سایین عاریف کسکین(یاخین شرق موتخصصی سی) آذوح لا موساحیبه سی
آذوح: اینسان‌لار آراسینداکی ایختیلاف‌لاری نئجه آچیقلاماق اولار؟
هایات ماهیت ایتیباریله ضدیت و ایشبیرلیگی‌نین دیالئکتیگی‌دیر . ائله اونا گؤره‌دیر کی، ضدیت و ایشبیرلیگی اونسورلارینی هایاتین بوتون ساحه‌لرینده گؤرمک مومکون‌دور. هایاتین هئچ بیر ساحه‌سی ضدیت و ایشبیرلیگی دیالئکتیگین‌دن کناردا اولماسا دا، آنجاق هایاتین هئچ بیر ساحه‌سینده سیاست قدر بو دیالئکتیگین آغیر ایشلدیگی گؤرولممیش‌دیر. سیاست اینسان‌لار آراسیندا زیددیت و یا ایشبیرلیگی‌نین گؤرسندیگی ان یوکسک زیروه‌دیر. سیاست اؤزلوگونده ضدیتله عینی‌دیر. ضدیتله سیاست بیربیرلریله ائجین‌دیر، اؤزدش‌دیر. ائله اونا گؤره بعضی سیاسی دوشونورلر/موتففکیرلر سیاسیلیگین ماهیتینی دوست و دوشمن آیریمی اولا‌راق تعریف ائدیرلر. سیاستده اینسان‌لارین، گروه‌لارین، طبقه‌لرین، دؤولت‌لرین، میللت‌لرین آراسینداکی منفت و باخیش فرق‌لی‌لیگی تبیگی و نورمال‌دیر و بو فرق‌لی‌لیگی اورتا‌دان قال‌دیرماق دا مومکون دئییل. اینسان‌لارین آراسینداکی گؤروش و منفت فئرق‌لیگینی بوتونو ایله اورتا‌دان قال‌دیرماق ساده‌جه ناغیل‌لاردا مومکون‌دور. آنجاق اینسان‌لار بونو قبول ائدبیلمیرلر و ` هامی منه و یا بیزه بنزملیدیر` دئییرلر. تاریخ بویو یاشادیغیمیز بوتون پروبلئم‌لر ائله تام بو نوقتا‌دان قایناق‌لانیر. اینسان‌لار یا اؤز آرالارینداکی ایختیف‌لاری قبول ائتمیرلر و یا ایختیف‌لاری قبول ائدنده ده اونو کؤکون‌دن قازیب آتماق ایستئییرلر. اینسانوغ‌لو تاریخ بویو اؤز آراسینداکی ایختیف‌لاری یاخشی مودیریت ائدبیلمیش دئییل. اینسانلیک تاریخینه باخیلدیغیند نورمال و تبیگی اولاارق گؤرولمه‌سی گرکن ایختیلاف‌لار نئچه- نئچه قان‌لی ساواش‌لارا یول آچیب و هله ده یول آچماقدا. اصلینده اینسان‌لار اؤز آرالارینداکی ایختیف‌لاری حل ائتمکده هر زامان باشاری‌سیز اولوب. ایندی گلدیگیمیز نوقته‌ده اینسان‌لارین بو مسئله‌لره باخیشی کؤکون‌دن دییشمه‌یه باشلاییب. اینسان‌لارین آراسینداکی باخیش و منفت فرق‌لیگی نورمال و تبیگی گؤرولمه‌یه باشلانیب. ایندی معاصر اینسانین قارشیسینداکی ائساسی پروبلئملئماتیک اینسان‌لار آراسینداکی ایختیلف‌لارلا نئجه یاشاماق و یا وار اولان بو ایختیلاف‌لاری دئموکراتیک چارچیوادا نجه حل اولونماسی مسئله‌سی‌دیر. ائله بورا‌دان یولا چیخا‌راق راهاتلیقلا دئیبیلیریک کی، اینسان‌لارین و توپلوم‌لارین بؤیوک‌لوگونون، اولقون‌لوغونون(بولوغ )ان اؤنئم‌لی گؤستیریجی‌سی اونلارین ایختیلاف‌لارینی نئجه حل ائتمه‌دکی باشاری و یئتنک‌لری‌دیر. دئموکراتیک اینسان‌لار و یا دئموکراتیک توپلوم‌لار ایختیف‌لارینی خوسومته و دوشمنچی‌لییه دؤنوشمه‌سینی ایستمزلر و وار اولان ایختیلاف‌لاری موزاکره یوللارییلا حل ائتمه‌یه چالیشیرلار. دئموکراتیک اولمایان توپلوم‌لاردا ایختیلاف‌لارین چؤزوم یولو سلاح‌دان و خوشونت‌دن گئچر. دانیشیق و موزاکره `بیقئیرتلیک` ساییلیر. بیزیم مسئله‌میزده ائله بو نوقته‌دن باشلاییر. اینسان‌لار آراسینداکی فیکیر و منفت فرق‌لی‌لیگی نورمال و تبیگی اولدوغو قدر ، اینسان‌لار آراسیندا سیاسی هاکیمیتی تساهوب ائتمه رقابتی ده نورمال و تئبیگی‌دیر. اصلینده اینسانلیک تجروبه‌سیده نورمال و دوغرو اولانین دا بو اولدوغونو گؤستریب. سیاسی هاکیمیتی تساهوب ائتمه رقابتی مشرو و دوغرودور. هر سیاسی فال و یا هر سیاسی تشکیلاتین رهبر اولما ادعاسی قدر سیاستده نورمال و تبیگی اولان ایکینجی مسئله یوخ‌دور. سیاسی فالیت اصلینده سیاسی هاکیمیتی اله کئچیرمه فالیتی‌دیر. بورادا موهوم اولان مسئله `هاکیمیتی نئجه ائله کئچیرجیگیک؟` سوا‌لی‌دیر. هاکیمیتی اله کئچیرمک اوچون هر ایش گؤرمه حاقیمیز وارمی؟ هاکیمیته اله کئچیمک اوچون اخلاقی قایدا‌لاری آیاقلاماق دوغرومو؟ دوغرو هدفه یانلیش واسطه‌لر ایستیفاده ائدیلمه‌سی دوغرومو؟ بو سوال‌لار گؤرونورده ساده گؤرسنسه‌لر ده بلکه ده اینسانلیغن اساسی پروبلئم‌لرین‌دن ساییلیرلار. اینسان‌لار قورال، قایدا، قانون قویا‌راق سیاسی هاکیمیتی تساهوب ائتمه اوغرون‌داکی موبارزه‌لری‌نین سرحدلرینی مویینلشدیریرلر. دئموکراتیک سیستئم‌لرده سیاسی رقابتین قورال‌لاری بل‌لی‌دیر. ائله اونا گؤره ده، دئموکراسی‌لره ` قایدا‌لاری بل‌لی نتیجیسه بل‌لی اولمایان` سیستئم آدی وئریلیر. دئموکراتیک سیستئم‌لرده قویولموش قورال‌لار سیاسی رقابتین مشرولوغونو تعیین ائدیر. دئموکراتیک سیستئم‌لرده قورال‌لاری چینه‌یه‌رک سیاسی رقابتی قازانسان دا سیاسی هاکیمیتی اله کئچیرمن مومکون اولماز. اصلینده هدف مشرو اولدوغو قدر بیزی هدف‌لریمیزی چاتتیران واسطه‌لرین ده مشرولوغو اؤنم‌لی‌دیر. سیاسی هاکیمیتی تساهوب ائتمه اوغروندا هر ایش گؤرمه حاقینا ساهیب دئیی‌لیک.
