نگاهی به زندگی و آثار علیرضا بخشی

 

 

علیرضا بخشی در سی ام شهریور سال 1354 هـ.ش. در شهر اردبیل، در کوچه ای که محلۀ معجز را به غریبان وصل می کند، در خانۀ پدری با شمارۀ پلاک 114 به دنیا آمد. پدرش ادریس بخشی دوره گرد بود و به کار خرید و فروش می پرداخت و از دو ازدواج، خانواده ای پر جمعیت داشت. علیرضا تحصیلات ابتدایی را در دبستان پانزده خرداد معجز به پایان رساند و برای ادامه تحصیل به مدرسۀ راهنمایی تحصیلی ابوذر رفت. اما روح سرکش و رام نشدنی و هیجانات عاطفی اش او را از ادامۀ تحصیل بازمی داشت و بارها از مدرسه گریزان می کرد. باری به هر زحمتی شده تحصیلات راهنمایی تحصیلی را در مدرسۀ شبانۀ قمیصی اردبیل به پایان برد و بالاخره مدرک سوم راهنمایی را در سال 1372 هـ.ش. دریافت نمود. پس از امتحان کردن راههای متعددد برای امرار معاش از قبیل خرید و فروش و دوره گردی، راه سخت جوشکاری را انتخاب کرد و با زحمت و ممارستی مثال زدنی در این کار موفق شد و تمامی مدارک مهم این صنعت را به همراه تجربیاتی گرانبها در مدتی کوتاه کسب کرد. پس از اتمام خدمت سربازی در سال 1374 هـ.ش. کار جوشکاری را ادامه داد و درشهریور 1377 هـ.ش. ازدواج کرد و در سال 1378 هـ.ش. صاحب اولین فرزندش، آرزو، شد. اوضاع سخت معیشتی  و خرج خانواده و نبودن فرصتهای شغلی مناسب در آزربایجان جنوبی و شهر زادگاهش، اردبیل، او را بر آن داشت که غربت را بر وطن ترجیح دهد و با اراده ای آهنین و بی نظیر در جنوب ایران، در شهرهای فارس نشین مثل بوشهر، بندرعباس و عسلویه در گرمای طاقت فرسا به کار دشوار جوشکاری بپردازد.

شب بیست و ششم مرداد 1385 هـ.ش. تاریکترین نقطۀ زندگی پرتلاطم علیرضا بود. در آن شب علیرضا در کارخانۀ سیمان که مابین ساوه و بویین زهرا است، از یک ساختمان صنعتی نیمه کاره و از ارتفاع مهیب 15 متری به زمین سقوط کرد و در نتیجه کمرش از دو جا و یک دستش از آرنج و یک پایش از ران شکست و به حالت مرگ افتاد. چون صاحب کارخانه، در بازدیدهایش، از جدیت و تلاش و اراده و دلسوزی و مهارت علیرضا در کارش خوشش می آمد، با توصیۀ وی علیرضا را به بیمارستان خصوصی آراد تهران، برای احیا و انجام دشوارترین اعمال جراحی منتقل کرده و بستری نمودند. برادرش اختیار در آن لحظات تلخ و در گرمای طاقت فرسای تابستان تهران با لبی تاول بسته و قلبی گریان پیگیر کارهای علیرضا بود. ماهرترین پزشکان جراح مغز و اعصاب آن روز ایران از جمله پروفسور مهرآذین مسئولیت عمل علیرضا را بر عهده گرفتند و با هر زحمتی شده، با عنایت خداوند، علیرضا را از قطع نخاع و فلج شدن و تمام عمر بر روی ویلچر نشستن، نجات دادند. اما رنج و دردی که شکستن کمر و ضعف حاصل از آن داشت تا واپسین لحضات زندگی با علیرضا بود. این دردها مانع از آن شد که به کار سخت و درآوردن خرج خانواده بپردازد. ناچار از کارافتادۀ تأمین اجتماعی شد و گوشۀ عزلت پیشه گرفت. در فروردین همان سال 1385 هـ.ش. صاحب دومین فرزندش، امیررضا، و سال بعد، 1386 هـ.ش. صاحب آخرین فرزندش، آرین، شد.

