گونئی آذربایجان میللی حرکتی‌نین گلیشیم سورجینده اؤیرنجی حرکتی‌نین رولو
شاهین خیاولی
گیریش:
تاریخسل دؤنوم نوقت‌لاریندا میدانا گلن اؤنم‌لی توپلومسال اولای‌لاری تانیملاماق ایچین قوللانیلان توپلومسال حرکت قاورامی 18 یوز ایلین اورتا‌لاریندا ایتیبارن تارتیشمایا باشلامیش، 19 یوز ایلدن بو یانا سوسیال بیلیم‌لرده گیده‌رک اؤنم قازانمیش و اوزرینده یوغون چالیشیلمیش‌دیر.
سوسیال بیلیم‌لر آلانی یازی‌نیندا توپلومسال حرکت‌لرین تانیملاما‌لاری آینی زاماندا حرکت‌لرین نیته‌لیک‌لری حاقیندا دا بیلگی ایچریر. هارکت‌لرین کوللئکتیو بیر کیم‌لییه دایا‌لی ، اورگانیزه اولموش چاتیشماجی و سورک‌لی‌لیک آرز ائدن بیر یاپییا صاحب اولماسی، آینی زاماندا بو حرکت‌لرین نیته‌لیک‌لری اولا‌راق دا قبول ائدیلمکده‌دیر.
توپلومسال حرکتی‌نین ماهیگیتینه قیسا بیر باخیش:
توپلومسال حرکت‌لر، چوخ ساییدا کیشی‌نین قاتیلدیغی گئنیش اؤلچک‌لی و سورک‌لی‌لیک اولان اورتاق داورانیش‌لاری ایفاده ائدر. بیرئی‌لرین بلیرلی بیر آماجی ایچین بیر آرایا گلمه‌لری و اورتاق‌لاشا ائتکین‌لیک‌لرده بولونما‌لاری توپلومسال حرکت‌لرین باشلانقیچ نوقتاسی‌دیر. کولئکتیو داورانیش ،ائگئمن کولتورون نورم و دغرلرینی زورلایان چوخ ساییدا کیشی‌نین قاتیلدیغی گؤنول‌لو و اؤزلوغون‌دن اولوشان ائیلم‌لردیر.
توپلومسال حرکت‌لرین اورتایا چیخیش بیچیم‌لری، آماچ‌لاری و یؤنتم‌لری باخیمین‌دان بیر بیرین‌دن چوخ فرقی‌لی اؤزل‌لیک‌لره صاحب اولسادا، بو فرقی‌لی‌لیک توپلومسال حرکت‌لری ،اورتاق داورانیش دییشیمی‌نین هدفلنمه‌سی ، اورتاق بیر کیملیگین وارلیغی گؤره‌لی سورک‌لی‌لیک کیمی تمل ائکسن‌لردیر
توپلومسال حرکت‌لر بیر دییشمیی یادا دییشمیی انگللنمیی هدفلیبیلیر. صاحب اولدوغو اورتاق نوقتا‌لارا قارشین توپلومسال حرکت‌لر اؤزگون اؤزل‌لیک‌لری صاحب‌دیر. چوخ بؤیوک اؤلچکده‌ده چئشیدلی‌لیک سرگی‌لر. گئنل اولا‌راق توپلومسال حرکت بیچیم‌لری باریش حرکت‌لری، چئورجی حرکت‌لر، ایشچی حرکت‌لری، ایفاده اؤزگورلوغو و دئموکراتیک حرکت‌لردیر.
دونیا دا اؤیرنجی حرکتی‌نین یارانماسینا قیسا بیر گیریس:
اؤیرنجی هرکت‌لری ؛ بوتون سوسیال حرکت‌لر ایچری‌سینده سون یوز ایلده اؤزونه اؤزگو شارت و اؤزل‌لیک‌لری اولان بیر سوسیال گروبون ائگمن گروبا قارشی موخالیفتینی تانیملاماق ایچین قوللانیلماقدا‌دیر. سون یوز ایلده توپلوم‌لاری درین‌دن ائتکیله‌ین کولتورل و سیاسال دییشمه‌لرده اؤیرنجی‌لرین اوینادیغی رول هیچ ده کوچومسمه‌یه‌جک قدر ائتکی‌لی و اؤنم‌لی‌دیر.
