English            Latin   

برای دریافت مطالب جدید به این آدرس www.azoh.net  مراجعه فرمایید

Yeni Adresimiz www.azoh.net

New Address www.azoh.net 

گفتنی است این سایت آرشیو مطالب منتشر شده از اسفند 89 تا دی 92 و همچنین از مهر 94 تا شهریور 95 را شامل می شود
 

واريميز، وارليغيميز - آنا ديليميزدير ــ گول آرا خانیم

دونيانين ان اسکي ديللريندن اولان تورکجه ميز سال قايالاردان سيزيب گلن، سرت داشلاردان سوزولوب آخان سو کيمي مين ايللرين سوزگجيندن کئچه رک گونوموزه گلميش، سسله نيشي ايله قولاق اوخشايان، انگين سؤز داغارجيغييلا بيليملره قاپي آچان دورو، دورو اولدوغو قدر ده ديري بير ديلدير.

تورک ديليندن سؤز ائديلن اينديليک اليميزه چاتان ايلک يازي م. اؤ. 659 ايلينه عاييد هونلاري قونو آلان چين بلگه سيدير. آنجاق تورک ديلي نين چوخ داها اسکي اولدوغونا داير جيدي آراشديرمالار واردير. شومئر اؤنجه سي دؤنمه عاييد اؤن-تورکجه اوزرينه يئرلي، يابانجي چئشيدلي آراشديرماچيلار چوخ يؤنلو اينجلمه لر آپارماقداديرلار.

تورکجه نين 2000-2500 ايلليک تاريخي دؤنملريني آشاغيداکي جيزلگه ده گؤستريلديگي کيمي دؤنملره بؤله بيلريک : ايلک تورکجه  آنا بولقارجا آنا تورکجه اسکي بولقارجا اسکي تورکجه اورتا بولقارجا اورتا تورکجه چوواشجا يئني تورکجه آنا بولقارجا - آنا تورکجه دؤنه مي ياخلاشيق 1- جي – 6-جي يوزيللره عاييددير. آنا بولقارجا قارادنيزين قوزئيينده و قوزئي قافقازدا ياشايان بولقار تورکلري نين ديلي ايدي. چوواشجا ديشيندا قالان بوتون تورک ديللري نين آناسي اولاراق دوشونولن آنا تورکجه ده بير چوخ سسليک دييشيملري اولموشدور. اسکي بولقارجا - اسکي تورکجه دؤنه مي ياخلاشيق 6- جي – 13-جو يوزيللره عاييددير. آنا بولقارجادان چيخان تونا بولقارجاسي 679-جو ايلده آسپاروهون اؤندرليگينده تونا چاييني کئچه رک يورد قوران بولقارلارين ديلي ايدي. اسکي تورکجه يه عاييد اورخون يازيتلاري تورک خاقانليغي نين اورتاق ديل بيچيميني گؤسترير. هر نه قدر اورخون تورکجه سي نين قيپچاقجا و اويغورجادان اؤنجه گلسه ده اوغوزلارين آتالاري نين ديالئکتي نين باسقين اولدوغو سانيلير. اسکي اوغوزجاني، اؤن اوکلارين، آرال و سيردريا بويلاري نين ديليني کاشقارلي ماهمود آراشديريب تانيتميشدير.

اورتا تورکجه دؤنمينه عاييد سلجوقلو تورکجه سي عوثمانلي و آذربايجان تورکجه سي نين آناسيدير. اورتا اوغوزجانين يازيلي اؤرنکلريني سلجوقلولار دؤنمينده 13-14-جو يوزيللره عاييد اثرلرده گؤروروک. ايبني موهننا سؤزلوگو، حسن اوغلونون ( اؤلومو 1261) شئيرلري، بلخده دوغولوب کونيادا اؤلن مؤولانانين آز سايداکي تورکجه شئيرلري، کيتاب-ال-فرايز و بئهجتت-اول هادايک (نسر بؤلومو) دوغو اوغوز ويا اسکي خوراسان تورکجه سي آدي آلتيندا توپلانا بيلر.

