با ایده "نزدیکی بیشتر اعضا" هم مخالفند. می‌گویند این ایده نهایتا به "ایالات متحده اروپا" می‌انجامد.
چه کسانی خواهان ماندن در اتحادیه اروپا هستند؟
دیوید کامرون، نخست‌وزیر، و شانزده عضو کابینه حامی ماندن هستند. حزب محافظه‌کار در کلیت‌اش بی‌طرف است، اما حزب کارگر، حزب ملی اسکاتلند، حزب لیبرال دموکرات و حزب ولز، طرفدار ماندن در اتحادیه اروپا هستند. باراک اوباما، رئیس‌جمهور آمریکا، هم از ماندن بریتانیا در اتحادیه اروپا حمایت کرده، همین‌طور دولت‌های فرانسه و آلمان.
چرا می‌خواهند بریتانیا در اتحادیه اروپا بماند؟
طرفداران ماندن در اتحادیه اروپا می‌گویند عضویت بریتانیا مفید است: فروش کالا و خدمات به دیگر کشورهای اروپایی و ورود نیروی کار مهاجر را آسان می‌کند، که هر دو عامل به رشد اقتصادی و در نهایت تأمین بودجه خدمات عمومی کمک می‌کند. دیگر استدلال مهم حامیان ماندن این است که اگر بریتانیا از اتحادیه اروپا بیرون برود، جایگاهش در جهان لطمه می‌خورد. می‌گویند به لحاظ امنیتی هم بهتر است عضو باشگاهی با ۲۸ ملت باشیم تا تنها.
بالاخره ماندن بهتر است یا بیرون آمدن؟
بستگی دارد از چه زاویه‌ای نگاه کنید، یا اولویت‌تان چه باشد. خروج از اتحادیه اروپا اتفاق بزرگی است. می‌توان گفت از اینکه انتخابات سراسری را کدام حزب می‌برد مهمتر است. اما اینکه بریتانیا را به سرمنزل مقصود می‌رساند یا به خاک سیاه می‌نشاند، معلوم نیست.
اهالی کسب‌وکار چه می‌گویند؟
صاحبان سرمایه و شرکت‌های بزرگ – جز چند استثناء – طرفدار ماندن در اتحادیه اروپا هستند، چون تبادل پول و آدم و کالا را آسان‌تر می‌کند. سر مایک ریک، رئیس هیئت‌مدیره مخابرات بریتانیا که پیشتر رئیس بانک مرکزی اروپا هم بوده، می‌گوید "گزینه معقولی" جز ماندن در اتحادیه اروپا نیست. اما هستند کسانی چون لرد بمفورد، رئیس هیئت‌مدیره جی.سی.بی – که از بزرگترین تولیدکنندگان ماشین‌الات ساخت‌وساز است – که می‌گویند اگر بریتانیا از اتحادیه اروپا خارج شود، می‌تواند به عنوان یک کشور با کشورهای دیگر قرارداد تجاری ببندد، نه "یکی از ۲۸ کشور". شرکت‌ها و کسب‌وکارهای کوچک‌تر ترجیح می‌دهند قوانین دست‌وپاگیر کمتر باشد. اتاق بازرگانی بریتانیا می‌گوید ۵۵ درصد اعضایش حامی ماندن در اتحادیه اروپا به شرط اصلاح آنند.
نتیجه رفراندوم کی و کجا اعلام می‌شود؟
شمارش آرا بلافاصله پس از بسته شدن صندوق‌ها (ساعت ۱۰ شب به وقت گرینیچ) در ۳۸۲ حوزه شمارش در سراسر بریتانیا آغاز می‌شود. هر حوزه نتیجه شمارش را اعلام می‌کند. نتایج به دوازده مرکز منطقه‌ای فرستاده می‌شود و هر مرکز نتیجه کل آرای آن منطقه را اعلام می‌کند. اینکه در چه لحظه‌ای پیروزی یک طرف محرز شود، بستگی دارد به نزدیکی آراء. قاعدتا تا حدود ۴ صبح باید تصویر نسبتا روشنی از نتایج داشته باشیم. نتیجه نهایی – هرگاه معلوم شد – در شهرداری منچستر اعلام می‌شود.