دردها و تلخیهای حاصل از شکستگی بدن، علیرضا را که صاحب روح سرکش و آزاد و آزاده ای بود، به شدت عذاب می داد. و او به سختی با سرنوشت تلخش سرمی کرد. تا این که بارقه هایی از نخستین شکفتگیهای روحی در او پدید آمد و این سخت عجیب بود: شعر! برای هیچکس باورکردنی نبود: علیرضا و شعر؟! اما حقیقت داشت. گویی شکستن جسم باعث جان گرفتن و پر درآوردن روحش شده بود. روحش تلو تلو خوران بال بال می زد. انگار او تمام مدت عمرش روحی لطیف و زیبا را در زیر جسمی سترگ و عضلانی و تاولهای ضخیم دستهای بزرگش اسیر کرده بود. هر چه بود به خانواده و تمام دوستان و آشنایانش رفته رفته قبولاند که با شاعری با قلبی لطیف و حساس رو به رو هستند. لبها را دوخت و لبخندها را بر لبها خشکاند و به نوعی دیگر تبدیل کرد و زبانها را به تحسین جنباند. از سال 1389 هـ.ش. به طور جدی به کار سرودن اشعار به زبان مادری اش، تورکی آزربایجانی، پرداخت و راهی را که شاعران همتایش در دهه ها می پیمایند، در ماهها می پیمود و سخت در این کار عجله داشت. گویی می دانست مهلت چندانی برای سردادن آوازهای جان دردمند، مبتلا و بی قرارش ندارد. قدم به قدم  اما با سرعتی عجیب جلو می رفت و تا دیگران به خود بیایند، در سرودن هر دو گونۀ شعر سنتی و آزاد تورکی آذربایجانی صاحب نگاه و سبک خاص و مدعی شد.

روز دوشنبه 11/03/1394 ساعت 2:40 صبح، در بیمارستان امام شهرستان اردبیل، شاعر پراحساس، متفکر و ملتچی اردبیلی، علیرضا بخشی، هنوز چهل سالش نشده، پس از تحمل نه سال رنج و درد و یک زندگی پرافتخار و شرافتمند، به علت ایست قلبی حاصل از آمبولی ریه، درگذشت. او دردهای خود را با دردهای ملت مظلومش درآمیخت. با همۀ طیفهای جامعه اش به ویژه با ملتچیهای آزربایجان، شاعران و عاشقان زبان تورکی و ادبیات آذربایجانی نشست و برخاست کرد و از آنها الهام گرفت و به آنها الهام داد و حاصل این الهامات را در شعرهایش منعکس می کرد. راز موفقیت حیرت انگیر علیرضا در قلب پاک و بی آلایش او بود. او قلبی صاف، مهربان، بی هیچ کینه و لایۀ شخصیّتی  داشت. مثل اغلب شاعران موفق خودش بود؛ تظاهر نمی کرد و به خودش و مخاطبانش هرگز دروغ نمی گفت. بکر و وحشی و خودرو بود؛ مثل گیاهی در دامنۀ ساوالان. او هرگز و هرگز و هرگز نقاب بر چهره نداشت و آنچه از درون قلب حساسش بیرون می آمد با نفسهای گرمش بیرون می ریخت. علاوه بر شعرهای کوتاه، در شعرهای بلندش نیز موفقیتش چشمگیر بود و این برای شاعری تازه کار سخت عجیب بود. با شعری شعارگونه بدون وزن و دارای اشکالات آشکار هجایی شروع کرد و با شعرهایی عمیق و سخت قابل تأمل که پس از چاپ و انتشار ادبیات پست مدرن آذربایجان را بی گمان تحت الشعاع قرار خواهدداد، به فرجام رساند. تقدیر الهی سخت محتوم و ناگزیر است، اما اگر تغییر می کرد. اگر... شاید... .