اینسان‌لار اؤز آرالارینداکی ایختیف‌لارینی حل ائتمه‌ده چوخ فرق‌لی یول‌لارا باش وورورلار. تخریبات بون‌لاردان بیری‌دیر . سیز تخریباتی نئجه تعریف ائدیرسینیز؟ تنقیدله تخریباتین فرقی ندیر؟
تخریب مسله‌سی مورککب و چوخ‌لو جهت‌لر اولان بیر سیاسی رفتاردیر. تخریب اصلینده سیاسی رقابتده اخلاقی، اینسانی، حقوقی قورال‌لاری هئچه سایا‌راق؛ وار اولان رقیب‌لری هانکی مئتدودلار اولورسا اولسون و یا نیین بهاسینا اولورسا اولسون سیاسی رقابت مئیدانین‌دان چیخارتما حرکتی‌دیر. تخریبات اؤزونو یالان، ایفتیرا، تؤهمت، توهین، تحقیر، شانتاژ، قارالاما ، تله قورما، هیله اویونو قورما، آلداتما کیمی چوخ فق‌لی شکیلده تظاهر ائدیر. تخریباتچی‌لارین اصلی وفزیفه‌سی و ایشلوی(کارکرد) شففاف، ساغلام و رقابت ائدیلبیلیر سیاسی اورتامی یوخ ائده‌رک، قورخو اورتامینی حاکم قیلا‌راق و سیاسی فالیتین هزینه‌سی یوخاری آپارا‌راق مشرو سیاسی رقابت شرایطینی یوخ ائتمک‌دیر. تخریباتچی‌لار اصلینده مشرو سیاسی رقابت زمینینی یا قبول ائتمیرلر و یا دا قبول ائتسه‌لرده اورادا رقابت ائدبیله‌جک ایمکان و قابیلیت‌لری‌نین اولمادیغی‌نین فرقینده‌دیرلر. تخریب و تنقید عینی مفهوم اولماس‌لار دا توتالیتار و دیکتاتور رئژیم‌لرین گؤزونده عینی‌دیرلر: توتالیتار و دیکتاتور رئژیم‌لرده تنقید تخریب ساییلیر. او رئژیم‌لر اینسان‌لارا سوال سوروشما و تنقید حاقی تانیمیرلار؛ چونکی، اینسان‌لارین تک وظیفه‌لری اطاعت‌دیر. توتالیتار و دیکتاتور رئژیم‌لر اؤزلرینی حقیقتین موطلق صاحبی کیمی گؤردوک‌لری اوچون اونلاری قبول ائتمه‌ین‌لری آفوروز/ترد ائدیرلر. تنقید ائتمک و تنقید ائشیتمه لیاقتینه صاحب اولماق دئموکراتیک رفتاردیر. سوال سوروشماق و تنقید ائتمک بوتون اینسان‌لارین اینسانی حاقی‌دیر. او حاقی اینسان‌لارین علین‌دن آلماق اینسان‌لاری نؤکرلشتیرمه‌یه چالیشماق دئمک‌دیر. تنقید ائتمک اینسان‌لارین حاقی ساییلسا دا تخریب ائتمک ایسه یانلیش‌دیر. تخریبله تنقید آراسینداکی چیزگی اینجه اولسا دا، اونلاری بیر-بیرین‌دن آیریماق راحت‌لیقلا مومکون‌دور. اؤنجه‌لیکله تخریبله تنقیدین هدف‌لری عینی دئییل‌دیر: تخریبین هدف‌لری یوخ ائتمک، داغیتماق، میدان‌دان چیخارماق، ایزوله ائتمک کیمی منفی یوک‌لو ایشلر اولسا دا، آنا‌جاق تنقیدین هدف‌لری ایسه دوزلتمک، تمیر ائتمک، گوچلن‌دیرمک، زرفیت آرتیرماق، ساغلام‌لاش‌دیرماق ، شففاف‌لاش‌دیرماق و تمیزلمک کیمی موسبت یوک‌لو آماچ‌لاردیر. تنقید ایمکانسازدیر تخریب ایمکان‌سوز. تنقید ایشبیرلیگی هدف‌لر، تخریب ایسه ایختیلاف‌لاری. تخریبله تنقیدی بیر-بیرین‌دن آییران ان اؤنم‌لی اونسور اونلارین فورم‌لاری‌دیر. تنقیدچی اینسان‌لارین ایتیبار و هئیسیت‌لرینی یوخ ائتمیی هدف آلماز. تنقیدچی یالان، ایفتیرا، تؤهمت، توهین، تحقیر، شانتاژ، قارالاما ، تله قورما، هیله اویونو قورما، آلداتما کیمی ییخجی ایشلردن اوزاق دورار. عمل‌لرینی، یازی‌لارینی و دانیشیق‌لارینی اونلاردان تمیزلر. قبول ائتمدیگی فیکیرلری تنقید ائدر، آنجاق او فیکیرلرین صاحب‌لرینی خاین، جاسوس، ساتقین کیمی قئیری اخلاقی ایفادرلره سوسدورمایا چالیشماز. ایران رئژیمی اونا موخالیف هر کسی خاین و جاسوس اولا‌راق آدلاندیریر.