1960"لارین سون‌لاریندا دونیادا آچیقچا گؤزلنبیلن درین و دراماتیک بیر دؤنوشوم و کیمی‌لرینه گؤره بیر دئوریم سؤز قونوسو ایدی. 1970"لرین یئنی سیاسال اورتامینی شکیللن‌دیره‌جک اولان 1968 مایی‌سیندا فرانسادا، اؤیرنجی حرکتی قیسا سوره‌ده دونیانین بیر چوخ اؤلکه‌لرینه ده یاییلمیش‌دیر. اؤیرنجی حرکت‌لری ائغیتیم کریزی و باسقیجی سیاسال یؤنتیم‌لر ایله سوغوق ساواشین گتیردیغی ائکونومیک و سیاسی قوشول‌لاردان دویولان ممنونیت‌سیزلیک یول آچمیش‌دیر. دولایی‌سی ایله 1968 ماییس آییندا باشلایان اؤیرنجی حرکتی یاشانان دؤنوشومون ایشارت نیتلیغینده‌دیر.
گونئی آذربایجان اؤیرنجی حرکتین میللی سؤیلمه دایا‌لی اولوشماسی و گلیشیم سورجی:
دئوریمین‌دن سونرا ایرانین گئنلینده 1990 جی ایلره قدر اؤیرنجی حرکتینده آکتیو فالیت‌دن سؤز ائتمک زوردور . 1990 جی ایلدن ایتیبارن گونئی آذربایجاندا اؤیرنجی حرکتی‌نین زمین یارا‌دان بیر نئچه ائتکه‌نین ائتکیسیکی ایله میللی کیم‌لیگی هدف آلا‌راق اورتا چیخیمیشدی.
- سووئت‌لر بیرلیگی‌نین چؤکوشو ایله برابر اورتا آسیادا تورک جومهوریت‌لری‌نین یارانماسی و تورکچولوک شوورونون آرتماسی
-قوزئی آزرباجانین باغیم‌سیزلیغی،قاراباغ ساواشی و ابولفزل ائلچی بی فاکتورو گونئی آذربایجان اؤیرنجی حرکتینی اؤز سؤیلمینی کیمیک بازیندا یارانماسیندا بوگوک رولو اوینامیشدیرش. قاراباغین ایشقا‌لی گونئی آذربایجان‌لی اؤیرجی‌لری طرفین‌دن ایلک اولا‌راق بوگوک پروتئستولارا ندن اولموش‌دور.
گونئی آذربایجان اؤیرنجی حرکتی بیر یان‌دان کولتورل فالیتینی دوام ائددیریرکن ، دیغر یان‌دان دا حرکتین سیاسیلشمه‌سینه زمین یارادیردی. گونئی آزرباجان اؤیرنجی حرکتی ایراندا یؤنتیم طرفین‌دن آذربایجان تورکه‌لرین اولونان تحقیر و ایهانت‌لره جدی شکیلده قیزدیرمیش‌دیر.ایرانین رسمی کانا‌لی طرفین‌دن یاپیلان بیر آنکتده آذربایجان تورک‌لرینی تحقیر ائدمه‌لری گونئی آذربایجان اؤیرنجی‌لری طرفین‌دن 1995 هم میتینگ‌لره ندن اولموش‌دور. ،همده رسمی اورگان‌لارا یازلی شکیلده اعتراضلارینی بیلدیریلمیش‌دیر. گونئی آذربایجان اؤیرنجی حرکتی‌نین میللی هرکتین سیاساللاچماسیندا بوگوک اؤنجو رول اویانامیش‌دیر. تبریزده 1996-جی ایلده سئچیم‌لرده گونئی آذربایجان اؤیرنجی حرکتی بوتون گوچو ایله بو سئچیمده آکتیو قاتیمیش‌دیر. سئچیمی گونئی آذربایجان میللی حرکتی‌نین قازانماسینا باخمایا‌راق ایران رئژیمی او دؤنم گونئی آذربایجان اؤیرنجی حرکتینی باس‌دیرماق ایچین چوخ‌لو ساییدا اؤیرنجی‌لری توتوقلامسی ایله سونوچلانمیش‌دیر. 1990-جی ایلدن 1996-جی قدر گونئی آذربایجان اؤیرنجی هرکتینی بیرینجی دالقا اولا‌راق دا آدلان‌دیرا بیلریز .
