ایران’ین ائکونومیک – سیاسی دورومو و گونئی آذربایجان
İran’ın Ekonomik , Siyasi Durumu ve Güney Azərbaycan!
İran ekonomisi bir çox
Ortadoğu ölkəsinin ekonomisi kimi petrol gəlirlərindən aslıdır.İran’in
petrol ixracatı son dönəmdəe günlük 2 milyon boşkanın altına
düşmüşdür.İran’in ən böyük petrol muştersi olan Çin’in sifarişlerinin
yarıya yenendiği söylentileri vardir.Başqa terefden İran petrolunun önemlı
müşterilərindən olan Japon’da İran’da petrol idxalini azaltmaqda və başqa
alternatiflər arxtarmaqdadır.
Ərəbıstan günlük 10 milyon boşqa olan petrol ürətimini istediği andan 12
milyon boşqaya yüksəltmə kapasiytəsinə sahib olduğunu
bildirmişdir.uluslararası enerji uzmanlarda Ərabistanin bu iddilaraini
onaylamaqdadırlar.
Ayrıca Əraq’ın da petrol ixracat gücü gedəreək artmaqdadır.Yani İran’in
bütün meydan oxumalarına baxmayaraq dünya ekonomiləri İran petrolu olmadan
da enerji sixintisi çəkmədən yollarına dəvam edəbiləcəklər.
Iran qarşı uygulanan Ambargolar indidən cəvabını vermiş ve İran Parası %40
dəgər itirmişdir.Bu dəğər itirmə İran’in mal idxal etmə İmkanlarını’da
çətinləşdirməkdə və azaltmaqdadır.Digər tərəfdən İran iç tükətiminin böyük
bölümünü və İran sanayesinə ehtiyac olan üretim araclanın böyük bir
bölümünü idaxalata yollu ile qarşılamaqdadır. İran Parasının %40 dəğərinin
düşməsi və digər təreəfdən İran idaxlatçılarının idaxalatda uluslarası
ambarogunun göre yaşadıgları sorunlar İrani həm tükətim maları hemde
ürətime gereken maların tədaruk etməkdə çox sıxıntılar soxmuşdurş.Bu
malları əldə edəbilməmək vəya istənilən qadar əldə edəbilməmək İran’da bir
tərəfdeən işsizligə, enfelasyona ve sərmayə qaçışının əskidən daha
çoxalmasına ve sürətlənməsınə yol açacaqdır.
Bu ekonomik çöküntü var olan toplumsal sorunların daha da artmasına yol
açacaqdır.Bu toplumsal sorunlar ya yeni bir isyan və ayaqlanmalar silsələsi
gətirəcək vəya İran dövləti daha sərt, daha poliysiyə və şimali Koreya kimi
tam əskəri bir rejimə gedəcəkdir.İran’in qoşuları Quzey Koreya kimi olamaya
imkan verib verməməsi başqa bir qonudur. Ama sonuç olarak İran’in yeni bir
Quzey Koreya olamsını gözləmək olmaz çünkü İran’in toplumsal yapısı və
Ortadogu’da ki qonumu buna izin verməyəcəkdir.Görünən o ki Batı İrani dizə
gətirmək üçün çox qərarlı və çox təsirli bir yol izləməyeə
başlamışdır.Batının bu yeni pılanın indiden sonuç vermıyə başlamış və İran
el-ayagın itirərək, son kozu olan Basra körfəzını bağlama təhdidini ortaya
qoymuşdur ki budan derhal ABŞ ve ve mutəfigləri tərəfindən Bəsrə körfəzində
savaş gemilərinin sayisini artiraraq cevab bulmuşdurş.Bu gəlişmələr İrani
hardasa yarvarırcasına yenidən müzakirə masasına dönməy istəgənə məcbur
etmişdir.