مراسم یادبود علیرضا عصر سه شنبه 19/03/1394 به همت دوستانش، به ویژه خانم افسون به نژاد و دکتر شهریار نعمتی و آقای امیر رجبی در ساختمان حوزۀ هنری اردبیل برگزار شد که در آن پس از این که برادرش دکتر اختیار بخشی از خوبیهای او گفت و چند شعر از او خواند، شاعران ملتچی آزربایجان و دوستان صادق علیرضا از جمله رحیم غلامی، روزبه صمدی (نیراوغلو)، بهبود مرادی (خالخاللی ائلچی از بندر انزلی)، رحیم اسداللهی سرعین (قارتال)، هاشم فعال و دیگران به شعرخوانی پرداختند. چند شعر از اشعار علیرضا بخشی شاعر ملتچی آزربایجان را به رسم ادب هدیه می کنیم:

وارلیق

قارقا آدی منیم دی سه یومورتاسی بس دئ هانی؟

وطن آدی منیم دی سه بؤلونمه¬یی آلار جانی

ایران دئییب توپراقیمی تالان ائدیب پارچالاما

پیچاق گؤتور دوغرا منی توپراقیما گه تؤک قانی

آنام منه بال دیلیمی وئریبدیر آی اسکیک آدام

سوتون دادی دیلیمده¬ دیر آنادیلیمی رسمی تانی

هر نه قدر اللشه سن آد قویاسان اؤلکه¬مه سن

آد وئریلیب اؤنجه اونا سن ده بونا آنلاق هانی؟

اوشاق گئدیر مدرسه یه بئینینه نه یوکله¬یی¬سن؟

دایان گؤروم تؤشکووو دَر تورکودو قایدانین کانی

گونش ساچیرسا ساچاجاق باخمالی¬سان گؤرمه¬لی¬سن

سیل گؤزووون پاخیرلارین چوخلودو بابکین سانی

بو میللتی نه واختاجاق دوستاقیلان قورخودوسان؟

سئل کیمی بیر گون ییخاجاق وارلیقینا خور باخانی

31/2/1389                                2010/5/21

اوزولمه آی کؤنلوم منیم ده یاریم وار

ائلیم بؤیوک ائل دیر، گؤزل دیاریم وار

آنام دیلی بال دیر، اؤزل مرامیم وار

دوشونجه شاهی شاعیر شهریاریم وار

نه بیله ایدیم؟

زنگاری کؤنولدن آتاجاقدیم نه بیله ایدیم؟

زنجیره چکیلمیش یاتاجاقدیم نه بیله ایدیم؟

منلن دوغولان بیر یاشایان آغریلار اولدو

دوستاقی ائویمله قاتاجاقدیم نه بیله ایدیم؟

گنجلیک حایاتیم دالغانی یارماقلا سوووشدو

یورغون قوجالیقلا قالاجاقدیم نه بیله ایدیم؟

سؤندوم کول اولوب سوْورولاراق توپراغا دؤندوم

ظولمتده چاخیب گون ساچاجاقدیم نه بیله ایدیم؟

اؤز کیملیگیمی اؤزگه چالیب چاپدی آپاردی

چیرکین کوْلا مین گول تاخاجاقدیم نه بیله ایدیم؟

بیر عؤمر دو قوربت منه دوغما وطن اولدو

سون منزیله یورغون چاتاجاقدیم نه بیله ایدیم؟

3/4/1389                                 2010/6/24

 داریخمیشام

دوستاقیمدا هاوام چاتمیر وئر سازیمی داریخمیشام

شرف ساتیب قازانمیرام وئر آزیمی داریخمیشام

ایسته میرم آسلان اولام پیشیک کیمی مییولدایام

اوو باشییام شیر توتانام وئر تازیمی داریخمیشام

نه واختاجان قیشلا قالیم ایستی یایا یانقی اولوم؟

قارانقوشام یاز ایستیرم وئر یازیمی داریخمیشام

آنا سودون دادمامیشام گونو الینده قالمیشام

یاساقلانیب آنام دیلی وئر نازیمی داریخمیشام

غزللریمده سؤزلریم وطن یولو گؤز ازبریم

ایسته میسن دینله یه سن؟ وئر یازیمی داریخمیشام

13/8/1390         2011/11/4

گؤزل آختارما منی

گوذرانیم قارادیر گؤزل آختارما منی

گزدیگین یئر هارادیر؟ گؤزل آختارما منی