گونئی آزرباجان اؤیرنجی هرکتی 1996-جی ایلدن سونرا یئنی بیر فازا گیرمیش‌دیر. 1997 - جی ایلده رئفورمجولارین هاکیمیت گلمه‌سی ایله برابر ایران گئنلینده اسن ایلیم‌لی اورتام‌دان، گونئی آذربایجان اؤیرنجی‌لری اؤز میللی حاق‌لاری‌نین و ایستک‌لرینی ائلده ائتمه‌سی ایچین ایلک اولا‌راق 1998 -جی ایلده موهقیق اردبیل اونیوئرسته‌سینده "دان اولدوزو" درگی‌سی یایینلامایا باشادی. داها سونرا،ایرانین گئنلینده آذربایجان‌لی اؤیرنجی‌لرین گیریشیمی ایله 80 یاخین اؤیرنجی درگی‌لری چیخمایا باشلادی. ایلک اولا‌راق گونئی آذربایجان‌لی اؤیرنجی‌لرین درگیسل فئستیوا‌لی کئچیری‌لیدی.گونئی آذربایجان اؤیرنجی‌لرین چاباسی ایله ایرانین گئنلینده تحصیل آلان آذربایجان‌لی اؤیرنجی‌لرین اونیوئرسیته‌لرده تورک دیل کیلاس‌لاری برپا ائدمکله برابر چئشیت‌لی کولتورل ائتکین‌لیک‌لر ده دوزنلییردی‌لر. گونئی آذربایجان اؤیرنجی‌لری اؤیرنجیسل قوروم‌لاردا اویه اولماقلا، بزن ده یؤنتیم قورولونا گیرمکله گونئی آذربایجان میللی مسئله‌نین داها دا آکتول قالماسینا زمین یارادیردی‌لار. گونئی آذربایجان اؤیرنجی حرکتی رئفورمجولارین دوزنلدیگی چئشیت‌لی پانئللئردئ، سئمینارلاردا قاتیلماقلا برابر میللی مسئله‌نین اؤزل‌لیکله 15 و 19 جی مادده‌لرین ایجرا اولونماسی‌نین گوندمه گلمه‌سی اؤز اؤزلوغونده میللی مسئله‌نین آکتول‌لیگینی قورویوردو.
گونئی آذربایجان اؤیرنجی حرکتی بوتون بو فالیت‌لرین یانیندا میللی و تاریخی شخسیت‌لریمیزی آنما تؤرن‌لرینی کئچیرمه‌لری میللی حرکتین کئچمیشله باغ‌لارینی سیخیلاشدیرماسی ایدی.
گونئی آذربایجان اؤیرنجی هرکتی رئفورمجو تئیفین وئردیگی وعده‌لری گئرچئکلشمیجیینی آنلایینجا، هم اؤیرجی حرکتینی، هم ده میللی حرکتی رئفورمجولارین توزاقی‌دان قورماق ایچین بابک قالاسینا یوروش باشلادی، بابک قالاسی میللی حرکتی شهر مرکزلی‌لیک‌دن چیخاسا ،آنجاق بابک قالاسی گونئی آذربایجان اؤیرنجی و میللی حرکتی‌نین اؤزونه دؤنوش نوقتاسی‌دیر.بابکین خورمدی‌نین جسارت‌لیگی ،اونون وطن اوغروندا ساواشماسی گونئی آذربایجان توپلومو ایچین میللی موجادیله‌ده جسارت قایناقی اولموش‌دور.عینی زاماندا بابک قالاسی میللی ده تریبونا چئوریلمیش‌دیر.
1998-جی ایلدنم دان 2003 ایللره قدر دوام ائدن اؤیرنجی درگی‌لری عینی زاماندا گونئی آذربایجان میللی حرکتین ده تریبون‌لاری ساییلماقدیدی. ائینی زاماندا اؤیرنجی حرکتی‌نین گلیشیم سورجینه باخیلیرسا ان پارلاق دؤنمی ده سؤیلینیلیریز.گونئی آذربایجان اؤیرنجی حرکت بو دؤنم‌لر آراسی هسرت ادبیاتین‌دان سیاسی ادبیاتا کئچه‌رک ایله برابر " گله‌جک بیزیم‌دیر" شواری دا گله‌جه‌یه اومودلا باخماق میللی حرکتین ده بیر سؤیلم حالینه گلدی.
گونئی آذربایجان اؤیرنجی حرکتینی 1997-جی 2003 -جی ایله قدر ایکینجی دالقا اولا‌راق دا آدلاندیرابیلریز .