اگر بریتانیا از اتحادیه اروپا خارج شود، تکلیف احکام دادگاه حقوق بشر اروپا چه می‌شود؟
دادگاه حقوق بشر اروپا از نهادهای اتحادیه اروپا نیست. نهادی است برآمده از شورای اروپا که ۴۷ عضو دارد – از جمله روسیه و اوکراین. بنابراین خروج از اتحادیه اروپا به معنای مستثنی شدن از احکام صادره در این دادگاه نیست. اما دولت بریتانیا اعلام کرده می‌خواهد آن مصوبه پارلمان بریتانیا را که طبق آن دادگاه‌های این کشور باید به احکام دادگاه حقوق بشر اروپا به چشم رویه قضایی نگاه کنند، لغو کند و به جای آن یک منشور حقوق بریتانیایی تصویب کند. هدف این است که دادگاه‌های انگلیس و ولز بتوانند احکام دادگاه حقوق بشر اروپا را نقض کنند.
آیا تا حالا کشوری از اتحادیه اروپا خارج شده؟
خیر. فقط گرین‌لند که از سرزمین‌های فرادریایی دانمارک محسوب می‌شود، سال ۱۹۸۲ – پس از آنکه تا حدی خودمختار شده بود – همه‌پرسی برگزار کرد و با رأی مثبت ۵۲ درصد شهروندانش از اتحادیه اروپا خارج شد.
خروج از اتحادیه اروپا چقدر طول می‌کشد؟
دستکم دو سال. در این دوره – به فرض رأی همگانی به جدایی از اتحادیه اروپا – بریتانیا باید همچنان به قوانین و پیمان‌های اتحادیه پایبند باشد، اما حق شرکت در تصمیم‌گیری ندارد. در عمل، فرایند جدایی و تعیین شرایط رابطه با اتحادیه ۱۷-عضوی ممکن است بیش از دو سال طول بکشد.
آیا نمایندگان پارلمان بریتانیا می‌توانند با وجود رأی همگانی جلوی جدایی از اتحادیه اروپا را بگیرند؟
در تئوری بله. اما ایستادن در برابر خواست عمومی که در همه‌پرسی بیان شده، خودکشی سیاسی خواهد بود. در واقع، نتیجه رفراندوم به لحاظ حقوقی لازم‌الاجرا نیست. پارلمان است که باید خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا را – با لغو مصوبه پیوستن به این اتحادیه (سال ۱۹۷۲) – تصویب کند. از این گذشته، توافق بریتانیا با اتحادیه اروپا (برای خروج) باید به تصویب پارلمان برسد. آن‌طور که در گزارش کتابخانه مجلس عوام آمده، چه مجلس عوام چه مجلس اعیان می‌توانند علیه آن رأی بدهند.
یک سناریو این است که نمایندگان پارلمان خواهان انتخابات زودهنگام بشوند. حزبی با وعده نگه داشتن بریتانیا در اتحادیه اروپا به میدان بیاید و پیروز شود و دولت تشکیل بدهد. بعد بگوید رأیی که مردم در انتخابات سراسری داده‌اند، بر نتیجه همه‌پرسی مقدم است. برگزاری انتخابات زودهنگام (پیش از سال ۲۰۲۰) فقط به رأی دو-سوم نمایندگان ممکن می‌شود.
بازار واحد یعنی چه؟
در این باره می‌شود کتاب‌ها نوشت، اما به‌طور خلاصه، بازار واحد بزرگترین دستاورد اتحادیه اروپا و یکی از دلایل اولیه شکل‌گیری آن است. بریتانیا پیش از آنکه به بازار واحد بپیوندد عضو یک منطقه تجارت آزاد در اروپا بود. در منطقه تجارت آزاد کشورها می‌توانند بدون تعرفه با هم دادوستد کنند – اما چون لازم نیست اقتصادشان را یکی کنند، به آن بازار واحد نمی‌گویند.
بازار واحد اتحادیه اروپا، که سال ۱۹۹۲ برقرار شد، به این معناست که تردد کالا، خدمات، پول و آدم‌ها در این محدوده آزاد است، انگار که یک کشور باشد. هر شهروند اتحادیه می‌تواند هرجای آن کار کند یا کسب راه بیاندازد. منتقدان می‌گویند قواعد پرشمار و دست‌وپاگیر اختیار اداره امور را از کشورها گرفته. مهاجرت گسترده از کشورهای فقیرتر اتحادیه به کشورهای ثروتمندتر هم باعث شده بسیاری قوانین تردد آزاد را زیر سؤال ببرند.
bbc