Rusya və Çin’in İran’a yardımlarının çox sınırlı olacağıda ortadadır.Çin
ekonomik olaraq ABD ve Batı pazarlarına bağmlıdır.daha doğrusu Batı və Çin
arasında garşılşglı bir bağımlılıq vardır.Ama digər tərfdən Çin indidən dev
ürətim makınasına gərəkli olan enerji qaynaglarını güvəncəyə almalıdır. Çin
hər ehtımala qarşı İran’in yerini tutabiləcək alternatıflərə yönəlməldır.
Rus’da zayıf bir məşrüyəti olan Putin isə Batı ilə işbirliği yaparaq
Batının onun zayıf meşrüyetini çox sorgulamamasını sağlamalıdır. Diğər
tərəfdən Rusya stratejik olaraq öz qomşuluğunda nüve silahi sahib olmasına
qarşıdır. Həta Rusya nüve enerjisinde ona bağımlı olmayan bir gücü belə
çoxda istəməməkdədir.
Diğər tərfdən Süriyenin iç məsələlər ile meşgül olması ve Esad’in
yıxılmamaq üçün çabaladiği bir dönəmdə,otmatik olaraq İran Lübnan ve
Filistin cəbhəsində də istədiği qadar etgin olamıyacaqdır.
Bütün bunlar göstərməkdədir ki artık Batı İran’i küncə sıxıştırmışdır.İran
ya təslim bayragını çəkəcək vəya batını daha çox qışqırdaraq təhrik edərək
batının sınırlı bir müdaxiləsini saglayacaqdır.
Tabi ki hər iki seçimində farglı sonuçları olacaqdır.
Birinci seçimi yapan bir İran artık heç bir iddia sahibi olmayan bir ölke
kimi bölgədə daha zayıf ve yenilmiş bir devlet kimi yaşamına devam
edecəkdır.Bunu iç ve uluslararası özəlik ilə Şiəə dünyasında ki yansıması
isə ideolojik bir yenilgi olacaqdır.Bu yenilginin sonucları, yenliginin
biçiminə ve batı ilə yaplacaq olan anlaşmaya göre yorumlanması da dogru
olacaqdır.Batının sınırlı bir əskəri müdaxiləsi isə İran İslam rejimin daha
da qapalı hale gəlməsinə ama rejimin ideolojik olarak daha sərtləşməsinə və
dünyadan daha çox izole olmuş bir şəkildə dəvamına yol açacaqdır.
Ama bazı söylentilərə görə əgər bir əskeri müdaxilə olacaq isə İranli rejim
müxaliflərinində bunada iştiraki olacaqdir.belə ki Silahli Kürd,Areb,Bəlüç
Süni ve xalgın mücahidləri kimi gurublarda İranin içerisindən savaşa
qatılacaqlar.Bu guruplar ile birgə iç ayaklanmalarda planlanacaqır, ki
rejim çöksün.Bu senaryolar və tartışılan başqa senrayolar bunu
göstərməkdədir ki İran zorlada olsa artık bir değişimə dogru getməkdədir.
Bu dəğişimin yönünü təxmin etmək üçün biraz daha gözlememiz və üz verən
olayları gözləmləməmiz gərəkməkdədir.
Ama Güney Azərbaycan milli hərəkəti cephesindən baxdığımızda durum çoxda
sevindirici bir nuqtədə deyildir.İran adlanan siyasi coğrafiyanin içində
yaşayan Güney Azerbaycanlı milli fəaların hərəkət etmə dairələri və
sınırları bilinməkdədir.İçeridəki milli fəalar siyasi ictimai durumun izin
verdiği sınırlar içində çox başarılı hərəkət etməkdədiler.Ama yurd dışında
yaşayan Güney Azərbaucan milli hərəkəti mənsubları partıyalar,medıya ve
milli şəxsiyeətlər olaraq ortaq veya heç olmazsa işbiligi yollarina arama
giriıimləri belə gçrünməməkdədir.Yurd dışında ki Güney Azərbaycan milli
hərəkəti istər söyləm istər stratejik düşünmə yetəneğindən yoxsul vəziyətə
sürünüb getməkdədir.Bu durum içəridəki milli fəalarimizin çalışmalarından
alınacaq sonuclarıda olumsuz yöndə etkileməkdədir və İran’da üzverəcək hər
hansi bir değişimdə Azerbaycanlıların yenədə ən az payı almalarına yol
açacaqdır.