پلورالیزم و تخریباتین نه علاقه‌سی وار؟ تخریبات اولماسین شواری ایله پلورالیزمین قاباغینی آلماغا نئجه باخیرسینیز؟
تیخریبات بوتون دئموکراتیک اؤلکه‌لرده سوچ/جورم ساییلدیغینی سؤیلمیشدیک. بو زاوی‌دن باخیلدیغیندا تخریباتچیلیک اینسان حاق‌لاری و پلورالیزمه قارشی اولدوغو آشیکاردیر. اینسان هاقلاریندان مسئله‌یه باخدیغیمغزدا اینسانین شخسیتی، آبری-هئیسیتی، قورورو، ایتیباری موهافیزه ائدیلمه‌لری گرکن فردی حاق‌لاردیر. فردین اؤزونون و عائله‌سی‌نین ایتیباری قانون طرفین‌دن قورونور. بو یانلیش ایشلر اخلاقی اولا‌راق قبول ائدیمه‌سه ده مودئرن دؤولت‌لر ده حقوقی مسئله ده ساییلیرلار. تخریباتچیلیک دئموکراسینی یوخ ائتمه فالیتی‌دیر. بوگون هامیمیز قبول ائدیریک کی، توپلومون چوخولچو/موتکسسیر یاپیسی/ساختاری وار. مودئرن دئموکراتیک دؤولت‌لر توپلومون چوخولچو/موتکسسیر یاپی‌سینی(ساختاری) قانون طرفین‌دن قوروما آلتینا آلیر. ایندی مودئرن دؤولت‌لرده چوخولچولوک/ پلورالیزم سوسیولوژیک مسئله اولمانین اؤته‌سینده حقوقی مسئله‌دیر. تخریباتچیلیک توتالیتار رئژیم‌لرین اؤزل‌لیگی‌دیر. اصلینده تخریباتچی‌لار آنلامیرلار کی، تاریخین سئیری اونلاری یوخ ائتمه ایستیقامتیندرلر. اونلار توپلومون چوخولچو یاپی‌سینی یوخ ائدئمئیئجئکلئر و سونوندا یوخ اولان اؤزلری اولا‌جاق. مثال وئرمک گرکیرسه: ایران رئژیمی دیقر توتالیتار رئژیم‌لر کیمی تاریخین ساللا‌خاناسینا یولو دوشه‌جک‌دیر. توپلومون و تاریخین تبیگی سئییر و سئچیمی‌نین (گوزینئش) قارشی‌سیندا مانی اولماق ایسته‌ین‌لر صاباح باش‌لارینا گله‌جک‌دن خبرسیزلر. اینسان‌لیق تاریخینی تقریبی اولا‌راق گؤزدن گئچیردیگیمیزده هارایا گئتتیگیمیزی گؤرمک او قدر دئ چتین دئییل . ایندیکی دونیامیزا باخدیغیمیزدا اینسانلیغین دئموکراسی و اینسان حاق‌لاری کارنامه‌سی او قدر ده باشاری‌لی اولماسا دا بئله . هله ده اینسان‌لارین چوخو دیکتاتور رئژیملئرده یاشاسا‌لار دا بئله. هله ده دونیامیزداکی دئموکراسی خریته‌سی کیچیک اولسا دا بئله. دقت‌لی گؤزلرله باخدیغیمیزدا بو کیچیک خریته یاواش یاواش گئنیشلییر. دئموکراسی و اینسان حاق‌لاری بشریتین سون قیزیل آلماسی کیمی گؤرسنیر. هم محل‌لی هم ده گئنیش اؤلچوده بو ترئندین قارشی‌سیندا دوران‌لار سون نوقته‌ده ایتیره‌جک‌لری معلوم‌دور. تخریباتچی‌لار ساده‌جه اخلاقی اولا‌راق ایتیرمیرلر، گئنیش اؤلچوده باخیلدیغیندا سیاسی اولا‌راق دا ایتیریرلر.
میللی حرکتده تخریبات سورونو وارمی؟ تخریب‌لرین ندنی ندیر؟ هارا‌دان قایناق‌لانیر تخریب‌لر؟
تخریبات بوتون سیاسی حرکت‌لر اولدوغو کیمی گونئی آذربایجان میللی حرکاتیندا دا وار. آنجاق دیقر هرکت‌لرله اؤزل‌لیکله ده ایرانداکی مرکزیتچی حرکت‌لرله قارشیلاشدیردیغیندا داها آز اولدوغونو سؤیلمک مومکون‌دور. تخریباتچی‌لار میللی حرکات ایچینده آزلیق تشکیل ائتسه‌لر ده، میللی حرکاتین آتموسفئرینه تأثیر قویابیلیرلر. تخریباتچی‌لار میللی حرکات ایچینده آزلیق تشکیل ائتسه‌لر ده، اونلاری میللی حرکاتیمیزین پاتالوژیک و خسته طرفی اولا‌راق گؤرمه‌لی و موا‌لیجه‌لری اوچون اللشملیگیک. بو خستلیگین آناتومی‌سینی دوغرو ترسیم ائدرسک بلکه حلی یولوندا اؤنم‌لی آددیم‌لار آتابیلریک. تخریباتچیلیغین اورتایا چیخیشیندا چئشیدلی پسیکولوژیک. کولتوتل/فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، تاریخی عامل‌لر تأثیر قویماقدا‌دیر. گونئی آذربایجان بوگون ایران آدلانان اؤلکه‌نین ایشقالیندا‌دیر. ایراندا ایستیبدادین(دیکتاتورلوق) چوخ درین کؤک‌لری اولدوغونو هامیمیز بیلیریک. گونئی آذربایجان‌لی‌لار بو ایستیبداددان قورتولمایا چالیشسا‌لار دا اوندان قورتولما‌لاری زامان آلا‌جاق‌دیر. مسئله‌نین بو ترفی چوخ یؤن‌لو بیر آنالیزه ایهتیاجی واردیر. گونئی آذربایجان میللی حرکاتیندا تخریباتچیلیغن بیر سببی ده دئموکراتیک کولتورون تام آنلامییلا یئرلئشممه‌سین‌دن قایناق‌لانیر. میللی حرکاتین تشکیلات‌لاری و فال‌لاری ایران رئژیمینه و اونون حاکم ائتمه‌یه چالیشدیغی دینی- میللیتچی کولتورونه قارشی موبارزه ائتسه‌لرده، هله ده او