من ارنلر ائلینین بیچیلن آل دیلی¬یم

 یاسلی اؤرکه¬¬¬م پارادیر گؤزل آختارما منی

ساوالان تک بو دؤشوم درد اوْدویلان قالانیب

قان چاناقلار یارادیر گؤزل آختارما منی

منیم عونوانیمی گز آرپاچاییندان خبر آل

خان چوبانسیز سارادیر گؤزل آختارما منی

بو ائلین توپراقینا مین بئله جانیم قوربان

قوربتیمه چارادیر گؤزل آختارما منی

چکدیلر بنده منی قویما هارایلار سوسسون

گومانیم تک دارادیر گؤزل آختارما منی

3/3/1390                                                    2011/5/24

یئددی گؤز کؤرپو

یارادانلار اونودولوبلار

و پالتارلار اَیینلری بَیَنمه ییرلر

منی منیمسه¬یه¬نلر

اؤزومو منه قایتارماق اوچون

مندن موشتولوق ایسته ییرلر

جالانیرام گون چیخانا

آرتیق واختی گلیب چاتیب

***

بو سیرادا دایانان

مندن سونونجونو سوروشانلار

سایسیز حسابسیز اولوبلار

نئچه مینجی یم؟

بیلمه ییرم

آنجاق

اونو بیلیرم کی

نفسلریمین سایی

مندن قاباقدا گئدیرلر

و

ایزسیز توزسوز گئدمه لر

مندن سونرا گله جکلر

***

بوراخین قینلانیم

من او کؤرپولرین گؤزلرین اوشاق اولارکن سایمیشام

نه آرتیق نه اسکیک

دوز قیرخ گؤزو وار

یئددی سی منیم پاییما دوشوب

اوتوزاوچونده بابام سنه وئریب

او عؤمور بویو سنی مندن چوخ ایسته دی

و ایندی

سن

اوغورلادیغیوا

مندن موشتولوق ایسته ییرسن!

29/12/1393            2015/03/20

یازیچی اولماق

یازیچی اولماق ایسته ییرسن؟

دوشونمه

 داشین!

هئچ بیر قلم یا کاغیذ اولمایاجاق

و

دینمه

آنجاق

سؤزونو دئ

27/12/1393             2015/03/18

آستاگل طاماحلار

آستاگل طاماحلاریم دن سپیرلر

بخته¬ور دؤگجلر تاپتاقینا آلدانام

و قولاغیما

پیچیلداشیرلار:

"گؤزونو یوم اووجونو آچ"!

***

دوشونجه لریمی بیر کورک تویوق سایاغی

دیمدیگیملن چکیرم آلتیما

اینانیرام اونلاردا

چاتلاداجاقلار

یومورتالارین ایچری¬دن

و بیرگون

جیناق سوموگوم آیریلمالی¬دیر

آخی جیرتلانلار

چوخ ایسته¬ییرلر مرجله شیب چکیشه¬لر

***

بئزدیریب منی بو قانادسیزلیق

قاداغالاری قانادلایان

یئتکین بیر کؤچر قوش اولماق ایسته¬یردیم

بورادا اوچماق قاداغان¬دیر

سرحددی آشماق قاداغان¬دیر

سن قاداغانسان

اوندان اؤترو کی

قاناد قاداغان¬دیر

12/11/1393                   2015/02/01

دول آرواد

بو نملی اوجاقین توستوسو

یئنه چیمیزدیره¬جک گؤزلریمی

تاختادان اوغلوما بیر اویونجاق کورَک یونورام

بلکه ده

گله¬جکده

کورویه حسرت دولوسو تامارزیلارین

***

قیزیم دا

دیدیلمیش بیر کوله سوپورگه¬نی گلینجک اوینادیر

کرپیجلری چوروین بوجاقدا

او همشه

آرزیلارینین ان گؤزللرینی

گئیدیریر گلینجه یینین اینینه

***

بو بوش بارداقدا

ندنسه

دای یوخو بورج وئرمه ییر

اونلارین گؤزله¬ین گؤزلرینه

12/05/1393     قویروق دوغان آی/ مرداد         2014/8/3

آج گؤز

هر نه¬یی چکیر دؤشونه اودور یالمانیر

سنین¬له¬یم

دوشونجه یه قنیم کسیلن یاد پیچیلتی

بیر دامجی موردار هوسدن

سیچرایان پینتیلیک

بیر عؤمور زیبیل داشییجی اولدوغووا شیشمه

***

تلس!