2003-جی ایلدن ائتیبارئن ایراندا رئفورمجولارین سیاسی ایفلاسا اوغراماسی ایله برابر ایران " دا اؤیرنجی حرکت‌لری‌نین فالیت‌لرینی ده ائتکیلمیش‌دیر. گونئی آذربایجان اؤیرنجی هرکتی فالیت آلانی دارایمیش‌دیر. آرخا آرخایا باق‌لانان اؤیرنجی درگی‌لری گونئی آذربایجان اؤیرنجی هرکتینی توپلوملا اولان ایلیشکی‌سینی زییفلمیش‌دیر.
گونئی آذربایجان بو سورچ‌دن چیخماق ایچین ،ایران دا اینتئرنئتین اومومیلشمه‌سی ایله برابر گونئی آذربایجان اؤیرنجی حرکتی ده بو دوروم‌دان یارارلانا‌راق بلوگ و سایت‌لارین یارانماسی ایله برابر یئنی‌دن توپلوم ایله اولان ایلیشکی‌سینی تئکنولوژی سایه‌سینده یئنی‌دن قورمایی باشاردی.
مای قیامی و گونئی آذربایجان اؤیرنجی حرکتی:
مای قیامی ماهیت اعتباری ایله گونئی آذربایجان میللی حرکتی و اؤیرنجی هرکتینده بیر دؤنوم نوقتاسی‌دیر. 12 ماییس 2006 ایران دئولتی‌نین رسمی خبر آژانسی اولان ایران قازئته‌سینده تورک‌لری هامامبجیینه بنزتن کاریکاتوردا"بیزی بؤجکلسدیرممه‌لری ایچین نه ائتملیگیز". آذربایجان تورک‌لرینی ایکینجی کز دئولتین رسمی کانالین‌دان تحقیر اولوندو.
کریکاتور کریزی گونئی آذربایجان اؤیرنجی حرکتی توپلومو سفربر ائتمک اونیورسیته‌لرده
دوزن‌لنن میتنگ‌لر و پروتئستولار قیسا زاماندا تون آزربایجا شهرلرینه یایینلاند.مای قیامی‌نین ایلک قیغیجیم‌لاری اؤیرنجی‌لر طرفین‌دن باشلاتیلدی. گونئی آذربایجان اؤیرنجی حرکتی بو میتینگ‌لرین گئرچکلشمه‌سینده باشات رول اواینادی. گونئی آذربایجان اؤیرنجی حرکتی میللی حرکتی دییل بلکی گونئی آذربایجان توپلومو بو میتینگ‌لره سفربر ائددی..گونئی آذربایجان اؤیرنجی حرکتی میللی کیم‌لیک صاحب چیخماق زروریتین‌دن یارنمیش‌دیر.دولایی‌سی ایله اؤز یارادیغی میسیا صاحب چیخماق زوروندایدی. مای قیامی ایله برابر اؤز میسیاسینی بیر داها دا گؤسترمکله برابر ائمیی بوشا چیخمادی. گونئی آذربایجان اؤیرنجی حرکتی‌نین مای قیامیندا کی، رولو اولوسال کیم‌لیگی گونئی آذربایجان تولومو ایله بیرلیکده صاحب چیخدی. گونئی آذربایجان اولوسال کیم‌لیگینه صاحب چیخماسی ایله برابر فارس کیمیلیگین گونئی آذربایجان جوغرافیاسیندا زییفلمه‌سی ، آذربایجان تورک کیملیگین گوچلنمه‌سی‌دیر. آذربایجان تورک کیم‌لیگی گوچلنمه‌سی ،سیاساللاشماسی گونئی آذربایجان اؤیرنجی حرکتی‌نین یاراندیغی گون‌دن ایزلدیگی میسیاسی‌دیر.
سونوچ:
اؤیرنجی‌لرین اوخوماسی( ائنتللکتول رولو، گئلیشمئ و دئیشیمه‌یه آچیق اولماسی). دینامیک بیر اورتاما و چئوره‌یه صاحب اولما و گلجیین بلیرلییجی‌سی اولما اؤزل‌لیگینی داشیدیغی ایچین توپلومسال بیر حرکتده اؤیرنجی‌سیز بیر حرکتینی دوشونمک زوردودور.
گونئی آذربایجان اؤیرنجی حرکتینی باشقا اؤیرنجی حرکت‌لرین‌دن آییران، میللی سؤیلم‌لره دایانان، چئشیت‌لی یؤنتم‌لرله آسیمیله اولونموش بیر میللتین میللی کیم‌لیک اوغروندا موجاده‌له وئرن آزربایجانچیلیک ،تورکچولوک و چاغداش‌لیق روحونو"گله‌جک بیزیم‌دیر"شواریندا بیلشدیریب داشیماسی‌دیر.