Güney Azerbaycan Qurtuluş Partıyası Siyasi Bölümü
ایران ائکونومی‌سی بیر چوخ اورتادوغو اؤلکه‌سی‌نین ائکونومی‌سی کیمی پئترول گلیرلرین‌دن آسلی‌دیر.ایران’ین پئترول ایخراجاتی سون دؤنمدئ گونلوک 2 میلیون بوشکانین آلتینا دوشموش‌دور.ایران’ین ان بؤیوک پئترول موشتئرسی اولان چین’ین سیفاریشلئری‌نین یارییا یئنئندیغی سؤیلئنتیلئری واردیر.باشقا تئرئفدئن ایران پئترولونون اؤنئم‌لی موشتئری‌لرین‌دن اولان ژاپون’دا ایران’دا پئترول ایدخالینی آزالتماقدا و باشقا آلتئرناتیف‌لر آرختارماقدا‌دیر.
اربیستان گونلوک 10 میلیون بوشقا اولان پئترول اورتیمینی ایستئدیغی آندان 12 میلیون بوشقایا یوکسلتمه کاپاسیته‌سینه صاحب اولدوغونو بیلدیرمیش‌دیر.اولوسلاراراسی ائنئرژی اوزمان‌لاردا ارابیستانین بو ایددی‌لاراینی اونایلاماقدا‌دیرلار.
آیریجا اراق’ین دا پئترول ایخراجات گوجو گئدرئک آرتماقدا‌دیر.یانی ایران’ین بوتون میدان اوخوما‌لارینا باخمایا‌راق دونیا ائکونومی‌لری ایران پئترولو اولما‌دان دا ائنئرژی سیخینتی‌سی چکمه‌دن یول‌لارینا دوام ائدبیله‌جک‌لر.
ایران قارشی اویگولانان آمبارگولار ایندی‌دن جوابینی وئرمیش و ایران پاراسی %40 دگر ایتیرمیش‌دیر.بو دغر ایتیرمه ایران’ین مال ایدخال ائتمه ایمکانلارینی’دا چتین‌لش‌دیرمکده و آزالتماقدا‌دیر.دیگر طرف‌دن ایران ایچ توکتیمی‌نین بؤیوک بؤلومونو و ایران سانایئسینه احتیاج اولان اورئتیم آراجلانین بؤیوک بیر بؤلومونو ایداخالاتا یول‌لو ایلئ قارشیلاماقدا‌دیر. ایران پاراسی‌نین %40 دغری‌نین دوشمه‌سی و دیگر ترئف‌دن ایران ایداخلاتچی‌لاری‌نین ایداخالاتدا اولوس‌لاراسی آمباروگونون گؤرئ یاشادیگ‌لاری سورون‌لار ایرانی هم توکتیم مالاری هئمدئ اورتیمئ گئرئکئن مالارین تداروک ائتمکده چوخ سیخینتی‌لار سوخموشدورش.بو مال‌لاری الده ائدبیلممک ویا ایستنیلن قادار الده ائدبیلممک ایران’دا بیر ترفدئن ایشسیزلیگه، ائنفئلاسیونا و سرمایه قاچیشی‌نین اسکی‌دن داها چوخالماسینا و سورتلنمسینه یول آچا‌جاق‌دیر.