توپلومون توتالیتار کولتورون‌دن تام آنلامییلا تمیزلنمیش دئییل‌لر. بیز اؤزوموزو فارس میللیتچی کولتورون‌دن تمیزلمیی باشارساق دا، ایران رئژیمی‌نین توتالیتار یاپیسینین/ساختاری‌نین منفی و ییخیجی تسیراتین‌دان اؤزوموزو تام مناسیلا نجات وئرمیش دئیی‌لیک. دونیادا قورولموش بوتون توتالیتار رئژیم‌لرین یورتتاش‌لاری، او رئژیمدئن نجات تاپدیک‌دان سونرا دا اونون زررلی و ییخیجی تأثیرلرینی ایللرجه اؤزلرینده داشیییرلار. بو مسئله گؤروندوگون‌دن داها جدی و هسساس‌دیر. عدالت‌لی گؤزله باخارساق هله میللی حرکات فال‌لاری توتالیتار سورچ‌دن ان باشاری‌لی شکیلده اؤزلرینی تمیزله‌یه بیلمیش سیاسی‌لردیر. ایرانداکی مرکزیتچی حرکتین فال‌لارینا باخدیغیمغزدا هامی‌سی اؤزلرینده ` کیچیک خومئینی` مودئلینی یاشا‌دیرلار. نئجه کی، فارس دیلی مطبوعاتی باش‌دان سونا ایفتیرانامه‌دیر. عدالت‌لی گؤزله باخارساق بازتاب سیته‌سی ایله بالاترین آراسیندا ماهیت ایتیباریله هئچ فرق یوخ‌دور. آناق میللی حرکاتین مئدیاسییلا ایران رئژمی‌نین مئدیاسینی قارشیلاشدیردیغیمیزدا ماهیت ایتیباریله چوخ جدی فرق اولدوغونو گؤروروک. تخریبات مسئله‌سینه میللی هرکتین اؤز ایچین‌دن باخیلدیغیندا میللی حرکات فال‌لاری سیاسی رقابت اخلاقی مسئله‌سینده هله بیر مشترک نظره یئتیشمیش دئییل‌لر. میللی حرکاتیمیز ایچینده سیاسی رقابت اخلاقی‌نین، بیلینجی‌نین و موباهیسه‌سی‌نین درین اولماماسی تخریباتچی‌لارا فورصت وئرمکده‌دیر. دئموکراتیک دؤولت‌لرده مشرو سیاسی رقابت زمینینی حقوق اورقان‌لاری یارا‌دیر. سیاسی رقابت قورال‌لارینی چینه‌ین‌لر حقوق سیستئمی طرفین‌دن جئزالاندیریلیر. ایندی‌لیک بیزیم دؤولتیمیز اولمادیغی اوچون بو قورال‌لاری اؤز آرامیزدا قبول ائتملیگیک و اونون ایجرا اولونماسینادا اومومی نظارت مئکانیزماسینی یاراتمالیییق. گونئی آذربایجان میللی حرکاتی بو مشترک قورال‌لاری معین ائتمدیگی زامانا قدر تخریب خسته‌لیگی ایله اوز-اوزه اولاجاغی قاچینیلمازدیر. بو ایستیقامتده گونئی آذربایجان میللی حرکاتی تشکیلات‌لاری و فال‌لاری آراسیندا مشرو سیاسی رقابت موقاوه‌له‌سی ایمضا‌لانا بیلر. اینسان‌لارین آراسیندا ایمزلادیق‌لاری بیر کاغیذین اولماسینا اهتیاج یوخ‌دور، اینسان‌لارین مشرو سیاسی رقابت شرایطینه اولان اینام‌لاری؛ و اونو قورمایا، قورومیا، گئنیشلتمه‌یه و گوچلندیرمه‌یه یؤنه‌لیک ایراده‌لری‌نین اولماسی بو نوقته‌ده تعیین ائدیجی‌دیر. سیاست مشرو رقابت ساحه‌سی‌دیر:`قازانان هاکیمدیر`. بو ایلکنی هامی‌لیقجا قبول ائتملیگیک. سیاسی تشکیلات‌لارا و فال‌لارا راحت اورتامدا رقابت ائدبیله‌جک ایمکان‌لار یاراتمالیییق. میللی حرکاتیمیز بو چارچیوادا رقابت مفهومونو دوغرو تعریف ائتمه‌لی. مشرو رقابت مفهومونو چارچیواسینی، اصولونو، مئکانیزماسینی مویینلشدیرمه‌لی‌دیر. گونئی آذربایجان میللی حرکاتیندا تخریباتچی گروه‌لار اصلینده میللی حرکاتین تاریخی میسیونو و هدفینی آنلایان اینسان‌لار دئییل‌لر. میللی حرکاتیمیز مشروتیت اینقیلابین‌دان گونوموزه قدر میللیتچی هدفلریله دئموکراسی موبارزه‌سینی عینی آنلامدا گؤرموش‌دور. گونئی آزربایجانین ایستیقلا‌لی و بوتؤو آذربایجان ایده‌آلیمیز دئموکراسی هئدئفیله عینی‌دیر. نئجه کی، شئیخ موهممد خیابانی، مممد امین رسول‌زاده، سید جعفر پیشوری و ائبولفئز ائلچیبی کیمی میللی رهبرلئریمیز ان دئموکراتیک اینسان‌لاریمیزدیرلار عینی زاماندا. بو دوروم بیر تصادف اولابیلمز. اونلار تخریباتچی‌لیقلا رهبر اولمادی‌لار. اونلار یئری گلدیگینده دوشمن‌لرینه بئله مئهریبان اولدولار. رهمت‌لیک ائلچیبی اؤز علیهینده یازی‌لار یازان بعضی گازتچی‌لره نه قدر مئهریبان یاناشدیغینی چوخ یاخشی بیلیریک. تخریباتچی‌لیق میللی حرکاتیمیزی روحو، هدفی، میسیونو و ترزیله ضدیت تشکیل ائدیر. تخریباتچیلیک میللی حرکاتی هدف‌لرین‌دن اوزاقلاشما و اینهیرافا شکیلمک‌دیر. ایشین سئویندیرجی طرفی اودور کی، میللی حرکاتیمیزین ائسیل گوچ‌لری بو اینهیرافین ایچینده دئییل‌لر. ایشین سئوندیرجی طرفی اودور کی، ایندی هامی بو سورچ‌دن چیخیش یول‌لاری آختاریر.