باتي اوغوز تورکجه سينه اؤرنک اولاراق : سولطان ولد (1226-1312) و يونوس ايمره ني (1240-1320 ؟) 13-جو يوزيل يازاري اولاراق گؤستره بيلريک. 14-جو يوزيله عاييد اثر ايسه چوخدور. گولشهري: منطيق-اوت تييير، آشيق پاشا*12272-1333) : قريبنامه، معسود: سهيل او نؤوباهار(1350)، کليله و دمنه، فرهنگنامه چئويريلري، فخري : خسرو شيرين، يوسيف اي مداح : وارکا و گولشاه. هيندوشاه ناخچيواني نين سيهاول عجمه 1330-دا حاضيرلانميشدير. عبدالقادير ماراغايي (ماراغا 1353-هئرات 1435)، شاه قاسيم انوار (سراب 1356- هرجورد 1434)، فضل الله نعيمي (استراباد 1339- شيروان 1393) طرفيندن يازيلميش آز سايدا شئيرلر قالميشدير. قاضي بورهانددين ايله نسيمي نين ديواني واردير. آنادولودا گئرمييان، آيدين، اينانچ، مئنتئشئ و چانداروغوللاري بيليکلرينده ديني قونولاردا چئوريلر ائديلميشدير. اورتا تورکجه دؤنميندن يئني تورکجه يه کئچيش 15-جي يوزيلين اورتاسيندا سياسي اؤندرليگين سلجوقلودان عوثمانلييا کئچمه سي ايله باش وئرير. ساتندارتلاشديريلميش عوثمانلي يازي ديلي نين ان گؤزل اؤرنگي 85 شاعيرين شئيرلري نين توپلانديغي 1437- جي ايله عاييد مجموعون-نظاير اثريدير. بورادا نسيمي، حسن اوغلو، سولطان احمد ايبن وئيس کيمي شاعيرلرين شئيرلري نين دؤنمين تؤرکیه تورکجه سينه اويغونلاشديريلديغي گؤرونمکده دير.