سنی آج یئر آداغلاییب¬دیر

گلینلگینی

قالادیغین آغ یالانلارلا گئیین

آنجاق

سنی چیمیزدیره جک

قارانلیقین قارا قاریسی

***

منی هله گؤزله مه

ایسته¬ییرم توزلانام گونه باخانلارا

قوی بو آج گؤز

هله ده قوخومو تامسینسین

توک اورپَدیجی سؤزلردن

تنتیین بئیینلردن

10/10/1391  چیله آیی/ دی                                  2012/12/31

دیلیم یارادیر

گئجه مین دیبینده قالان کئلیگیمی

 تامسینیرام قریب صاباحیما

***

بورادا

تامارزی قالمیش آج آماجلاریم

چیمچَشیرلر

یالانچی کوکلالاردان

***

دیرناقلاریم قاسناق باغلامیش

بیر قوجا خاچ آتانین گؤوده سین

قوپاردارکن

چکیلیبلر

***

بئیینیمه قنیم کسیلن دویغولار

اونورقا سوموگومون

ایلیگین ایچیرلر

ایچقیریرلار اوزومه

***

گؤره بیلدیگیم

 بو کینو قارشیسیندا

ثانیه لر

قورقوشوم دامجیلاری

اومور

گؤز بَبَییمه

دیلیم یارادیر آنا!

2/7/1391 خزل آیی/ مهر                                     2012/9/24

چایدا اوزن آی

کورَییم چاپیق چاپیق اولسادا

آیاق قابیلاریمی تای دییشیک گئییب یوللانیرام

کی آلدانمایام

یالانچی یئل قووانلارا

***

قیلچیقلار

جورابلاریما پاپیشماق اوسته یاریشیرلار

چوخداندیر

قویلاییرام سؤزجوکلری

بلکه بیر گون صاباح کؤزرتیسینده

جیل  آتام

پالچیق بئیینلرده

***

گؤزلریملن گؤزلوکلریم

دالاشیرلار اوتوراجاق اوسته

بو های- هایدا

منی یاشادان

بیر گئجه دولوسو خلوتیمدیر

بیر ایستکان چای

اوندا اوزن آی!

12/6/1391 زومارآیی/ شهریور                          2012/9/3

اوزلوکلر

چیلپاقلیغیمیزا

تضاددان پالتار گئیینمیشیک

آغدان الجک

قارادان گؤزلوک

***

پیسلیکلرده یاخشیجا

آکتورلانیرلار قارشیمیزدا

***

بیلمه ییرم هاچان

گوزگولر

گون آیدین دئیه جکلر

اؤزلوگوموزه؟

15/3/1390 قیزاران آی/ خرداد                              2011/6/5

گئجه چاپاغانلاری

سیگارئتلریم کؤز اؤپوشوندن دویماییرلار

خوروز بانیندان کؤپک هوروشونه قدَر

پورسوقلار

اؤلولرین نیشان بارماقیندان

باشلاییرلار یئمه¬یه

نییه کی

گؤسترمه¬یه¬لر

چوروموش رفدن آسیلان

چلیمسیز ایلدیریم شکیلین

***

اونلار چوخداندیر

بیر آغ قارغانین

بوغاز اتینه یئریگله¬ییرلر

کی دئیه¬لر

قارغالارین هامیسی قارادیرلار!

***

گئجه¬لر هیمله¬شیرلر

یاراسالار

قان گمیرمک ایلنجه¬سینده

و سن

یوخو آدلانان کومادا

یوخو گؤرمه¬یه

ایستی قان اؤده¬مه¬لی¬سن

***

آمما

سندن اوزاق

تانیش یاخینلیقدا

پالچیق دووارلارین

چاتلامیش گؤبگینه

سؤیکه¬نن یئنی¬یئتمه¬لر

بارماقلارین قاتلایارکن

ساییرلار

بیر ایکی بیزیمکی...

اوخ آتان آیی/ آذر  14/9/1393  2014/12/5                     

   

Share/Save/Bookmark