تخریبات‌لی جووی‌دن نئجه میللی بیرلییه چاتماق اولار؟
تخاریبات اولدوغو یرده بیرلیک و برابرلیک شواری یالان و تله‌دیر. اوسته‌لیک بئله بیرلیگین اورتایا چیخماسی دا مومکون دئییل‌دیر. میللی بیرلیگین یولوندا ایلک آددیم مشرو رقابت اخلاقینی قبولو و اونون ایجراسینا چالیشماق‌دان کئچر. بو دوغرولتودا ایلک آددیم اخلاقی منشورون یازیلماسی و یازیلان بو منشورو تشکیلات‌لارین و فال‌لارین قبولونا سونولماسی‌دیر. میللی هراکات فال‌لاری بیر-بیرلریله نه شکیلده موناسبت قورا‌جاق‌لاری‌نین قورال و قایدا‌لارینی یازما‌لی‌دیرلار. اخلاقی منشور سیاسی تشکیلات‌لاریمیزین بیر-بیریله اولان موناسبت‌لری‌نین چاچیواسینی تعیین ائدبی‌لر. اخلاقی منشور بیزیم مئدیا (سیته، پالتالک، رادیو، تو ..) فالیت‌لریمیزین محدوده و طرزینی ده معین‌لش‌دیره بیلر. اخلاقی منشور میللی-اومومی مسئله‌لرده نئجه مشترک قرار آلیناجاغین مئکانیزماسینی دا معین‌لش‌دیره بیلر. اخلاقی منشور میللی بیرلیگی گئدن یولدا ایلک پیلله ساییلا بیلر. بو آددیم آتیلمادیغی سوره‌جه میللی بیرلیگین اورتایا چیخماسی زییف ایهتیمال‌دیر. میللی بیرلیگین اورتایا چیخماسی‌نین بیرینجی شرطی قارشیلیقلی/موتقابیل ائتیمادین اولماسی‌دیر. اخلاقی منشور قارشیلیقلی ائتیمادین یارانماسینا زمین یارادا بیلر. اخلاقی منشورو ایمزلاماق اینسان‌لارین اخلاق‌سیز اولدوغو آنلامینا گلمیر. بیزیم دؤولتیمیز اولمادیغیمیز اوچون آلدیغیمیز قرارلارین حقوقی یاپتیریمی یوخ‌دور. آلینان قرارلارین حقوقی یاپتیریمی اولمادیغی اوچون اینسان‌لارین درونی رضایتی اولمادیقجا ایجرا اولونماز. آرامیزدا یازیلا‌جاق هئچ بیر متین حقوقی ساییلماز. دؤولت و یا هر هانکی بیر حقوق اورقانی اولمادیکجا آرامیزداکی ایمضا‌لانان قرارلار حقوقی ساییلماز، اخلاقی ساییلیر. بوگون میللی حرکاتیمیزی بیر-بیرینه باغلایان حقوقی هئچ بیر باغ یوخ‌دور. میللی حرکاتی بیر-بیرینه باغلایان باغ‌لار اخلاقی، اینسانی، میللی، فرهنگی،سوسیال، سیاسی‌دیر. بیزیم حقوقی اولا‌راق جزالاندیرما و یا اؤدوللندیرم/پاداش ایمکانیمیز یوخ‌دور. ائله اونا گؤره ده بیزلری بیر آرادا توتان اخلاقی، اینسانی، میللی، فرهنگی،سوسیال، سیاسی باغ‌لاری داها درینلشدیرملیگیک. میللی حرکاتیمیز قارشی‌سیندا مودئرن دونیانین دئموکراتیک تجروبه‌سی واردیر . میللی حرکاتیمیز مودئرن دونیانین دئموکراتیک تجروبه‌سینی درونیلشدیرمیی باشارما‌لی. بیز ایندی‌دن دئموکراسی تمرینی ائتملیگیک. بیز ایندی‌دن اینسان حاق‌لارینا ایناندیغیمیزی میللتیمیزه اثبات ائتملیگیک. بون‌دان امین اولمالیییک کی، بیزیم میللت `یئنی خومئینیلر` آختارمیر. بیزیم میللت چوخ فرق‌لی و یئنی بیر دونیا آختاریشیندا. بیزیم میللتین آختاردیغی دونیادا ایستئییر کی: هم میللی کیم‌لیگینه صاحب چیخا بیلسین، هم میللی دؤولتینی قورابیلسین و عینی زاماندا اینسان کیمی یاشایا بیلسین. گونئی آذربایجان میللی حرکاتی بیزیم میللتیمیزین ایستک‌لرینی گرچک‌لش‌دیره بیلجک اخلاقی، میللی، سیاسی و فیکری لیاقتی و پوتانسیئ‌لی واردیر. بو ایستیقامتده ان بؤیوک آددیم ایندی‌دن اؤزوموزو حاضرلاماق و دئموکراسی وردیشی‌دیر. میللی فال‌لار و میللی تشکیلات‌لاریمیز بو یولدا اؤنجو و رهبر اولوب‌لار و اولما‌دیرلار. بو ایستیقامتده مشرو سیاسی رقابئت اخلاقی‌نین قبولو و اخلاقی منشرون هازیرلانماسی ان بؤیوک آددیم اولابی‌لر. نتیجه آلماق گرکیرسه، میللی بیرلییه گئدیلن یولدا اونون اخلاقی زمینی هازیرلانما‌لی؛ میللی بیرلیگین اخلاقی آلتیاپیسی/زیربناسی حاضر اولمادیقجا هر سیاسی بیرلیک فالیت‌لری گوونیلیر و سوردورولبیلیر اولمایجاق‌دیر.
İnsanlar arasındaki ixtilafları necə açıqlamaq olar?
Hayat mahiyət itibariylə ziddiyət və işbirliyinin diyalektiyidir . Elə ona görədir ki, ziddiyət ve işbirliyi unsurlarını hayatın bütün sahələrində görmək mümkündür. Hayatın heç bir sahəsi ziddiyət və işbirliyi diyalektiyindən kənarda olmasa da, ancaq hayatın heç bir sahəsində siyasət qədər bu diyalektiyin ağır işlədiyi görülməmişdir. Siyasət insanlar arasında ziddəyət və ya işbirliyinin görsəndiyi ən yüksək zirvədir. Siyasət özlüyündə ziddiyətlə eynidir. Ziddiyətlə siyasət birbirləriylə ecindir, özdəşdir. Elə ona görə bəzi siyasi düşünürlər/mütəffəkirlər siyasiliyin mahiyətini dost və düşmən ayrımı olaraq tərif edirlər.
Siyasətdə insanların, gruhların, təbəqələrin, dövlətlərin, millətlərin arasındaki mənfəət və baxış fərqliliyi təbiyi və normaldır və bu fərqliliyi ortadan qaldırmaq da mümkün deyil. İnsanların arasındaki görüş və mənfəət ferqliyini bütünü ilə ortadan qaldırmaq sadəcə nağıllarda mümkündür. Ancaq insanlar bunu qəbul edəbilmirlər və ` hamı mənə və ya bizə bənzəməlidir` deyirlər. Tarix boyu yaşadığımız bütün problemlər elə tam bu noqtadan qaynaqlanır. İnsanlar ya öz aralarındaki ixtifları qəbul etmirlər və ya ixtiflari qəbul edəndə də onu kökündən qazıb atmaq isteyirlər. İnsanoğlu tarix boyu öz arasındaki ixtifları yaxşı müdiriyət edəbilmiş deyil. İnsanlık tarixinə baxıldığınd normal və təbiyi olaarq görülməsi gərəkən ixtilaflar neçə- neçə qanlı savaşlara yol açıb və hələ də yol açmaqda. Əslində insanlar öz aralarındakı ixtiflari həll etməkdə hər zaman başarısız olub.