يئني تورکجه دؤنمينده دوغودا اويغورجا يازي ديلي و کارايجا ديشيندا قيپچاق يازي ديلي سونا چاتميش، جاغاتايجا ايسه تورکيستان و ايديل-اورال تورکلري نين اورتاق يازي ديلي اولاراق يوزيليميزه قدر گلميشدير. تورکجه ميز اؤزلليکله اسکي و اورتا دؤنملرده دوغال گليشمه سورجيني سوردورمکله بيرليکده کيمي زامان يادئللي ايشغالچيلار (موغول ايستيلاسي وب.) اوزوندن، چوخ واخت دا اولوسال بيلينجدن (ميللي شعور) يوخسون يؤنتيجيلرين ياراماز سيياستلري ندنييله گئريله مه، دارالما، خور گؤرولمه ائوره لري ده ياشاميشدير. تورکجه يه ائديلن بو حاقسيزليغا کاشقارلي ماهمود هله 1074-جو ايلده باغداددا يازديغي `ديوانو لوغت-ی-تورک` اثري ايله قارشي چيخميش، تورکجه ني عرب ديلي قارشيسيندا ساوونموشدور. کاشقارليدان 350-400 ايل سونرا عليشير نوایي تورکجه يه اولان ظولم و حاقسيزليقلارا قارشي هايقيريش نيته ليگينده کي `موحاکيمتول لوغتئين` اثرينده تورک ديلي نين فارسجا قارشيسينداکي اوستونلوکلريني، سئمانتيک زنگينليگيني، سؤز داغارجيغي بوللوغونو، آنلام چئشيدليليگيني اورتايا قويموشدور. نواي `دبياتدا تورکلري تک ميلت حالينا گتيرديم` دئيه رک بو اثري نين اولوسو اوچون اولان ياراري نين دا بويوتونو گؤسترميشدير. تورک ديلي نين اؤنميني، ديل بيرليگي نين واجيبليگيني وورغولايان بير باشقا اولاي آنادولو بيليکلريندن اولان کارامانوغوللاريندان 3-جو حؤکمدار کارامانوغلو مئهمئت بيين 13 ماي 1277-جي ايلده دؤولت دايره لرينده، کوچه-بازاردا تورکجه دن باشقا ديلده دانيشماغي ياساقلايان فرمانيدير. فرمانين متني بئليدي : ` " شيمدئن گيرو هيچ کيمسنه کاپودا و ديواندا و مجليس و سئيراندا تورکي ديليندن گايري ديل سؤيله مه يه " . اسکي دؤنملرده عرب، فارس ديلي نين باسقيلاريندان، موغول ياييلماسي نين ديليميز و کولتوروموز اوزرينده کي اولومسوز ائتکيلريندن ضرر گؤرن تورکجه ميز اؤزلليکله سون يوزيللرده روس باسقيسي آرليندا داغيديجي ائتکييه اوغراميشدير. روسلارين يوروتدوکلري سيياست سونوجوندا اورتاق تورک اليفباسي، اورتاق تورک يازي ديلي داغيديلاراق پارام-پارچا ائديلميش، بير بيريندن فرقلي، آيري-آيري يئرل يازي ديللري ياراديلميشدير. بئله ليکله تورک ديللري آراسينداکي قارشيليقلي ايليشکيلر کسيلميش، بير بيريندن قوپوق آداجيقلار بيچيمينه سالينان تورکجه دوغال گليشيم سئيريندن چيخاراق آنارشيک بير دوروما گتيريلميشدير. اولومسوز ائتکيلري ترسينه چئويريب يئنيدن اورتاق تورک اليفباسي، اورتاق تورک يازي ديلي نين قبول ائديلمه سي قونوسوندا چاليشمالار باشلاماليدير. سون دؤنملرده يارانميش سؤز، قاورام، تئرمين قاريشيقليغي نين و بونون سونوجوندا تورک خالقلاري نين بير بيريندن اوزاقلاشماسي، بير بيريني آنلايا بيلمه مه سي کيمي اولومسوزلوقلاردان قورتولماق اوچون ان قيسا زاماندا تورک دونياسي ديل قورومو ياراديلمالي، بو اورتاق پلاتفورم آراجيليغييلا چئشيدلي تورک بؤلگه لرينده کي آيدينلار،ادبياتچيلار، ديلبيليمچيلر آراسيندا ائشگودوم (کوورديناسييا)، ايش بيريگي، ال بيرليگي، ان اؤنمليسي ده ديل بيرليگي ساغلانماليدير. چاغيميز بيليشيم (ينفورماتيکا) چاغيدير. هر کئچن گون يئني قاوراملار يارانير، بيليمين گليشمه سييله يئني-يئني سؤزلر اورتايا چيخير. بو سؤزلرين چوخو يابانچي ديللردن اولدوغو کيمي ديليميزه گيريرلر. چوخ اسکي چاغلاردا يئني سؤز ياراتما يئتکيسي آنجاق قاملارا عاييد ايدي. يوکسک بيلگه ليک دوزئيينه ارميش اولان بو اينسانلار انگين بيلگيلري و گليشميش ائستئتيک ذؤوقلري ايله گرکسينيم يارانديقجا يئني سؤزلر يارادير، اولوسا سونوردولار. گونوموزده بو `سؤز ياراتما` يئتکيسي آنجاق بئللي قوروملارا عاييددير. تؤرکیه ده تورک ديل قورومو بللي آراليقلارلا ياراديلان يئني سؤزلري خالقا تانيتماقدادير. چوخ واخت خالق بو سؤزلري آسانليقلا منيمسه يير، بعضاً ايسه چوخ ياپاي (سوني)، قورو، سويوق گؤردويو سؤزلره قاني قاينامايا، منيمسمه يه بيلير. بونون قارشيسيني آلماق اوچون خالقين سسيني دينله مک، آيدينلارا قولاق آسماق گرکليدير. بونون ان گؤزل اؤرنگي تؤرکیه ده بيليشيم آلانيندا گؤرولموشدور. پروف. در. آيدين کؤکسال سون 40 ايل ايچينده `بيلگيسايار، بيليشيم، بيلگي ايشلم` وب. بونون کيمي 2500 سؤزون ياراديجيسي اولاراق تورک بيليشيم آلانينا، گنل اولاراق تورک ديلينه بؤيوک قاتقيلاردا بولونموشدور. بو اؤرنک يئني سؤزلر يارادارکن او آلانا عاييد اوزمانين گؤروشلريندن، دوشونجه لريندن، اؤنريلريندن يارارلانمانين نه قدر اؤنملي اولدوغونو دا گؤسترمکده دير.

Share/Save/Bookmark
 
آدرسهای ما - Follow us

YouTube

 -----

Facebook

----- 

Twitter