گونئی آذربایجان اؤیرنجی حرکتی بیر یان‌دان میللی سؤیلم‌لرین توپلوم ایچینده اومومیلشمه‌سینه چالیشیرکن، دیغر یان‌دان دا میللی سؤیلم‌لره دایانا‌راق فارس مرکزلی اؤیرنجی حرکتین‌دن باغیم‌سیز حرکت ائتمه‌سی‌دیر. ایلک اولا‌راق میللی سیاسی سؤیلم‌لرین ایرانین سیاسی آلانینا داشیمیش و بئله‌لیکله تئوریک باخیمین‌دان دا فارس مئتودولوژی‌سینی چالیشه چکمیش‌دیر.
گونئی آذربایجان اؤیرنجی حرکتی ایله یاناشی خاریجه اؤیرنجی آکتیویست‌لری "گونازتاج" کیمی بیلیمسل درگی‌سینی چیخارماسی ایله برابر چئچیت‌لی قونولارا او جمله‌دن فارس میللیتچی‌لیگینی گئرچک ماهیتینی اورتایا قویموش‌دور. "گونازتاج" کیمی بیلیمسل درگی‌لر آینی زاماندا گونئی آذربایجان میللی حرکتینی ده دونیا کامو اوینونا تانیماقدا بوگوک قاتقی‌لاری اولموش‌دور.
گونئی آذربایجان اؤیرنجی حرکتی 1990-جی ایلدن گونوموزه قدر میللی حرکت ایچری‌سینده بلیلییجی اونسور کیمی میللی حرکتین بوگومه‌سینده قوننومو اعتباری ایله باشات رول اویانامیش‌دیر.
گونئی آذربایجان اؤیرنجی‌سی دینامیک یاپی‌سی و میللی حرکت ایچینده کی، قونومو اعتباری ایله، بیگون اورمو گؤلونون بیلینچ‌لی شکیلده قورودولماسینا ایلیشکین اؤنلم‌لرین آلینماسی یئنه ده باشات رول اوینایابی‌لر. اورمو گؤلو سورونو میللی حرکتی‌نین وار اولوب اولماما سورونودور. دولایی‌سی ایله گونئی آذربایجان اؤیرنجی حرکتینی اؤنوموزدکی گون‌لرده بوگوک بیر سیناو گؤزلمکده‌دیر.
شاهین خیاولی
اوسلو/08.05.2012
Güney Azərbaycan milli hərəkətinin gəlişim sürəcində öyrənci hərəkətinin rolu
Giriş:
Tarixsəl dönüm noqtlarında meydana gələn önəmli toplumsal olayları tanımlamaq için qullanılan toplumsal hərəkət qavramı 18 yüz ilin ortalarında itibarən tartışmaya başlamış, 19 yüz ildən bu yana sosyal bilimlərdə gidərək önəm qazanmış və üzərində yoğun çalışılmışdır.
Sosyal bilimlər alanı yazınında toplumsal hərəkətlərin tanımlamaları aynı zamanda hərəkətlərin nitəlikləri haqqında da bilgi içərir. harəkətlərin kollektiv bir kimliyə dayalı , organizə olmuş çatışmacı və sürəklilik arz edən bir yapıya sahib olması, aynı zamanda bu hərəkətlərin nitəlikləri olaraq da qəbul edilməkdədir.
Toplumsal hərəkətinin mahiyitinə qısa bir baxış:
Toplumsal hərəkətlər, çox sayıda kişinin qatıldığı geniş ölçəkli və sürəklilik olan ortaq davranışları ifadə edər. Bireylərin bəlirli bir amacı için bir araya gəlmələri və ortaqlaşa etkinliklərdə bulunmaları toplumsal hərəkətlərin başlanqıç noqtasıdır. Kolektiv davranış ,egemən kültürün norm və dəğərlərini zorlayan çox sayıda kişinin qatıldığı gönüllü və özlüğündən oluşan eyləmlərdir.