İndi gəldiyimiz noqtədə insanların bu məsələlərə baxışı kökündən dəyişməyə başlayıb. İnsanların arasındaki baxış və mənfəət fərqliyi normal və təbiyi görülməyə başlanıb. İndi muasir insanın qarşısındaki esasi problemlematik insanlar arasındaki ixtilflarla necə yaşamaq və ya var olan bu ixtilafları demokratik çarçıvada nəcə həll olunması məsələsidir. Elə buradan yola çıxaraq rahatliqla deyəbilirik ki, insanların və toplumların böyüklüyünün, olqunluğunun(buluğ )ən önemli göstiricisi onların ixtilaflarını necə həll etmədəki başarı və yetənəkləridir. Demokratik insanlar və ya demokratik toplumlar ixtiflarını xusumətə və düşmənçiliyə dönüşməsini istəməzlər və var olan ixtilafları müzakərə yollarıyla həll etməyə çalışırlar. Demokratik olmayan toplumlarda ixtilafların çözüm yolu silahdan və xuşunətdən geçər. Danışıq və müzakərə `biqeyrətlik` sayılır. Bizim məsələmizdə elə bu noqtədən başlayır.
İnsanlar arasındakı fikir və mənfəət fərqliliyi normal və təbiyi olduğu qədər , insanlar arasında siyasi hakimiyəti təsahüb etmə rəqabəti də normal və tebiyidir. Əslində insanlık təcrübəsidə normal və doğru olanın da bu olduğunu göstərib. Siyasi hakimiyəti təsahüb etmə rəqabəti məşru və doğrudur. Hər siyasi fəal və ya hər siyasi təşkilatın rəhbər olma iddiası qədər siyasətdə normal və təbiyi olan ikinci məsələ yoxdur. Siyasi fəaliyət əslində siyasi hakimiyəti ələ keçirmə fəaliyətidir. Burada mühüm olan məsələ `hakimiyəti necə elə keçirəciyik?` sualıdır. Hakimiyəti ələ keçirmək üçün hər iş görmə haqqimiz varmı? Hakimiyətə ələ keçimək üçün əxlaqi qaydaları ayaqlamaq doğrumu? Doğru hədəfə yanlış vasitələr istifadə edilməsi doğrumu? Bu suallar görünürdə sadə görsənsələr də bəlkə də insanlığn əsası problemlərindən sayılırlar.
İnsanlar qural, qayda, qanun qoyaraq siyasi hakimiyəti təsahüb etmə uğrundakı mübarəzələrinin sərhədlərini müəyyənləşdirirlər. Demokratik sistemlərdə siyasi rəqabətin quralları bəllidir. Elə ona görə də, demokrasilərə ` qaydaları bəlli nəticisə bəlli olmayan` sistem adı verilir. Demokratik sistemlərdə qoyulmuş qurallar siyasi rəqabətin məşruluğunu təyin edir. Demokratik sistemlərdə quralları çinəyərək siyasi rəqabəti qazansan da siyasi hakimiyəti ələ keçirmən mümkün olmaz. Əslində hədəf məşru olduğu qədər bizi hədəflərimizi çattıran vasitələrin də məşruluğu önəmlidir. Siyasi hakimiyəti təsahüb etmə uğrunda hər iş görmə haqqına sahıb deyilik.
İnsanlar öz aralarındakı ixtiflarını həl etmədə çox fərqli yollara baş vururlar. Təxribat bunlardan biridir . Siz Təxribatı necə tərif edirsiniz? Tənqıdlə təxribatın fərqi nədir?
Təxrib məsləsi mürəkkəb və çoxlu cəhətlər olan bir siyasi rəftardır. Təxrib əslində siyasi rəqabətdə əxlaqi, insani, huquqi quralları heçə sayaraq; var olan rəqibləri hanki metdodlar olursa olsun və ya nəyin bəhasına olursa olsun siyasi rəqabət meydanından çıxartma hərəkətidir. Təxribat özünü yalan, iftira, töhmət, tohin, təhqir, şantaj, qaralama , tələ qurma, hilə oyunu qurma, aldatma kimi çox fəqli şəkildə təzahür edir. Təxribatçıların əsli vəfzifəsi və işləvi(karkərd) şəffaf, sağlam və rəqabət ediləbilir siyasi ortamı yox edərək, qorxu ortamını hakim qılaraq və siyasi fəaliyətin həzinəsi yuxarı apararaq məşru siyasi rəqabət şəraitini yox etməkdir. Təxribatçılar əslində məşru siyasi rəqabət zəminini ya qəbul etmirlər və ya da qəbul etsələrdə orada rəqabət edəbiləcək imkan və qabiliyətlərinin olmadığının fərqindədirlər.
Təxrib və tənqid eyni məfhum olmaslar da totalitar və diktator rejimlərin gözündə eynidirlər: Totalitar və diktator rejimlərdə tənqid təxrib sayılır. O rejimlər insanlara sual soruşma və tənqid haqqı tanımırlar; Çünki, insanların tək vəzifələri itaətdir. Totalitar və diktator rejimlər özlərini həqiqətin mütləq sahibi kimi gördükləri üçün onları qəbul etməyənləri aforoz/tərd edirlər.
Tənqid etmək və tənqid eşitmə ləyaqətinə sahib olmaq demokratik rəftardır. Sual soruşmaq və tənqid etmək bütün insanların insani haqqıdır. O haqqı insanların əlindən almaq insanları nökrləştirməyə çalışmaq deməkdir.
Tənqid etmək insanların haqqı sayılsa da təxrib etmək isə yanlışdır. Təxriblə tənqid arasındaki çizgi incə olsa da, onları bir-birindən ayrımaq rahatlıqla mümkündür. Öncəliklə təxriblə tənqidin hədəfləri eyni deyildir: təxribin hədəfləri yox etmək, dağıtmaq, meydandan çıxarmaq, izolə etmək kimi mənfi yüklü işlər olsa da, anacaq tənqidin hədəfləri isə düzəltmək, təmir etmək, güçləndirmək, zərfiyət artırmaq, sağlamlaşdırmaq , şəffaflaşdırmaq və təmizləmək kimi müsbət yüklü amaçlardır. Tənqid imkansazdır təxrib imkansuz. Tənqid işbirliyi hədəflər, təxrib isə ixtilafları.
Təxriblə tənqidi bir-birindən ayıran ən önəmli unsur onların formlarıdır. Tənqidçi insanların itibar və heysiyətlərini yox etməyi hədəf almaz. Tənqidçi yalan, iftira, töhmət, tohin, təhqir, şantaj, qaralama , tələ qurma, hilə oyunu qurma, aldatma kimi yıxcı işlərdən uzaq durar. Əməllərini, yazılarını və danışıqlarını onlardan təmizlər. Qəbul etmədiyi fikirləri tənqid edər, ancaq o fikirlərin sahiblərini xain, casus, satqın kimi qeyri əxlaqi ifadərlərə susdurmaya çalışmaz. İran rejimi ona muxalif hər kəsi xain və casus olaraq adlandırır.
Plüralızm və təxribatın nə əlaqəsi var? Təxribat olmasın şuari ilə plüralizmin qabağını almağa necə baxırsınız?