بو ائکونومیک چؤکونتو وار اولان توپلومسال سورون‌لارین داها دا آرتماسینا یول آچا‌جاق‌دیر.بو توپلومسال سورون‌لار یا یئنی بیر ایسیان و آیاقلانما‌لار سیلسه‌له‌سی گتیره‌جک ویا ایران دؤولتی داها سرت، داها پولیسییه و شیما‌لی کورئیا کیمی تام اسکری بیر رئژیمه گئده‌جک‌دیر.ایران’ین قوشولاری قوزئی کورئیا کیمی اولامایا ایمکان وئریب وئرممه‌سی باشقا بیر قونودور. آما سونوچ اولاراک ایران’ین یئنی بیر قوزئی کورئیا اولامسینی گؤزلمک اولماز چونکو ایران’ین توپلومسال یاپی‌سی و اورتادوگو’دا کی قونومو بونا ایزین وئرمه‌یه‌جک‌دیر.گؤرونن او کی باتی ایرانی دیزه گتیرمک اوچون چوخ قرارلی و چوخ تأثیرلی بیر یول ایزلمیئه باشلامیش‌دیر.باتی‌نین بو یئنی پیلانین ایندیدئن سونوچ وئرمییه باشلامیش و ایران ائل-آیاگین ایتیره‌رک، سون کوزو اولان باسرا کؤرفزینی باغلاما تهدیدینی اورتایا قویموش‌دور کی بودان دئرهال آبش و و موتفیگ‌لری طرفین‌دن بسره کؤرفزینده ساواش گئمی‌لری‌نین سایی‌سینی آرتیرا‌راق جئواب بولموشدورش.بو گلیشمه‌لر ایرانی هارداسا یارواریرجاسینا یئنی‌دن موذاکیره ماساسینا دؤنمی ایستگنه مجبور ائتمیش‌دیر.
روسیا و چین’ین ایران’ا یاردیم‌لاری‌نین چوخ سینیرلی اولاجاغیدا اورتادا‌دیر.چین ائکونومیک اولا‌راق آبد و باتی پازارلارینا باغم‌لی‌دیر.داها دوغروسو باتی و چین آراسیندا گارشیلشگ‌لی بیر باغیم‌لی‌لیق واردیر.آما دیگر ترف‌دن چین ایندی‌دن دئو اورتیم ماکیناسینا گرک‌لی اولان ائنئرژی قایناگ‌لارینی گوونجه‌یه آلما‌لی‌دیر. چین هر ائهتیمالا قارشی ایران’ین یئرینی توتابیله‌جک آلتئرناتیف‌لره یؤنلمل‌دیر.
روس’دا زاییف بیر مشرویتی اولان پوتین ایسه باتی ایله ایشبیرلیغی یاپا‌راق باتی‌نین اونون زاییف مئشرویئتینی چوخ سورگولاماماسینی ساغلاما‌لی‌دیر. دیغر طرف‌دن روسیا ایستراتئژیک اولا‌راق اؤز قومشولوغوندا نووئ سلاحی صاحب اولماسینا قارشی‌دیر. هتا روسیا نووئ ائنئرژیسیندئ اونا باغیم‌لی اولمایان بیر گوجو بئله چوخدا ایستممکده‌دیر.
دیغر ترف‌دن سوریئنین ایچ مسئله‌لر ایلئ مئشگول اولماسی و ائساد’ین ییخیلماماق اوچون چابالادیغی بیر دؤنمده،اوتماتیک اولا‌راق ایران لوبنان و فیلیستین جبهه‌سینده ده ایستدیغی قادار ائتگین اولامییا‌جاق‌دیر.
بوتون بون‌لار گؤسترمکده‌دیر کی آرتیک باتی ایران’ی کونجه سیخیشتیرمیش‌دیر.ایران یا تسلیم بایراگینی چکه‌جک ویا باتینی داها چوخ قیشقیردا‌راق تهریک ائده‌رک باتی‌نین سینیرلی بیر موداخیله‌سینی ساگلایا‌جاق‌دیر. تابی کی هر ایکی سئچیمینده فارگ‌لی سونوچ‌لاری اولا‌جاق‌دیر.