Toplumsal hərəkətlərin ortaya çıxış biçimləri, amaçları və yöntəmləri baxımından bir birindən çox fərqili özəlliklərə sahib olsada, bu fərqililik toplumsal hərəkətləri ,ortaq davranış dəyişiminin hədəflənməsi , ortaq bir kimliyin varlığı görəli sürəklilik kimi təməl eksənlərdir
Toplumsal hərəkətlər bir dəyişməyi yada dəyişməyi əngəllənməyi hədəfləyəbilir. Sahib olduğu ortaq noqtalara qarşın toplumsal hərəkətlər özgün özəllikləri sahibdir. Çox böyük ölçəkdədə çeşidlilik sərgilər. Genəl olaraq toplumsal hərəkət biçimləri barış hərəkətləri, çevrəci hərəkətlər, işçi hərəkətləri, ifadə özgürlüğü və demokratik hərəkətlərdir.
Dünya da Öyrənci hərəkətinin yaranmasına qısa bir giris:
Öyrənci hərəktləri ; bütün sosyal hərəkətlər içərisində son yüz ildə özünə özgü şart və özəllikləri olan bir sosyal grubun egəmən gruba qarşı muxalifətini tanımlamaq için qullanılmaqdadır. Son yüz ildə toplumları dərindən etkiləyən kültürəl və siyasal dəyişmələrdə öyrəncilərin oynadığı rol hiç də küçümsəməyəcək qədər etkili və önəmlidır.
1960"ların sonlarında dünyada açıqça gözlənəbilən dərin və dramatik bir dönüşüm və kimilərinə görə bir devrim söz qonusu idi. 1970"lərin yeni siyasal ortamını şəkilləndirəcək olan 1968 mayisinda Fransada, öyrənci hərəkəti qısa sürədə dünyanın bir çox ölkələrinə də yayılmışdır. Öyrənci hərəkətləri eğitim krizi və basqıcı siyasal yönətimlər ilə soğuq savaşın gətirdiği ekonomik və siyası qoşullardan duyulan məmnuniyətsizlik yol açmışdır. Dolayısı ilə 1968 mayis ayinda başlayan öyrənci hərəkəti yaşanan dönüşümün işarət nitəliğindədir.
Güney Azərbaycan öyrənci hərəkətin milli söyləmə dayalı oluşması və gəlişim sürəci:
Devrimindən sonra İranın genəlində 1990 cı ilərə qədər öyrənci hərəkətində aktiv fəaliyətdən söz etmək zordur . 1990 ci ildən itibarən Güney Azərbaycanda öyrənci hərəkətinin zəmin yaradan bir neçə etkənin etkisiki ilə milli kimliyi hədəf alaraq orta çıxımışdı.
- Sovetlər birliyinin çöküşü ilə bərabər orta asiyada Türk cumhuriyətlərinin yaranmasi və Türkçülük şuurunun artması
-Quzey Azərbacanın bağımsızlığı,qarabağ savaşı və əbulfəzl elçi bəy faktoru Güney Azərbaycan öyrənci hərəkətini öz söyləmini kimik bazında yaranmasında büyük rolu oynamışdırş. Qarabağın işqalı Güney azərbaycanlı öyrəciləri tərəfindən ilk olaraq büyük protestolara nədən olmuşdur.
Güney Azərbaycan öyrənci hərəkəti bir yandan kültürəl fəaliyətini dəvam eddirirkən , diğər yandan da hərəkətin siyasiləşməsinə zəmin yaradırdı. Güney Azərbacan öyrənci hərəkəti İranda yönətim tərəfindən Azərbaycan Türkələrin olunan təhqir və ihanətlərə ciddi şəkildə qızdırmışdır.İranın rəsmi kanalı tərəfindən yapılan bir ankətdə Azərbaycan Türklərini təhqir edmələri Güney Azərbaycan öyrənciləri tərəfindən 1995 həm mitinglərə nədən olmuşdur. ,həmdə rəsmi organlara yazlı şəkildə etirazlarını bildirilmişdir. Güney Azərbaycan öyrənci hərəkətinin milli hərkətin siyasallaçmasında büyük öncü rol oyanamışdır. Təbrizdə 1996-cı ildə seçimlərdə Güney Azərbaycan öyrənci hərəkəti bütün güçü ilə bu seçimdə aktiv qatımışdır. Seçimi Güney Azərbaycan milli hərəkətinin qazanmasına baxmayaraq İran rejimi o dönəm Güney Azərbaycan öyrənci hərəkətini basdırmaq için çoxlu sayıda öyrənciləri tutuqlamsı ilə sonuçlanmışdır. 1990-cı ildən 1996-cı qədər Güney Azərbaycan öyrənci hərkətini birinci dalqa olaraq da adlandıra biləriz .