Tixribat bütün demokratik ölkələrdə suç/cürm sayıldığını söyləmişdik. Bu zavidən baxıldığında təxribatçılık insan haqları ve plüralızmə qarşı olduğu aşikardır. İnsan haqlarından məsələyə baxdığımğzda insanın şəxsiyəti, abrı-heysiyəti, qururu, itibarı muhafizə edilmələri gərəkən fərdi haqlardır. Fərdin özünün və ailəsinin itibari qanun tərəfindən qorunur. Bu yanlış işlər əxlaqi olaraq qəbul ediməsə də modern dövlətlər də huquqi məsələ də sayılırlar. Təxribatçılık demokrasini yox etmə fəaliyətidir. Bugün hamımız qəbul edirik ki, toplumun çoxulçu/mütəkəssir yapısı/saxtarı var. Modern demokratik dövlətlər toplumun çoxulçu/mütəkəssir yapısını(saxtarı) qanun tərəfindən qoruma altına alır. İndi modern dövlətlərdə çoxulçuluk/ plüralizm sosyolojik məsələ olmanın ötəsində huquqi məsələdir. Təxribatçılık totalitar rejimlərin özəlliyidir. Əslində təxribatçılar anlamırlar ki, tarixin seyri onları yox etmə istiqamətindərlər. Onlar toplumun çoxulçu yapısını yox edemeyecekler və sonunda yox olan özləri olacaq. Misal vermək gərəkirsə: İran rejimi diqər totalitar rejimlər kimi tarixin sallaxanasına yolu düşəcəkdir. Toplumun və tarixin təbiyi seyir və seçiminin (gozineş) qarşısında mani olmaq istəyənlər sabah başlarına gələcəkdən xəbərsizlər. Insanlıq tarixini təqribi olaraq gözdən geçirdiyimizdə haraya gettiyimizi görmək o qədər de çətin deyil . İndiki dünyamıza baxdığımızda insanlığın demokrası və insan haqlari karnaməsi o qədər də başarılı olmasa da belə . Hələ də insanların çoxu diktator rejimlerdə yaşasalar da belə. Hələ də dünyamızdaki demokrasi xəritəsi kiçik olsa da belə. Diqqətli gözlərlə baxdığımızda bu kiçik xəritə yavaş yavaş genişləyir. Demokrasi və insan haqları bəşriyyətin son Qızıl Alması kimi görsənir. Həm məhəlli həm də geniş ölçüdə bu trendin qarşısında duranlar son noqtədə itirəcəkləri məlumdur. Təxribatçılar sadəcə əxlaqi olaraq itirmirlər, geniş ölçüdə baxıldığında siyasi olaraq da itirirlər.
Milli hərəkətdə təxribat sorunu varmı? Təxriblərin nədəni nədir? Haradan qaynaqlanır təxriblər?
Təxribat bütün siyasi hərəkətlər olduğu kimi Güney Azərbaycan Milli Hərəkatında da var. Ancaq diqər hərəktlərlə özəlliklə də İrandaki mərkəziyətçi hərəkətlərlə qarşılaşdırdığında daha az olduğunu söyləmək mümkündür. Təxribatçılar milli hərəkat içində azlıq təşkil etsələr də, milli hərəkatın atmosferinə təsir qoyabilirlər. Təxribatçılar milli hərəkat içində azlıq təşkil etsələr də, onları milli hərəkatımızın patalojik və xəstə tərəfi olaraq görməli və mualicələri üçün əlləşməliyik. Bu xəstəliyin anatomisini doğru tərsim edərsək bəlkə həlli yolunda önəmli addımlar atabilərik.
Təxribatçılığın ortaya çıxışında çeşidli psikolojik. kültütəl/fərhəngi, siyasi, ictimai, tarixi amillər təsir qoymaqdadır. Güney Azərbaycan bugün İran adlanan ölkənin işqalındadır. İranda istibdadın(diktatorluq) çox dərin kökləri olduğunu hamımız bilirik. Güney Azərbaycanlılar bu istibdaddan qurtulmaya çalışsalar da ondan qurtulmaları zaman alacaqdır. Məsələnin bu tərfi çox yönlü bir analizə ihtiyacı vardır.
Güney Azərbaycan Milli Hərəkatında təxribatçılığn bir səbəbi də demokratik kültürün tam anlamıyla yerleşməməsindən qaynaqlanır. Milli Hərəkatın təşkilatları və fəalları İran rejiminə və onun hakim etməyə çalışdığı dini- milliyətçi kültürünə qarşı mübarəzə etsələrdə, hələ də o toplumun totalitar kültüründən tam anlamıyla təmizlənmiş deyillər. Biz özümüzü Fars milliyətçi kültüründən təmizləməyi başarsaq da, İran rejiminin totalitar yapısının/saxtarının mənfi və yıxıcı təsiratından özümüzü tam mənasiyla nicat vermiş deyilik. Dünyada qurulmuş bütün totalitar rejimlərin yurttaşları, O rejimden nicat tapdikdan sonra da onun zərərli və yıxıcı təsirlərini illərcə özlərində daşıyırlar. Bu məsələ göründüyündən daha ciddi və həssasdır. Ədalətli gözlə baxarsaq hələ milli hərəkat fəalları totalitar sürəçdən ən başarılı şəkildə özlərini təmizləyə bilmiş siyasilərdir. İrandaki mərkəziyətçi hərəkətin fəallarına baxdığımğzda hamısı özlərində ` kiçik Xumeyni` modelini yaşadırlar. Necə ki, Fars dili mətbuatı başdan sona iftiranamədir. Ədalətli gözlə baxarsaq Baztab sitəsi ilə Balatərin arasında mahiyət itibariylə heç fərq yoxdur. Anaq milli hərəkatın medyasıyla İran rejminin medyasını qarşılaşdırdığımızda mahiyət itibariylə çox ciddi fərq olduğunu görürük.
Təxribat Məsələsinə milli hərəktın öz içindən baxıldığında milli hərəkat fəalları siyasi rəqabət əxlaqı məsələsində hələ bir müştərək nəzərə yetişmiş deyillər. Milli hərəkatımız içində siyasi rəqabət əxlaqının, bilincinin və mübahisəsinin dərin olmaması təxribatçılara fürsət verməkdədir. Demokratik dövlətlərdə məşru siyasi rəqabət zəminini huquq orqanları yaradır. Siyasi rəqabət qurallarını çinəyənlər huquq sistemi tərəfindən cezalandırılır. İndilik bizim dövlətimiz olmadığı üçün bu quralları öz aramızda qəbul etməliyik və onun icra olunmasınada umumi nəzarət mekanizmasını yaratmalıyıq. Güney Azərbaycan Milli Hərəkatı bu müştərək quralları müəyyən etmədiyi zamana qədər təxrib xəstəliyi ilə üz-üzə olacağı qaçınılmazdır. Bu istiqamətdə Güney Azərbaycan Milli Hərəkatı təşkilatları və fəalları arasında məşru siyasi rəqabət muqavələsi imzalana bilər. İnsanların arasında imzladıqları bir kağızın olmasına əhtəyac yoxdur, insanların məşru siyasi rəqabət şəraitinə olan inamları; və onu qurmaya, qorumya, genişlətməyə və güçləndirməyə yönəlik iradələrinin olması bu noqtədə təyin edicidir. Siyasət məşru rəqabət sahəsidir:`qazanan hakimdir`. Bu ilkəni hamılıqca qəbul etməliyik. Siyasi təşkilatlara və fəallara rahat ortamda rəqabət edəbiləcək imkanlar yaratmalıyıq. Milli hərəkatımız bu çarçıvada rəqabət məfhumunu doğru tərif etməli. Məşru Rəqabət məfhumunu çarçıvasını, usulunu, mekanizmasını müəyyənləşdirməlidir.