بیرینجی سئچیمی یاپان بیر ایران آرتیک هئچ بیر ادعا صاحبی اولمایان بیر اؤلکئ کیمی بؤلگه‌ده داها زاییف و یئنی‌لمیش بیر دئولئت کیمی یاشامینا دئوام ائدئ‌جک‌دیر.بونو ایچ و اولوسلاراراسی اؤزه‌لیک ایله شیعهه دونیاسیندا کی یانسیماسی ایسه ایدئولوژیک بیر یئنی‌لگی اولا‌جاق‌دیر.بو یئنی‌لگی‌نین سونوج‌لاری، یئن‌لیگی‌نین بیچیمینه و باتی ایله یاپلا‌جاق اولان آنلاشمایا گؤرئ یوروملانماسی دا دوگرو اولا‌جاق‌دیر.باتی‌نین سینیرلی بیر اسکری موداخیله‌سی ایسه ایران ایسلام رئژیمین داها دا قاپا‌لی هالئ گلمه‌سینه آما رئژیمین ایدئولوژیک اولاراک داها سرتلشمه‌سینه و دونیا‌دان داها چوخ ایزولئ اولموش بیر شکیلده دوامینا یول آچا‌جاق‌دیر.
آما بازی سؤیلئنتی‌لره گؤره اگر بیر اسکئری موداخیله اولا‌جاق ایسه ایران‌لی رئژیم موخالیف‌لری‌نینده بونادا ایشتیراکی اولا‌جاق‌دیر.بئله کی سلاح‌لی کورد،آرئب،بلوچ صونعی و خالگین موجاهیدلری کیمی گوروب‌لاردا ایرانین ایچئری‌سین‌دن ساواشا قاتیلا‌جاق‌لار.بو گوروپ‌لار ایلئ بیرگه ایچ آیاکلانما‌لاردا پلانلاناجاقیر، کی رئژیم چؤکسون.بو سئناریولار و تارتیشیلان باشقا سئنرایولار بونو گؤسترمکده‌دیر کی ایران زورلادا اولسا آرتیک بیر دئغیشیمه دوگرو گئتمکده‌دیر. بو دغیشیمین یؤنونو تخمین ائتمک اوچون بیراز داها گؤزلئمئمیز و اوز وئرن اولای‌لاری گؤزلملمه‌میز گرکمکده‌دیر.
آما گونئی آذربایجان میللی حرکتی جئپهئسین‌دن باخدیغیمیزدا دوروم چوخدا سئویندیریجی بیر نوقته‌ده دئییل‌دیر.ایران آدلانان سیاسی جوغرافیانین ایچینده یاشایان گونئی آذربایجان‌لی میللی فا‌لارین حرکت ائتمه دایره‌لری و سینیرلاری بیلینمکده‌دیر.ایچئری‌دکی میللی فا‌لار سیاسی اجتماعی دورومون ایزین وئردیغی سینیرلار ایچینده چوخ باشاری‌لی حرکت ائتمکددیلئر.آما یورد دیشیندا یاشایان گونئی آزرباوجان میللی حرکتی منسوب‌لاری پارتییا‌لار،مئدییا و میللی شخسیئت‌لر اولا‌راق اورتاق وئیا هئچ اولمازسا ایشبی‌لیگی یول‌لارینا آراما گیریییم‌لری بئله گچرونممکده‌دیر.یورد دیشیندا کی گونئی آذربایجان میللی حرکتی ایستر سؤیلم ایستر ایستراتئژیک دوشونمه یئتنئغین‌دن یوخسول وزیته سورونوب گئتمکده‌دیر.بو دوروم ایچری‌دکی میللی فا‌لاریمیزین چالیشمالاریندان آلینا‌جاق سونوج‌لاریدا اولوم‌سوز یؤنده ائتکیلئمکده‌دیر و ایران’دا اوزوئره‌جک هر هانسی بیر دئغیشیمده آذربایجان‌لی‌لارین یئنه‌ده ان آز پایی آلما‌لارینا یول آچا‌جاق‌دیر.
گونئی آذربایجان قورتولوش پارتییاسی سیاسی بؤلومو