Güney Azərbacan öyrənci hərkəti 1996-cı ildən sonra yeni bir faza girmişdir. 1997 - cı ildə reformcuların hakimiyət gəlməsi ilə bərabər İran genəlində əsən ılımlı ortamdan, Güney Azərbaycan öyrənciləri öz milli haqlarının və istəklərini eldə etməsi için ilk olaraq 1998 -cı ildə Muhəqiq Ərdəbil üniversətəsində "Dan Ulduzu" dərgisi yayınlamaya başadı. Daha sonra,İranın genəlində Azərbaycanlı öyrəncilərin girişimi ilə 80 yaxın öyrənci dərgiləri çıxmaya başladı. İlk olaraq Güney Azərbaycanlı öyrəncilərin dərgisəl festivalı keçirilidi.Güney Azərbaycan öyrəncilərin çabası ilə İranın genəlində təhsil alan Azərbaycanlı öyrəncilərin üniversitələrdə Türk dil kilasları bərpa edməklə bərabər çeşitli kültürəl etkinliklər də düzənləyirdilər. Güney Azərbaycan öyrənciləri öyrəncisəl qurumlarda uyə olmaqla, bəzən də yönətim quruluna girməklə Güney Azərbaycan milli məsələnin daha da aktuəl qalmasına zəmin yaradırdılar. Güney Azərbaycan öyrənci hərəkəti reformcuların düzənlədiyi çeşitli panellerde, seminarlarda qatılmaqla bərabər milli məsələnin özəlliklə 15 və 19 cı maddələrin icra olunmasının gündəmə gəlməsi öz özlüğündə milli məsələnin aktuəlliyini qoruyurdu.
Güney Azərbaycan öyrənci hərəkəti bütün bu fəaliyətlərin yanında milli və tarixi şəxsiyətlərimizi anma törənlərini keçirmələri milli hərəkətin keçmişlə bağlarını sıxılaşdirması idi.
Güney Azərbaycan öyrənci hərkəti reformcu teyfin verdiyi vədələri gerçekələşməyəcəyini anlayınca, həm öyrəci hərəkətini, həm də milli hərəkəti reformcuların tuzaqıdan qurmaq için Babək qalasına yürüş başladı, Babək qalası milli hərəkəti şəhər mərkəzlilikdən çıxasa ,ancaq Babək qalası Güney Azərbaycan öyrənci və milli hərəkətinin özünə dönüş noqtasıdır.Babəkin Xurəmdinin cəsarətliyi ,onun vətən uğrunda savaşmasi Güney Azərbaycan toplumu için milli mucadilədə cəsarət qaynaqı olmuşdur.Eyni zamanda Babək qalası milli də tribuna çevrilmişdir.
1998-cı ildənm dan 2003 illərə qədər dəvam edən öyrənci dərgiləri eyni zamanda Güney Azərbaycan milli hərəkətin də tribunları sayılmaqdydı. Eynı zamanda öyrənci hərəkətinin gəlişim sürəcinə baxılırsa ən parlaq dönəmi də söyləyəniliriz.Güney Azərbaycan öyrənci hərəkət bu dönəmlər arası həsrət ədəbiyatından siyasi ədəbiyata keçərək ilə bərabər " gələcək bizimdir" şuarı da gələcəyə umudla baxmaq milli hərəkətin də bir söyləm halinə gəldi.
Güney Azərbaycan öyrənci hərəkətini 1997-cı 2003 -cı ilə qədər ikinci dalqa olaraq da adlandırabiləriz .
2003-ci ildən etibaren İranda reformcuların siyasi iflasa uğraması ilə bərabər İran " da öyrənci hərəkətlərinin fəaliyətlərini də etkiləmişdir. Güney Azərbaycan öyrənci hərkəti fəaliyət alanı daraımışdır. Arxa arxaya baqlanan öyrənci dərgiləri Güney Azərbaycan öyrənci hərkətini toplumla olan ilişkisini zəyifləmişdir.
Güney Azərbaycan bu sürəçdən çıxmaq için ,İran da internetin umumiləşməsi ilə bərabər Güney Azərbaycan öyrənci hərəkəti də bu durumdan yararlanaraq blog və saytların yaranmasi ilə bərabər yenidən toplum ilə olan ilişkisini teknoloji sayəsində yenidən qurmayi başardi.