Güney Azərbaycan Milli Hərəkatında təxribatçı gruhlar əslində milli hərəkatın tarixi misyonu və hədəfini anlayan insanlar deyillər. Milli Hərəkatımız Məşrutiyət inqılabından günümüzə qədər milliyətçi hədəfləriylə demokrasi mübarəzəsini eyni anlamda görmüşdür. Güney Azərbaycanın istiqlalı və butöv Azərbaycan idealımız demokrasi hedefiylə eynidir. Necə ki, Şeyx Mohəmməd Xiyabani, Məmməd Əmin Rəsulzadə, Seyid Cəfər Pişəvəri və Ebulfez Elçibəy kimi milli rəhbərlerimiz ən demokratik insanlarımızdırlar eyni zamanda. Bu durum bir təsadüf olabilməz. Onlar təxribatçılıqla rəhbər olmadılar. Onlar yeri gəldiyində düşmənlərinə belə mehriban oldular. Rəhmətlik Elçibəy öz əleyhində yazılar yazan bəzi gazətəçilərə nə qədər mehriban yanaşdığını çox yaxşı bilirik. Təxribatçılıq milli hərəkatımızı ruhu, hədəfi, misyonu və tərziylə ziddiyət təşkil edir. Təxribatçılık milli hərəkatı hədəflərindən uzaqlaşma və inhirafa şəkilməkdir. İşin sevindirci tərəfi odur ki, milli hərəkatımızın esil güçləri bu inhirafın içində deyillər. İşin sevəndirci tərəfi odur ki, indi hamı bu sürəçdən çıxış yollari axtarır.
Təxribatlı cəvvidən necə milli birliyə çatmaq olar?
Təxaribat olduğu yərdə birlik və bərabərlik şuarı yalan və tələdir. Üstəlik belə birliyin ortaya çıxması da mümkün deyildir. Milli birliyin yolunda ilk addim məşru rəqabət əxlaqını qəbulu və onun icrasına çalışmaqdan keçər. Bu doğrultuda ilk addım əxlaqi mənşurun yazılması və yazılan bu mənşuru təşkilatların və fəalların qəbuluna sunulmasıdır. Milli hərakat fəallari bir-birləriylə nə şəkildə münasəbət quracaqlarinin qural və qaydalarını yazmalıdırlar. Əxlaqi mənşur siyasi təşkilatlarımızın bir-birylə olan münasəbətlərinin çaçıvasını təyin edəbilər. Əxlaqi mənşur bizim medya (sitə, paltalk, radyo, TV ..) fəaliyətlərimizin məhdudə və tərzini də müəyyənləşdirə bilər. Əxlaqi mənşur milli-umumi məsələlərdə necə müştərək qərar alınacağın mekanizmasını da müəyyənləşdirə bilər. Əxlaqi mənşur milli birliyi gedən yolda ilk pillə sayıla bilər. Bu addım atılmadığı sürəcə milli birliyin ortaya çıxması zəyif ihtimaldır. Milli birliyin ortaya çıxmasının birinci şərti qarşılıqlı/mütəqabil etimadın olmasıdır. Əxlaqi mənşur qarşılıqlı etimadın yaranmasına zəmin yarada bilər.
Əxlaqi mənşuru imzlamaq insanların əxlaqsız olduğu anlamına gəlmir. Bizim dövlətimiz olmadığımız üçün aldığımız qərarların huquqi yaptırımı yoxdur. Alınan qərarların huquqi yaptırımı olmadığı üçün insanların dəruni rizayəti olmadıqca icra olunmaz. Aramızda yazılacaq heç bir mətin huquqi sayılmaz. Dövlət və ya hər hanki bir huquq orqanı olmadikca aramızdakı imzalanan qərarlar huquqi sayılmaz, əxlaqi sayılır. Bugün milli hərəkatımızı bir-birinə bağlayan huquqi heç bir bağ yoxdur. Milli hərəkatı bir-birinə bağlayan bağlar əxlaqi, insani, milli, fərhəngi,sosial, siyasidir. Bizim huquqi olaraq cəzalandırma və ya ödülləndirmə/padaş imkanımız yoxdur. Elə ona görə də bizləri bir arada tutan əxlaqi, insani, milli, fərhəngi,sosial, siyasi bağları daha dərinləşdirməliyik.
Milli hərəkatımız qarşısında modern dünyanın demokratik təcrübəsi vardır . Milli hərəkatımız modern dünyanın demokratik təcrübəsini dəruniləşdirməyi başarmali. Biz indidən demokrasi təmrini etməliyik. Biz indidən insan haqlarına inandığımızı millətimizə isbat etməliyik. Bundan əmin olmalıyık ki, bizim millət `yeni Xumeynilər` axtarmır. Bizim millət çox fərqli və yeni bir dünya axtarışında. Bizim millətin axtardığı dünyada isteyir ki: həm milli kimliyinə sahib çıxa bilsin, həm milli dövlətini qurabilsin və eyni zamanda insan kimi yaşaya bilsin. Güney Azərbaycan Milli Hərəkatı bizim millətimizin istəklərini gərçəkləşdirə bilcək əxlaqi, milli, siyasi və fikri ləyaqəti və potansiyeli vardır. Bu istiqamətdə ən böyük addım indidən özümüzü hazırlamaq və demokrasi vərdişidir. Milli fəallar və milli təşkilatlarımız bu yolda öncü və rəhbər olublar və olmadırlar. Bu istiqamətdə məşru siyasi rəqabet əxlaqının qəbulu və əxlaqi mənşrun hazırlanması ən böyük addım olabilər. Nəticə almaq gərəkirsə, milli birliyə gedilən yolda onun əxlaqi zəmini hazırlanmalı; milli birliyin əxlaqı altyapısı/zirbənası hazır olmadiqca hər siyasi birlik fəaliyətləri güvənilir və sürdürüləbilir olmaycaqdır.