May qiyami və Güney Azərbaycan öyrənci hərəkəti:
May qiyami mahiyət etibari ilə Güney Azərbaycan milli hərəkəti və öyrənci hərkətində bir dönüm noqtasıdır. 12 mayis 2006 İran devlətinin rəsmi xəbər ajansı olan İran qazetəsində Türkləri hamambəcəyinə bənzətən karikatorda"bizi böcəkləsdirməmələri için nə etməliyiz". Azərbaycan Türklərini ikinci kəz devlətin rəsmi kanalından təhqir olundu.
Krikator krizi Güney Azərbaycan öyrənci hərəkəti toplumu səfərbər etmək ünivərsitələrdə
düzənlənən mitnglər və protestolar qısa zamanda tün Azərbayca şəhərlərinə yayınland.May qiyamının ilk qığıcımları öyrəncilər tərəfindən başlatıldı. Güney Azərbaycan öyrənci hərəkəti bu mitinglərin gerçəkləşməsində başat rol oaynadı. Güney Azərbaycan öyrənci hərəkəti milli hərəkəti dəyil bəlki Güney Azərbaycan toplumu bu mitinglərə səfərbər eddi..Güney Azərbaycan öyrənci hərəkəti milli kimlik sahib çıxmaq zəruriyətindən yarnmışdır.Dolayısı ilə öz yaradığı misiya sahib çıxmaq zorundaydi. May qiyami ilə bərabər öz misyasını bir daha da göstərməklə bərabər eməyi boşa çıxmadı. Güney azerbaycan öyrənci hərəkətinin may qiyaminda kı, rolu ulusal kimliyi Güney Azərbaycan tolumu ilə birlikdə sahib çıxdı. Güney Azərbaycan ulusal kimliyinə sahib çıxması ilə bərabər Fars kimiliyin Güney Azərbaycan coğrafiyasinda zəyifləməsi , Azərbaycan Türk kimliyin güçlənməsidir. Azərbaycan Türk kimliyi güçlənməsi ,siyasallaşması Güney Azərbaycan öyərnci hərəkətinin yarandığı gündən izlədiyi misiyasidir.
Sonuç:
Öyrəncilərin oxuması( Entəlləktüəl rolu, gelişme və deyəşiməyə açiq olması). dinamik bir ortama və çevrəyə sahib olma və gələcəyin bəlirləyicisi olma özəlliyini daşıdığı için toplumsal bir hərəkətdə öyərəncisiz bir hərəkətini düşünmək zordudur.
Güney Azərbaycan öyrənci hərəkətini başqa öyrənci hərəkətlərindən ayıran, milli söyləmlərə dayanan, Çeşitli yöntəmlərlə asimilə olunmuş bir millətin milli kimlik uğrunda mücadələ verən Azərbaycançılık ,Türkçülük və çağdaşlıq ruhunu"gələcək bizimdir"şuarında biləşdirib daşımasıdır.
Güney Azərbaycan öyrənci hərəkəti bir yandan milli söyləmlərin toplum içində umumiləşməsinə çalışırkən, diğər yandan da milli söyləmlərə dayanaraq Fars mərkəzlı öyrənci hərəkətindən bağımsız hərəkət etməsidir. İlk olaraq milli siyası söyləmlərin İranın siyasi alanına daşımış və beləliklə teorik baxımından da fars metodolojisini çalışə çəkmişdir.
Güney Azərbaycan öyrənci hərəkəti ilə yanaşı xaricə öyrənci aktivistləri "Günaztac" kimi bilimsəl dərgisini çıxarması ilə bərabər çeçitli qonulara o cümlədən Fars milliyətçiliyini gerçək mahiyətini ortaya qoymuşdur. "Günaztac" kimi bilimsəl dərgilər ayni zamanda Güney Azərbaycan milli hərəkətini də dünya kamo oynuna tanımaqda büyük qatqıları olmuşdur.
Güney Azərbaycan öyrənci hərəkəti 1990-cı ildən günümüzə qədər milli hərəkət içərisində bəliləyici unsur kimi milli hərəkətin büyüməsində qonnumu etibari ilə başat rol oyanamışdır.
Güney Azərbaycan öyrəncisi dinamik yapısı və milli hərəkət içində kı, qonumu etibari ilə, bygün Urmu gölünün bilinçli şəkildə qurudulmasına ilişkin önləmlərin alınması yenə də başat rol oynayabilər. Urmu gölü sorunu milli hərəkətinin var olub olmama sorunudur. Dolayısı ilə Güney Azərbaycan öyrənci hərəkətini önümüzdəki günlərdə büyük bir sınav gözləməkdədir.
Şahin Xiyavlı
Oslo/08.05.2012
